Вікіпедыя

Батлейка: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Тэгі: Праўка з маб. прылады Праўка праз мабільную версію сайта
вікіфікацыя
Радок 2:
[[Выява:Batleika dolls.JPG|thumb|Лялькі для Батлейкі ў Нацыянальным гiстарычным музеі Рэспублiкi Беларусь]]
[[Выява:2000. Stamp of Belarus 0399.jpg|250px|thumb|Батлейка на каляднай паштовай марцы Беларусі]]
[[Выява:Міхаіл Блішч. Беларускі тэатр Батлейка. 1959.jpg|thumb|Беларускі тэатр Батлейка (1959). Мастак ''[[Міхаіл Андрэевіч Блішч|Міхаіл Блішч'']]]]
'''Батле́йка''', '''бетлейка''' (ад {{lang-pl|Betleem}} — назва г. [[Горад Віфлеем|Віфлеема]]<ref name="ЭБ">Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / Рэд.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1989.</ref>), таксама '''жлоб, віфлеем, яселка, вяртэп, батляемка, остлейка, шопка'''<ref name="ЭБ"/> — [[Беларусы|беларускі]] народны [[тэатр лялек]], спачатку і ў асноўным на рэлігійную, у прыватнасці [[Біблія|біблейскую]] тэматыку, які атрымаў распаўсюджванне ў [[Беларусь|Беларусі]], пачынаючы ад [[16 стагоддзе|XVI стагоддзя]] і перажывае адраджэнне ў форме нацыянальнага дзіцячага і [[Каляды|каляднага]] тэатра ў наш час. Блізкія да беларускай батлейкі ўкраінскі вяртэп (найбольш пашыраны ў 18-19 стагоддзях) і польская [[шопка]] (вядомая з 15 стагоддзя)<ref name="ЭБ"/>.
 
Радок 8:
Зараджэнне батлейкавага тэатра ў Беларусі адносіцца да канца XVI — першай паловы XVII ст. Узнікненне батлейкі звязанае з [[Каляды|каляднымі святамі]] (адгэтуль назва, [[Віфлеем]] — месца нараджэння [[Хрыстос|Хрыста]]). На тэрыторыю Беларусі батлейка трапіла з Польшчы і Украіны і атрымала распаўсюд з XVI стагоддзя.<ref>[http://bookz.ru/authors/avtor-neizvesten-3/theatre_encicl/page-58-theatre_encicl.html ''Батлейка''] // Театральная Энциклопедия. — М. {{ref-ru}}</ref> Па сваім рэпертуары і прынцыпах увасаблення батлейкавы тэатр роднасны ўкраінскаму [[вяртэп]]у і польскай шопцы, а ўсе яны разам генетычна ўзыходзяць да заходнееўрапейскіх містэрый. Арганізатарамі відовішчаў звычайна былі законнікі каталіцкіх ордэнаў, вучні калегій. Распаўсюду батлейкі спрыялі вандроўныя семінарысты, якія ўносілі ў рэпертуар сюжэты школьнага тэатру. Хутка батлейку ад царкоўнікаў пераймаюць мяшчане, сяляне — тэатр робіцца народным.
 
Да [[19 ст.]] у рэпертуары батлейкі пераважала рэлігійная тэматыка<ref>{{крыніцы/КізЛянцСамГБкл2003|}}</ref>. У часы Асветніцтва батлейкавыя прадстаўленні ладзіліся ў драўлянай (спачатку — аднапавярховай, потым — двухпавярховай) скрыні (батлейцы) статычнымі або рухомымі лялькамі. Іх дзеянні суправаджаліся вершаваным дыялогам, песнямі. У прадстаўленнях, прымеркаваных да калядных свят, паказваліся біблейскія сцэны нараджэння Хрыста, пакланення яму пастухоў і каралёў-вешчуноў, праследу жорсткім царом [[Ірад Вялікі|Ірадам]] нявінных немаўлятак. У рэпертуар батлейкі, побач з рэлігійнай п'есайп’есай «Цар Ірад», народнай драмай «Цар Максіміліян», уваходзілі таксама жанравыя сцэны «Мацей і доктар», «Антон з казой і Антоніха», «Вольскі — купец польскі», «Бэрка-карчмар», «Цыган і цыганка», «Ванька малы», «Паніч» і інш. насычаныя сацыяльнай сатырай.
 
Паступова, становячыся здабыткам народа ў шырокім сэнсе слова (мяшчане і сялянства), у прыватнасці ў перыяд [[17 стагоддзе|XVII]]-[[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзях, Батлейка актыўна звяртаецца да народна-камедыйных, свецкіх па характары пастановак.<ref>[http://www.belarus-theatre.net/teatry/venueevents/25-teatr_kukol_batleyka.html Мінський обласний театр ляльок «Батлейка»] на [http://www.belarus-theatre.net/teatry.html Театри Білорусі] // [http://www.belarus-theatre.net/ ''www.belarus-theatre.net'' («Театральна Бєларусь»)] {{ref-ru}}</ref>
Радок 27:
 
=== Калядная драма ===
Цар [[Ірад Вялікі|Ірад]] даведаўшыся ад [[вешчуны|вешчуноў]], што нарадзіўся [[Хрыстос]], і лічачы яго прэтэндэнтам на пасад, вырашае забіць яго. Ірад загадвае воіну забіць ў [[Горад Віфлеем|Віфлееме]] [[Збіцьцё немаўлятаў|ўсіх немаўлятаў]] «ад двух гадоў і ніжэй»; воін выконвае загад, але «адна старая баба Рахіль не дае свайго дзіця біці». Раз'юшаныРаз’юшаны Ірад загадвае забіць немаўля Рахілі. За злачынствы Ірад плаціцца жыццём: [[Вобраз смерці|Смерць]] адсякае яму галаву, а чэрці цягнуць яго труп у [[пекла]]. Сардэчна перамагае.
 
=== Сацыяльна-бытавая сатыра ===
Другая частка дзеяння звычайна была на надзённыя тэмы, дзе галоўная роля адводзілася Пятрушку, а на поўдні Расіі, у Беларусі і на Украіне сюжэт нагадваў Навагодні абрад «[[Ваджэнне казы]]». У Беларусі героямі былі: цыганы, воін на кані, пастушок Анціпка, пані і т. п. Другая частка змянялася ў залежнасці ад мясцовасці, дзе разыгрываецца спектакль і ад знаходлівасці і адоранасці батлейшчыка.
 
На Украіне пасля гібелі Ірада — са спевамі, танцам, віншавальнымі вершамі на сцэне звычайна з'яўлялісяз’яўляліся цыган, яўрэй, [[маскаль]] або лях (паляк), дзед, баба, [[поп]] і [[Запарожскія казакі|казак-запарожац]]. Былі і іншыя варыянты герояў. Апісанне аднаго са спектакляў прыводзіцца ў часопісе «Кіеўская даўніна» за 1882 (т. IV) са слоў Рыгора Галагана<ref name=autogenerated2>Бузина Олесь [http://archive.censor.net.ua/go/viewTopic--id--428491 Тайная история Украины-Руси] // censor.net.ua</ref>. Галоўнай дзеючай асобай быў Запарожац. У прамовах яго «шмат глыбокага своеасаблівага гумару, а ў яго дзеяннях шмат свядомасці сілы і панавання, хоць і выяўляецца ў грубай форме: ён усіх і ўсё перамагае, аднолькава не разумеючы ні пачуцця павагі да каго б там ні было, ні пачуцця страху перад кім або чым-небудзь».
 
На сцэне ў выглядзе [[шынок|шынка]] (карчмы) з'яўляеццаз’яўляецца Запарожац. Паляк, які піруе, пачуўшы песню пра тое, што «не буде краще, як у нас на Україні! Що немае жида, що немае ляха: не буде ізміни!», адразу ж уцякае.
 
Казак адразу жа пачынае выхваляцца:
Радок 49:
</poem>{{Канец цытаты}}
 
Але аказваецца, што ў «героя» няма грошай, і ён не можа расплаціцца з гаспадаром шынка, які, натуральна, яўрэй. Таму што ён — «козак Іван Виногура, у його добра натура. В Полыці ляхів оббирае, а в корчмі пропивае». Затое апаноўвае жаданне выпіць. «Запарожац п'еп’е гарэлку з барыла, яўрэй падтрымлівае барыла і дрыжыць ад страху», — піша Галаган. Пасля сваркі пачынаецца бойка. Запарожац забівае гаспадара карчмы, а потым падыходзіць да звона і «вядзе пры гэтым даволі бессэнсоўныя гаворкі п'янагап’янага чалавека».
 
Затым галоўны герой падобным чынам распраўляецца з Чортам, потым хоча пакаяцца і кліча святара. З'яўляеццаЗ’яўляецца поп, які аказваецца уніятам. Запарожац спрабуе і яго пакалаціць са словамі, што «уніатських попів не бив, а з них живих кожу лупив». Аднак спрытны поп тут жа дае дзяру, выклікаўшы задаволенымі рэпліку свайго ката: «Добре зробив, що втік!» Гучыць музыка.
 
«Гэтаю апошняй перамогай над усімі сваімі ворагамі сканчаюцца сцэны з Запарожцам. Развітваючыся з гледачамі, казак як быццам адчувае, што ён не ўсім мог дагадзіць сваімі дзёрзкімі выхадкамі», і, сыходзячы са сцэны, прамаўляе:
Радок 85:
* Бядуля З. Бэтлейка и Беларускі тэатр // Вестник Нар. Комиссариата просвещения ССРБ, Минск, 1922. С. 3-4, 11-12;
* Вертеп в Могилеве // Могилевские Губернские Ведомости, 1866, № 4. стр. 26—29.
* Давидова М. Г. Вертепный театр в русской традиционной культуре // Альманах Традиционная культура № 1'20021’2002;
* Дзешавой А. Докшыцкі лялечнік // «Маладосць», 1958, № 9.
* Збрайце матэр'ялыматэр’ялы аб бэтлейцы! // «Наша Ніва», Вільня, 1910, № 44-45, С. 83-84;
* [[Яўхім Карскі|Карский Е. Ф.]] Рождественская вертепная драма // Белорусы, т. 3, [вып.] 3, П., 1922;
* {{крыніцы/КізЛянцСамГБкл2003|}};
* Красьнянскі В. Батлейка віцебскага аддзяленьня беларускага Дзяржаўнага музэю // Інстытут беларускае культуры. Запіскі аддзелу гуманітарных навук, кн. 6 — Працы камісіі гісторыі мастацтва, т. 1, сш. 1, Менск, 1928;
* Лабовіч А. Першая экспазіцыя Дзяржаўнага музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры // [[Беларускі гістарычны часопіс]]. № 3'20033’2003;
* Лозка А. Беларуская батлейка: Каляндарныя i абрадавыя гульнi. Мн., 1997;
* Перетц В. Н. [http://mikv1.narod.ru/text/peretz.htm Кукольный театр на Руси (Исторический очерк)] // Ежегодник императорских театров. — Приложения. — Кн. 1. — Спб., 1895. — С. 85-185.
* [[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Романов Е.]] Белорусские тексты вертепного действа. Могилев, 1898. С. 45-46, 49-52;
* Саўчук Н. Беларуская батлейка // Беларускі гістарычны часопіс. № 3'20033’2003;
* [[Павел Васілевіч Шэйн|Шeйн П. В.]] Вертеп, или бетлейки (батлейки) // Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края, т. 3, СПб, 1902;
* Эpeмич И. Очерки белорусского Полесья // Вестник Западной России, Вильно, 1867, кн. 10, т. 4, отд. 4;
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Батлейка"