Вікіпедыя

Бібліятэка Полацкай езуіцкай акадэміі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Sniezhanj (размовы | уклад)
2 327 правак
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
[[File:Połacak, Vialikaja. Полацак, Вялікая (1862) (2).jpg|thumb|Будынкі Полацкага езуіцкага калегіума ў 18 ст.]]
 
'''Бібліятэка Полацкай езуіцкай акадэміі''' — найбуйнейшая [[бібліятэка]] [[Полацк|Полацка]] ў 16канцы XVI -19 першай чвэрці XIX стст., якаяадна існавалаз багацейшых бібліятэк даўняй [[Беларусь|Беларусі.]] Існавала пры [[Полацкая езуіцкая акадэмія|Полацкай езуіцкай акадэміі]] (да 1812 г. - пры [[Полацкі езуіцкі калегіум]]),|Полацкім аднаезуіцкім з найбольшых бібліятэк даўняй [[Беларусь|Беларусікалегіуме]]).
 
== Гісторыя ==
Дакладная дата стварэння бібліятэкі невядомая. Можна меркаваць, што [[езуіты]] сталі актыўна папаўняць свае кніжныя калекцыі з часу адкрыцця Полацкага езуіцкага калегіума (1581 г.). Полацкая езуіцкая бібліятэка хутка павялічвалася з пачатку XVII ст. за кошт набыцця новых кніг і атрымання выданняў у дар ад відных дзяржаўных і грамадскіх дзеячаў свайго часу. Неаднаразова бібліятэка Полацкага езуіцкага калегіума нішчыласяцярпела падчас ваенных дзеянняў і стыхійныхпажараў бедстваў(1682, 1705, 1750 гг)<ref>Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты сведения, документы. - С. 187.</ref>.
 
[[File:Gabrijel Gruber.jpg|thumb|Генерал ордэна езуітаў [[Габрыэль Грубер]], пры якім бібліятэка найбольш актыўна развівалася]]
Кардынальна новымі былі ўмовы фарміравання бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума пасля 1772 г., калі пасля [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] усходняя частка Беларусі была далучана да [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. У ліку далучаных да Расіі гарадоў быў і [[Полацк]]. Праз год пасля гэтай падзеі, гэта значыць у 1773 г., дзейнасць ордэна езуітаў была забаронена рашэннем папы рымскага[[Клімент XIV (Папа Рымскі)|Клімента XIV]]. Аднак [[Кацярына II]] дадзенае рашэннезабараніла неагалошванне падтрымалапапскага [[брэвэ]] і нафармальна тэрыторыіезуіты імперыіатрымалі магчымасць не выконваць патрабаванне пантыфіка езуіты працягнулі сваю дзейнасць на тэрыторыі імперыі. Полацк пры гэтым фактычна стаў іхсусветнай сталіцай некалі магутнага, а цяпер апальнага [[Езуіты|Таварыства Ісуса]]. Пераезд у Полацк вялікай колькасці высокаадукаваных прадстаўнікоў ордэна з Францыі, Італіі, Галандыі і іншых краін суправаджаўся перамяшчэннем сюды іх кніжных збораў. У 1787 г. у інвентары кніг бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума былі пазначаны кнігі 5576 аўтараў, пад імёнамі асобных з іх значылася да 50 выданняў. УГалоўным 1806чынам, гэта былі польскамоўныя выданні. З 1812 г., калі калегіум атрымаў універсітэцкі статус, сярод іншых прывілеяў, дараваных Полацкай акадэміі, быў атрыманы дазвол на колькасцьўвоз кніг уз-за бібліятэцымежаў ўзраслаімперыі: да''"Академия 20может тысячбеспрепятственно выписывать из чужих краев, укак 1815морем, гтак и сухим путем, все нужные инструменты и книги..."'' –Прычым, даезуіцкая 35бібліятэка тысячз'яўлялася своеасаблівым цэнтрам размеркавання літаратуры. ЁсцьЧастка звесткікніг, штоякія напярэдадніпаступалі закрыццяў акадэмііПолацк, яеадпраўляліся калекцыяў налічвалаіншыя дакалегіумы, 60а тысячтаксама тамоўў езуіцкія місіі<ref>Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты сведения, документы. - С. 188.</ref>.
 
У 1806 г. колькасць кніг у бібліятэцы ўзрасла да 20 тысяч, у 1815 г. – да 35 тысяч. Ёсць звесткі, што напярэдадні закрыцця акадэміі яе калекцыя налічвала да 60 тысяч тамоў.
 
== Зборы ==
 
Багаццем і разнастайнасцю бібліятэкі былі ўражаны многія яе наведвальнікі, у тым ліку і імператар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр І]]. На завяршальным этапе існавання (напярэдадні выгнання езуітаў з ПолацкаРасійскай імперыі ў 1820 г.) бібліятэка Полацкага езуіцкага калегіума складалася з Галоўнай бібліятэкі (кнігі на еўрапейскіх і ўсходніх мовах – каля 30 тыс. тамоў), Польскай бібліятэкі (выдзелена з Галоўнай у 1817 г., і налічвала больш 10 тысяч тамоў), Студэнцкай бібліятэкі, бібліятэкі клерыкаў, бібліятэкі акадэмічнай канцылярыі, бібліятэкі крамы, бібліятэкі друкарні, бібліятэкі музычнай бурсы (548 нот розных твораў) і бібліятэкі касцёла, меўся таксама шэраг падручных бібліятэк у вучэбных памяшканнях і на руках у выкладчыкаў. Паводле правіл забаранялася блытаць кнігі паміж гэтымі бібліятэкамі. ▼
Багаццем і разнастайнасцю бібліятэкі былі ўзрушаны многія яе наведвальнікі, сярод якіх быў і імператар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр І]].
▲На завяршальным этапе існавання (напярэдадні выгнання езуітаў з Полацка ў 1820 г.) бібліятэка Полацкага езуіцкага калегіума складалася з Галоўнай бібліятэкі (кнігі на еўрапейскіх і ўсходніх мовах – каля 30 тыс. тамоў), Польскай бібліятэкі (выдзелена з Галоўнай у 1817 г., налічвала больш 10 тысяч тамоў), Студэнцкай бібліятэкі, бібліятэкі клерыкаў, бібліятэкі акадэмічнай канцылярыі, бібліятэкі крамы, бібліятэкі друкарні, бібліятэкі музычнай бурсы (548 нот розных твораў) і бібліятэкі касцёла, меўся таксама шэраг падручных бібліятэк у вучэбных памяшканнях і на руках у выкладчыкаў. Паводле правіл забаранялася блытаць кнігі паміж гэтымі бібліятэкамі.
 
Вялікую частку збору складалі заходнееўрапейскія выданні па філасофіі, тэалогіі, кананічнаму і грамадзянскаму праву, царкоўнай і свецкай гісторыі, мовазнаўству, мастацтвазнаўству, ваенным, медыцынскім, матэматычным, тэхнічным, натуральным і іншым дысцыплінам, энцыклапедычныя, даведачныя, літаратурныя (асабліва працы класікаў) і мастацкія выданні, багатая перыёдыка. Для патрэб школьнага тэатра пры калегіуме збіраліся выданні твораў еўрапейскіх драматургаў. Асноўным спосабам папаўнення фондаў бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума з’яўлялася набыццё новай літаратуры, атрыманне абавязковага асобніка з езуіцкіх друкарань Беларусі, перадача выданняў у дар (як свецкімі асобамі, так і прадстаўнікамі ордэна). [[Полацкая езуіцкая друкарня]], што дзейнічала ў 1787–1820 гг., выпускала шмат навучальных і навуковых выданняў (было надрукавана 500 найменняў кніг), якія ў абавязковым парадку паступалі ў фонды бібліятэкі калегіума. У бібліятэцы полацкіх езуітаў захоўваліся таксама выданні каталіцкіх, пратэстанцкіх, праваслаўных і ўніяцкіх друкарань Беларусі. Да таго ж у бібліятэцы захоўвалася вялікая колькасць рукапісных кніг.
 
== Арганізацыя працы ==
 
Кіраванне бібліятэкай даручалася прэфекту калегіума, чые абавязкі былі рэгламентаваны Статутам ордэна і ў якасці каго звычайна абіраўся выкладчык рыторыкі і паэтыкі. Прэфект адказваў за камплектаванне фонду; сачыў за выхадам новай літаратуры; закупаў яе і прапагандаваў сярод выкладчыкаў калегіума (акадэміі); захоўваў ключы ад кнігасховішча; дапускаў да збораў толькі тых карыстальнікаў, якім гэта было дазволена; сачыў, каб забароненыя кнігі не патрапілі да непадрыхтаванага чытача; кантраляваў вяртанне выдадзенай літаратуры (вёў сшытак кнігавыдачы); расстаўляў кнігі ў прадметным парадку; складаў каталогі бібліятэкі і прад’яўляў іх правінцыялу ордэна падчас праверкі; сачыў за чысцінёй і вільготнасцю ў памяшканнях. Дапамогу прэфекту аказвалі малодшыя магістры і клерыкі. У выніку дзейнасці прэфектаў і іх памочнікаў на большасці захаваных выданняў з бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума маецца або рукапісная адзнака аб прыналежнасці да бібліятэкі, або адпаведны штамп ці экслібрыс.
Кіраванне бібліятэкай даручалася прэфекту калегіума, чые абавязкі былі рэгламентаваны Статутам ордэна і ў якасці каго звычайна абіраўся выкладчык рыторыкі і паэтыкі.
 
Прэфект
:адказваў за камплектаванне фонду;
:сачыў за выхадам новай літаратуры;
:закупаў яе і прапагандаваў сярод выкладчыкаў калегіума (акадэміі);
:трымаў пры сабе ключы ад кнігасховішча;
:дапускаў да збораў толькі тых карыстальнікаў, якім гэта было дазволена;
:сачыў, каб забароненыя кнігі не патрапілі да непадрыхтаванага чытача;
:кантраляваў вяртанне выдадзенай літаратуры (вёў сшытак кнігавыдачы);
:расстаўляў кнігі ў прадметным парадку;
:складаў каталогі бібліятэкі і прад’яўляў іх правінцыялу ордэна падчас праверкі;
:сачыў за чысцінёй і вільготнасцю ў памяшканнях.
 
Дапамогу прэфекту аказвалі малодшыя магістры і клерыкі. У выніку дзейнасці прэфектаў і іх памочнікаў на большасці захаваных выданняў з бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума маецца або рукапісная адзнака аб прыналежнасці да бібліятэкі, або адпаведны штамп ці экслібрыс.
 
== Лёс збораў ==
Радок 49 ⟶ 36:
* Мотульский, Р.С. Из прошлого в будущее. Библиотеки Беларуси. Ч.1. Мн., 2011.
* Бібліятэка Полацкага езуіцкага калегіума // Вялікае Княства Літоўскае: энцыклапедыя. Мн., 2010. Т.3. С.77–79.
*Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты сведения, документы / Т.В.Говорова // Кніжныя калекцыі: вопыт, метады, праблемы вывучэння.
* Grzebień, L. Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku // Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne. 1975. T.30. S.225–278.
* [[Алесь Суша|Суша]], А.А. Станаўленне бібліятэк навучальных устаноў Полацка ў XVI–XIX стст. / А.А.Суша // Беларуская кніга ў кантэксце сусветнай кніжнай культуры: гісторыя і сучаснасць : зборнік навуковых прац. Мн., 2011. Вып.3. С.257–272.
* Суша, А.А. Библиотеки полоцких учебных заведений – центры культурной жизни Беларуси в ХVI–ХIХ веках / А.А.Суша // Библиотека в контексте истории. Москва, 2011. С. 79–89.
*Шайкоў, В. Да пытання аб езуіцкай біблітэкі ў Полацку / В.Шайкоў // Беларускі гістарычны часопіс. -2003. - № 4. - С. 54-55.
 
[[Катэгорыя:Гісторыя Полацка]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Бібліятэка_Полацкай_езуіцкай_акадэміі"