Вікіпедыя

Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
вікіфікацыя, арфаграфія
Радок 27:
|Вікітэка =
}}
'''Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў''' ({{lang-tg|Худоёр Юсуфбекович Юсуфбеков}} [[10 снежня]] [[1928]], кішлак Піш, [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць]], {{нп5|Таджыкская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Таджыкская АССР|ru|Таджикская АССР}}  — [[27 лістапада]] [[1990]], [[Душанбэ]], [[Таджыкская ССР]], [[СССР]])  — [[СССР|савецкі]] [[навуковец]], арганізатар навукі на [[Памір]]ы, спецыяліст у галіне раслінаводства, асваення арыдных горных і высакагорных тэрыторый, лугазнаўства, фітамеліярацыі, інтрадукцыі раслін і пашавай гаспадаркі, батанікі, палявы даследчык-практык, педагог вышэйшай школы, прафесар.<br>
 
Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынных паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і Алайскай даліны (1968), укараніў сістэму арыднай кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскага батанічнага саду (1970—1975), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыкскай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыкскай ССР]] (1976), [[грамадскі дзеяч]], [[старшыня]] Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987—1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–8, 11}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}.
 
Радок 37 ⟶ 38:
Восенню 1949 года паступіў на першы курс [[Аграномія|агранамічнага]] [[факультэт]]а Таджыкскага сельскагаспадарчага інстытута, які скончыў у 1954 годзе, атрымаўшы кваліфікацыю [[Аграномія|агранома]].
 
Навуковую дзейнасць пачаў у 1954 годзе ў Памірскім батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А.  В.  Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ішкашымскім раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскага батанічнага саду. У 1956 годзе X.Ю. Юсуфбекаў пачаў першыя эксперыменты па залужэнні пустыннай пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}.
 
=== Інстытут батанікі АН Таджыкскай ССР ===
У 1957 годзе паступіў у вочную [[Аспірантура|аспірантуру]] пры Інстытуце батанікі АН Таджыкскай ССР (г. Душанбе) і пад кіраўніцтвам [[прафесар]]а {{нп5|Цацэнкін, Іван Апанасавіч|І. А. Цацэнкіна|ru|Цаценкин, Иван Афанасьевич}} ([[Масква]], Усесаюзны інстытут кармоў імя В.  Р.  Вільямса) працягнуў даследаванні па залужэнні пустынных горных схілаў [[Памір|Заходняга Паміра]]. Пасля заканчэння [[Аспірантура|аспірантуры]] працягваў працаваць у тым жа інстытуце малодшым навуковым супрацоўнікам. Там, разам з даследаваннямі на Паміры, ён пачаў першыя эксперыменты па паляпшэнні пашы цэнтральнага [[Таджыкістан]]а (Рангантаў, Кондара).
 
У гэтыя гады ён сфармуляваў і эксперыментальна даказаў метады стварэння высокапрадукцыйных кармавых угоддзяў шляхам рознага рэжыму паліву падсявання травы без парушэння натуральнай расліннасці. Вынікі гэтых даследаванняў, якія былі ўкаранёныя ў калгаснай вытворчасці Шугнанскага і Ішкашымскага раёнаў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці]] на вялікіх плошчах, з’явіліся асновай кандыдацкай дысертацыі, абароненай у 1961 годзе<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}.
 
=== Памірская біялагічная станцыя ===
У 1962 годзе X. Ю. Юсуфбекаў быў прызначаны дырэктарам Памірскай біялагічнай станцыі<ref group="кам.">У 1936  г. Сярэднеазіяцкі дзяржаўны ўніверсітэт арганізаваў ва ўрочышчы Чэчэкты каля Мургаба Памірскую біялагічную станцыю  — першае ў свеце высакагорнае біёлага-сельскагаспадарчае навуковую ўстанову, якая сканцэнтравала асноўныя сілы батанікаў-даследчыкаў Паміра.</ref> і разгарнуў эксперыментальную работу па паляпшэнні пашы і сенажацей ва ўсіх раёнах Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці, а таксама Алайскай даліны [[Кіргізская ССР|Кіргізскай ССР]].
 
У 1965 годзе ён быў абраны старшынёй бюро Памірскай базы АН Таджыкскай ССР па сумяшчальніцтве. У 1966 годзе стаў членам [[КПСС]].
Радок 54 ⟶ 55:
* эксперыментальнай геабатанікі.
 
У выніку праяўлення навукова-арганізатарскіх здольнасцяў X. Ю. Юсуфбекава навукова-даследчая дзейнасць біястанцыі набыла комплексны характар. Тут разам з праблемамі экалагічнай фізіялогіі і біяхіміі раслін, пачатак якім быў пакладзены прафесарам О.  В.  Заленскім, далейшае развіццё атрымалі даследаванні па эксперыментальнай геабатаніцы, фітамеліярацыі, вывучэнні глеб, мікраарганізмаў, кліматалогіі, а таксама пытанняў раслінаводчага асваення Усходняга Паміра.
 
За гады яго працы значна ўзрасла колькасць супрацоўнікаў і аб’ём навукова-даследчых работ, што аказала станоўчы ўплыў на дзейнасць біястанцыі. Слаўныя традыцыі біястанцыі, закладзеныя П.  А.  Баранавым, І.  А.  Райковай, О.  В.  Заленскім і К.  У.  Станюковічам, знайшлі годны працяг у дзейнасці X. Ю. Юсуфбекава.
 
Падчас працы на Памірскай біялагічнай станцыі X. Ю. Юсуфбекаў умацаваў матэрыяльна-тэхнічную базу біястанцыі грузавымі аўтамашынамі і лабараторным абсталяваннем з мэтай паляпшэння ўмоў экспедыцыйнага даследавання Паміра і працягваў удасканальваць метады паляпшэння пустынных і стэпавых пашаў Паміра-Алая, вывучаючы структуру расліннасці, топа-экалагічныя ўмовы высакагорнай пашы ў шырокім геаграфічным і вышынным дыяпазоне. У выніку ён распрацаваў дыферэнцыраваную па эколага-геаграфічным раёнах і вышынным паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў Паміра і Алайскай даліны і аформіў атрыманыя дадзеныя ў выглядзе манаграфіі, якая выйшла ў свет у 1968 годзе.
Радок 62 ⟶ 63:
У 1968 годзе X. Ю. Юсуфбекаў абраны членам-карэспандэнтам АН Таджыкскай ССР.
 
У 1969 годзе манаграфія «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны» была прадстаўлена ў якасці дысертацыі (Масква, Усесаюзны інстытут кармоў імя В.  Р.  Вільямса), якую X. Ю. Юсуфбекаў паспяхова абараніў і атрымаў навуковую ступень доктара сельскагаспадарчых навук: {{пачатак цытаты}}''Итогом этих исследований явилась монография Х.  Ю.  Юсуфбекова «Улучшение пастбищ и сенокосов Памира и Алайской долины», высоко оцененная учёными (в качестве докторской диссертации, блестяще защищенной автором) и практиками. Был найден дифференцированный, экономичный и эффективный подход к решению проблемы зимних кормов в условиях аридных высокогорий. И сухость климата, и сложный рельеф, и бедность почв были преодолены.''{{sfn|Агаханянц|1972}}{{канец цытаты}}
<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–6, 9–10}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}.
 
Радок 72 ⟶ 73:
Неўзабаве прэзідэнт АН Таджыкскай ССР М. С. Асімаў і Х. Ю. Юсуфбекаў былі запрошаны ў Маскву для ўдзелу ў абмеркаванні пытання аб стварэнні біялагічнай інстытута. На сумесным пасяджэнні Прэзідыума [[АН СССР]] і Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па навуцы і тэхніцы пытанне было вырашана станоўча.
 
У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут<ref group="кам.">Цэнтр інстытута размешчаны ў 5  км ад г. ХорогХарог на тэрыторыі ПамірскіПамірскага батанічнага садусада, а апорныя пункты - — на Усходнім і Паўднёва-ЗаходняйЗаходім Паміры і на Дарваза. Па стане на 1981  г. у характэрных для Паміра прыродных зонах Памірскі біялагічны інстытут меў 7635 га горных тэрыторый.</ref>, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 "«О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова"»|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}{{sfn|Kreutzmann, Watanabe|2016|p=50–51}}.
 
На пасадзе дырэктара інстытута раскрыліся яго навукова-арганізатарскія здольнасці. Разам з навуковай працай ён паводзіў і вялікую арганізацыйную дзейнасць. Ім была вызначана структура падраздзяленняў інстытута. Разам з традыцыйнымі напрамкамі даследаванняў былі пачаты навуковыя працы па [[Заалогія|заалогіі]], [[Генетыка|генетыцы]] і селекцыі раслін, ахове прыроды.
 
У 1970—1975 гг. X. Ю. Юсуфбекаў распрацаваў схему генеральнага плана развіцця Памірскага батанічнага сада імя А. В. Гурскага [к. 5]. Для развіцця навуковай базы, пашырэння участкаў батанічнага сада і запаведвання тыповых біялагічных аб’ектаў было атрымана больш за 600 га зямельных угоддзяў ў ваколіцах батанічнага сада. Акрамя таго, да тэрыторыі сада далучана 19 га паліўных зямель, на базе якіх арганізаваны эксперыментальныя ўчасткі падраздзяленняў інстытута. За гады ажыццяўлення непасрэднага навукова-арганізатарскага кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекава тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства — альцітуда 2700-3500 м (з 1965 года), у 7 разоў павялічылася плошча калекцыйных раслін сусветнай [[Флора|флоры]]. Калекцыі раслін у садзе размешчаны па батаніка-геаграфічным прынцыпе, арашаная тэрыторыя разбіта на 5 [[Флора|фларыстычных]] аддзелаў: [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] і [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], [[Еўропа|Еўропы]] і [[Каўказ|Каўказу]]у, [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]], [[Гімалаі|Гімалаяў]] і [[Гіндукуш]]а. Унутры аддзелаў расліны размяшчаюцца радавымі комплексамі з улікам экалагічных асаблівасцяў відаў. У адпаведнасці са спецыфікай аб’ектаў даследаванняў у садзе былі сфармаваныя 3 групы: [[Дэндралогія|дэндралогіі]], кармавых і лекавых раслін, [[кветкаводства]]. Галоўнай задачай Памірскага батанічнага сада была інтрадукцыя раслін, праводзіўся абмен насеннем высакагорнай флоры і пасадачным матэрыялам са 112 садамі ўнутры СССР і з 118 садамі з 39 буйных батанічных цэнтраў [[Еўропа|Еўропы]] — [[ГДР]], [[ФРГ]], [[Нарвегія|Нарвегіі]], [[Данія|Даніі]], [[Нідэрланды|Галандыі]], [[Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЧССР]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]] — [[Канада|Канады]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і іншых краін свету. У 1972 годзе пабудавана помпавая станцыя, дзякуючы якой вада з ракі Шахдары паднімалася на вышыню 180 м. Гэта дало магчымасць пашырыць арашаныя тэрыторыі з 22 да 118 га (на вышыні 2140—2360 м) батанічнага сада больш чым у 5 разоў. Плошча чатырох фларыстычных аддзелаў павялічылася ў 2 — 4 разы. Пабудаваныя дарожныя і арашальныя сістэмы ўнутры саду, лабараторныя і жылыя карпусы інстытута{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}{{sfn|Юсуфбеков|1982|p=52}}{{sfn|Юсуфбеков|1984|p=17}}.
 
Х. Ю. Юсуфбекаў вялікую ўвагу надаваў вывучэнню генафонду мясцовых пладовых раслін. З вялікага ліку выяўленых формаў у садзе былі адабраны 16 перспектыўных мясцовых формаў абрыкосаў, якія пераўзыходзілі інтрадуцыраваныя гатункі па ўраджайнасці і якасці. Пачынаючы з 1974 года частка даследаванняў пладоводаў быда перанесена на тэрыторыю Дарваза, дзе на схілах гор сустракаюцца дзікарослыя інжыр, гранат, вінаград, хурма, міндаль і іншыя пладовыя. На Дарваза ім быў арганізаваны апорны пункт па інтрадукцыі і [[Акліматызацыя|а
Радок 88 ⟶ 89:
Рэкамендацыі па комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках таксама знайшлі шырокае прымяненне ў вытворчасці. Толькі за 1965—1980 гг. Горна-Бадахшанскім лясгасам зроблены таполевыя і абрыкосавыя насаджэнні на плошчы 1500 га{{sfn|Каландаров, Покровский|1992|p=168–176}}. У наступныя гады пасадкавыя працы на пясках і галечніках праводзяцца штогод на плошчы 300—350 га{{sfn|Каландаров, Покровский|1992|p=168–176}}.
 
Асноўныя ідэі і метады, звязаныя з раслінаводчым засваеннем Паміра, выкладзены X. Ю. Юсуфбекавым у дадатак да раней апублікаваных работ у манаграфіях «Метады вырошчвання карысных раслін на Паміры» (1972), «Терескен на Паміры» (1972), «Памір» (1973) і ў шматлікіх брашурах, зборніках і артыкулах. У цяперашні час апублікавана больш за 300 навуковых прац. Шэраг прац апублікаваныя і аблічбаваныя за мяжой у тым ліку ЗША ([[Карнельскі ўніверсітэт|Корнеллского]], [[Каліфарнійскі ўніверсітэт|Каліфарнійскі]] і [[Чыкагскі ўніверсітэт|Чыкагскі]] [[Універсітэт]]ах).{{Пераход|#Выбраныя творы і артыкулы|1}}
 
Праведзена вялікая работа па падрыхтоўцы і росту навуковых кадраў інстытута з улікам спецыфічных цяжкасцяў і аддаленасці Паміра ад буйных навуковых цэнтраў. Да канца 1975 г. персанал ПБІ налічвае больш за 100 чалавек, з іх 45 навуковых супрацоўнікаў. Для працы ў інстытут ім былі запрошаны вучоныя з іншых рэгіёнаў [[СССР]], а таксама прыняты канкрэтныя меры па падрыхтоўцы кадраў на месцы праз аспірантуру і суіскальніцтва. За перыяд кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекава толькі з ліку супрацоўнікаў біястанцыі і інстытута былі абаронены дзве доктарскія і больш за 30 кандыдацкіх дысертацый. Адначасова з гэтым была ўстаноўлена сувязь з многімі навукова-даследчымі інстытутамі АН СССР: Інстытутам фізіялогіі раслін імя К. А. Ціміразева, Інстытутам атамнай энергіі (ИАЭ) імя І. В. Курчатава, Інстытутам батанікі і Інстытутам заалогіі і паразіталогіі імя Е. Н. Паўлоўскага АН Таджыцкай ССР і іншымі НДІ АН СССР.
Радок 110 ⟶ 111:
 
=== Акадэмія навук Таджыкскай ССР ===
У траўнімаі 1986 г. года X. Ю. Юсуфбекаў быў абраны акадэмікам-сакратаром Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР. Ён актыўна ўключыўся ў працу Аддзялення, надаўшы асаблівую ўвагу павышэнню эфектыўнасці навукова-даследчых работ, пераходу на праграмна-мэтавае планаванне, умацаванню матэрыяльнай базы інстытутаў. Ён увесь час займаўся і спрыяў паскарэнню ўкаранення дасягненняў навукі ў вытворчасць. Як акадэмік-сакратар Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, ён меў шырокае кола навуковых інтарэсаў у галіне біялогіі. У склад Аддзялення біялагічных навук АН Таджыцкай ССР на той перыяд ўваходзілі навуковыя ўстановы, даследаванні якіх былі прысвечаны біялагічным праблемам  — гэта навукова-даследчыя інстытуты: батанікі; заалогіі і паразіталогіі імя Я.  Н.  Паўлоўскага; фізіялогіі і біяфізікі раслін; гастраэнтэралогіі; Памірскі біялагічны інстытут), аддзел агульнай генетыкі і аддзел аховы і рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў.
 
У 1989 годзе X. Ю. Юсуфбекаў абраны членам Прэзідыума АН Таджыцкай ССР.
Радок 117 ⟶ 118:
 
== Узнагароды і званні ==
* Ганаровая грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета Таджыцкай ССР (№  32346, 1964),
* [[Медаль «За працоўную доблесць»]] (№  149044, 1966),
* [[Медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»|Медаль «За доблесную працу. У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»]] (№  1041386, 1970  г.),
* Медаль Выставы дасягненняў народнай гаспадаркі СССР (1970),
* Бронзавы медаль ВДНГ «За дасягнутыя поспехі ў развіцці народнай гаспадаркі СССР» (№  38626, 1972),
* Медаль імя акадэміка С.  І.  Вавілава (1974),
* Грамата Прэзідыума Акадэміі навук Таджыкскай ССР за шматгадовую бездакорную працу і вялікі ўклад, унесены ў развіццё навукі ў рэспубліцы (1976),
* [[Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга]] (№  1042386, 1981),
* Званне «Заслужаны дзеяч навукі Таджыкскай ССР» за заслугі ў развіцці сельскагаспадарчай навукі, вывучэнне прыроды Паміра і ў сувязі пяцідзесяцігоддзем з дня нараджэння (1978/11/23.11.1978),
* Падзячная грамата Ордэна Леніна Усесаюзнага таварыства «Веды» СССР (Масква 28.12.1984/12/28 №  65281),
* Ганаровая грамата ЛКСМ Таджыкістана за плённую працу па камуністычным выхаванні падрастаючага пакалення (1985),
* Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя [[Авіцэна|Абуалi ібн Сіна]] і званне лаўрэата прэміі імя [[Авіцэна|Абуалi iбн-Сіна]] за цыкл прац «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны і раслінаводчае засваенне горных тэрыторый Паміра» (1989)<ref name="anrt"/>{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=64}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–7, 16–17, 38–39}}.
 
== Водгукі ==
Акмір Агаханянц (1927—2002), адзін з найбуйнейшых у свеце [[Геабатаніка|геабатанікаў]], [[Доктар навук|доктар геаграфічных навук]], [[Член-карэспандэнт|член-карэспандэнт]] [[Міжнароднага геаграфічнага саюза]], [[прафесар]] [[Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка|Беларускага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта]], паплечнік і сучаснік Х.  Ю.  Юсуфбекава: {{пачатак цытаты}}''«Вклад Худоера в развитии науки на Памире переоценить невозможно. Без него [[Памір|Памирская]] наука до сих пор была бы в импортно-зачаточном состоянии» 30.08.92.'' <br />''«Близится грустная годовщина со дня смерти академика Худоера Юсуфбекова, организатора, практически  — создателя [[Памір|Памирского]] биологического института (ПБИ). Мне нет необходимости характеризовать Х. Юсуфбекова, как ученого и организатора науки. Его жизнь и деятельность протекали на моих глазах, а итоги деятельности на лицо  — сам институт, как важнейшая научная структура на [[Памір|Памире]], написанные им книги, внедренная система аридного кормопроизводства, ученики.''<br />''Худоер Юсуфбеков, памирец<ref group="кам.">У навуковым свеце даследчыкаў Паміра называюць „памірац“.</ref>, занимает особое место в истории изучении [[Памір|Памира]]. Им следует гордится, и я горжусь многолетней дружбой с ним. В [[Расія|России]], [[Беларусь|Беларуси]] и других [[Саюз Суверэнных Дзяржаў|суверенных республиках]] очень высоко ценят вклад Худоера Юсуфбекова в науку» [[Мінск]], 26.09.1991''{{канец цытаты}}
Асімаў Мухамед Сайфітдзінавіч (1920—1996), прэзідэнт АН Таджыцкай ССР з 1965 па 1988  гг., [[член-карэспандэнт]] [[Расійская акадэмія навук|АН СССР]] (1974):{{пачатак цытаты}}''Становление Худоёра, как известного учёного, искусного руководителя многих научно-исследовательских учреждений, [[Вышэйшая навучальная ўстанова|высшего учебного заведения]]  — [[Таджыкскі аграрны універсітэт|Таджикского сельскохозяйственного института]] прошло на моих глазах. Свою деятельность он начал от научного сотрудника, кончая академиком, председателем [[Памір|Памирского]] филиала [[Акадэмія навук Рэспублікі Таджыкістан|АН Таджикистана]]. Худоёр всего этого добился благодаря своему благородному характеру. Он был личностью, которая воплощала в себе и учёного и человека, человека благородного, учёного труженика, влюблённого в науку. Худоер является частью нашей науки, достижением нашей науки и, если мы хотим чтить [[Памяць|память]] Худоера, то мы должны не только сохранить, но и развить то, что мы имеем''. ([[Душанбэ]], Студзень 1995  г.){{канец цытаты}}
 
== Выбраныя творы і артыкулы ==
; Кнігі
* Улучшение пастбищ и сенокосов Памира и Алайской долины.  — Душанбе: Дониш, 1968.  — 320 с. [https://books.google.com.tj/books/about/%D0%A3%D0%BB%D1%83%D1%87%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B1%D0%B8%D1%89_%D0%B8_%D1%81.html?id=bxVCAAAAYAAJ&redir_esc=y Владелец оригинала Корнельский Университет, оцифровано 15 апреля 2009  г.]
* Методы возделывания полезных растений в условиях Памира.  — Душанбе: Дониш, 1972.  — 159 с. [https://search.rsl.ru/ru/record/01007049302 Russian State Library]
* Юсуфбеков Х. Ю., Касач А. Е. [http://www.findlib.ru/find2.php?author=%DE%F1%F3%F4%E1%E5%EA%EE%E2+%D5.+%DE.%2C+%CA%E0%F1%E0%F7+%C0.+%C5.&title=%D2%E5%F0%E5%F1%EA%E5%ED+%ED%E0+%CF%E0%EC%E8%F0%E5 Терескен на Памире.]  — Душанбе: Дониш, 1972.  — 132 с.
* Кормовые ресурсы Джаушангоза, их использование и улучшение.  — Душанбе: Дониш, 1974.  — 37 с. [https://books.google.com.tj/books?id=OmImAQAAMAAJ&q=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIHjAB Владелец оригинала Чикагский Университет, оцифровано 19 июля 2011  г.]
* Проблемы биологии и сельского хозяйства Памира.  — Душанбе: Дониш, 1975.  — 363 с. [https://books.google.com.tj/books?id=gnR5jgEACAAJ&dq=%D0%A5%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B5%D1%80+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87+%D0%AE%D1%81%D1%83%D1%84%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwitzbnwt8nJAhUhfHIKHU6CARAQ6AEIJzAD Владелец оригинала Калифорнийский Университет, оцифровано 27 июля 2007  г.]
* Юсуфбеков Х. Ю., {{нп5|Агаханянц Окмир Егишевич|Агаханянц О. Е.|ru|Агаханянц, Окмир Егишевич}} Растительность Западного Памира и опыт её реконструкции.  — Душанбе: Дониш, 1975.  — 310 с. [https://books.google.com.tj/books?id=Y4keAAAAIAAJ&q=%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0+%D0%B8+%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D1%82+%D0%B5%D1%91+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B8+%D0%94%D1%83%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B5+%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%88,1975&dq=%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0+%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0+%D0%B8+%D0%BE%D0%BF%D1%8B%D1%82+%D0%B5%D1%91+%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%86%D0%B8%D0%B8+%D0%94%D1%83%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B5+%D0%94%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%88,1975&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjXhu3u3rHaAhWHEywKHXJKDeUQ6AEIJDAA Владелец оригинала Корнельский Университет, оцифровано 15 февраля 2007  г.] (Горчаковский П. Л. [https://www.ipae.uran.ru/memorial/p.l.gorchakovskiy 199. [Рецензия]] // Экология.  — 1976.  — №  3.  — С. 108—109.)
; Артыкулы
* Юсуфбеков X. Ю. Горные сады: [О Памирском ботаническом саде] // Известия.  — 1968.  — 2 февраля (№  27 (15726)).  — С. 3.
* Юсуфбеков X. Ю. Сады Памира // Правда.  — 1971.  — 3 августа (№  215 (19358)).  — С. 3.
* Юсуфбеков X. Ю., Клеандров И. Горы ждут исследователей: Проблемы и суждения // Правда.  — 1973.  — 9 января (№  9 (19883)).  — С. 3.
* Юсуфбеков X. Ю. Памир станет приветливей и мягче: [Рассказ об эффективности науч. исслед. в с.-х. освоении Памира] // Вечерние новости.  — Вильнюс, 1972.  — 14 апреля.
* Юсуфбеков X. Ю. Система улучшения пастбищ и сенокосов Памира // Растительный мир высокогорий и его освоение / АН СССР. Всесоюзное ботаническое общество.  — Л., 1974.  — С. 296—З02.
* Юсуфбеков X. Ю. Русские ученые и Памир // Коммунист Таджикистана.  — 1974.  — 29 августа (№  202 (13375)).  — С. 2.
* Юсуфбеков X. Ю. Биология и высокогорье // Коммунист Таджикистана.  — 1975.  — 17 августа (№  192 (13669)).  — С. 2.
* Агаханянц О. Е., Юсуфбеков X. Ю. Край перестал быть белым пятном: К 40-летию Советского Памира // Коммунист Таджикистана.  — 1965.  — 19 августа (№  194 (10546)).  — С. 2.
* Юсуфбеков X. Ю., Глазунова Е. М., Корзинников Ю.  С.  Оценка масличности плодов форм облепихи крушиновидной, произрастающей на Западном Памире // Растительные ресурсы.  — 1980.  — Т. 16, вып. 1.  — С. 95—97.
* {{артыкул|аўтар=Юсуфбеков X. Ю.|загаловак=Памірскі біялагічны інстытут|арыгінал=Памирский биологический институт|спасылка=http://priroda.ras.ru/|аўтар выдання= |выданне= |тып= |месца=12|выдавецтва=Природа|год=1982|выпуск= |том= |нумар=12|старонкі=48—53|мова=ru|ref=Юсуфбеков}}
* Юсуфбеков X. Ю. Заповедник в сердце Памира: [О создании заповедника на Памире] // Коммунист Таджикистана.  — 1984.  — 24 июня (№  147 (16290)).  — С. 2.
* {{артыкул|аўтар=Юсуфбеков X. Ю.|загаловак=Памірскі батанічны сад і асноўныя этапы яго развіцця|арыгінал=Памирский ботанический сад и основные этапы его развития|спасылка=http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000200_000018_rc_1084266/|аўтар выдання= |выданне=Интродукция растений и ботанические исследования в Горном Бадахшане|тып= |месца=12|выдавецтва=Дониш|год=1984|выпуск= |том= |нумар=|старонкі=3—20|мова=ru|ref=Юсуфбеков}}
* Юсуфбеков X. Ю. В интересах повышения культуры земледелия // Вестник высшей школы.  — 1985.  — №  8.  — С. 25—26.
* Юсуфбеков X. Ю. И лаборатория, и зона отдыха: [Вопрос организации Варзобского государственного природного национального парка] // Коммунист Таджикистана.  — 1987.  — 17 января (№  14 (17057)).  — С. 3.
 
== Каментарыі ==
 
Радок 174 ⟶ 176:
* {{кніга|аўтар=Агаханянц О. Е.|загаловак=За раслінамі па горах сярэдняя Азіі|арыгінал=За растениями по горам Средней Азии|спасылка=https://books.google.com.tj/books/about/%D0%97%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0.html?id=CTYSAQAAMAAJ|language=ru|месца=Москва|выдавецтва=Мысль|год=1972|pages= |allpages=158|isbn=|ref=Агаханянц}}: Сярэднеазіяцкім батанікам, глебазнаўцы, геолагам, археолагам (аб Худоере Юсуфбекове С. 32-36) прысвячаецца
* {{cite book |first1=Iraj|last1=Bashiri|year=2002|title=Prominent Tajik Figures of the Twentieth Century|trans-title=Вядомыя таджыкскія Фігуры XX стагоддзя|url=http://www.academia.edu/7858297/Prominent_Tajik_Figures_of_the_Twentieth_Century|language=en|location=Душанбе|publisher= |page=|pages=349—350|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quote=BiographiesTajik agriculturalist Khudoyor Yusufbekovich Yusufbekov was born in the village of Pish of Shughnan, Badakhshan, on December 10, 1928 ...joined the CPSU in 1966.<…> graduated from the Faculty of Agronomy … in 1954. <…> 1954 to 1957 was a Senior Scientific Worker in the Botanical Gardens in Pamir for the Academy of Sciences <…> doctorate degree in agriculture in 1969 <…> … Corresponding Member since 1968, became an Academician of the Academy of Sciences in 1976 <…> became a Distinguished Contributor to Science …|ref=}} Ирадж Башири, профессор Миннесотского университета США, один из ведущих ученых в области исследований истории, литературы и языкознания в Центральной Азии и персоязычных стран региона.
* {{артыкул|аўтар= Каландаров Г., Покровский А.|загаловак=З Паміра далёка відаць|арыгінал=С Памира далеко видно|спасылка= http://magazines.russ.ru:81/novyi_mi/soder/70-79.html|аўтар выдання= |выданне= |тып= |месца=11|выдавецтва=Новый мир|год=1972|выпуск= |том= |нумар=11|старонкі=168—176|мова=ru| archiveurl=https://archive.today/20120712160410/http://magazines.russ.ru:81/novyi_mi/soder/70-79.html|archivedate=2018-08-22|url=http://magazines.russ.ru:81/novyi_mi/soder/70-79.html|deadlink=ды|ref=Каландаров, Покровский}}: “О«О Памирском биологическом институте и его директоре X. Ю. Юсуфбекове. По созданному методу залужения и повышения продуктивности пастбищ освоено более 900 га, а за пятилетку это цифра почти удвоится. Мелиоративные работы позволили включить в сельскохозяйственный оборот 1600 га. В 1970  г. с этих полей снят первый урожай табака и зерновых. По рекомендации ученых памирские колхозы начали заниматься новыми для себя отраслями – — бахчеводством и овощеводством. Раньше все овощи завозились сюда из других районов Средней Азии|ref=Каландаров, Покровский”Покровский»
 
== Спасылкі ==
* [http://www.outdoors.ru/book/namore/alm1976/1976-10.php Библиотека путешествий и приключений. На суше и на море 1976. ВЕТЕР НАЗЫВАЕТСЯ «АФГАНЕЦ»: «Телеграмм было две. Одна из республиканской Академии наук директору биостанции Худоёру Юсуфбекову» (11 ИЮНЯ. Чечекты, Восточный Памир)]
* {{Cite news|year=1972|title=ТАЦҒАЖАЙЫП АЛМА АҒАШЫ|trans-title= TACĞAJAYIP ЯБЛЫНЯ|url=https://newspaperarchive.com/almaty-socialistik-kazakstan-jan-13-1972-p-4/|language=kk|newspaper=[[Yegemen Qazaqstan|Socialistik Kazakstan]]|volume=10|issue=14062|pages=4|date=13 January 1972|doi= |access-date=2018-04-16|ref= }}
* [http://www.centrasia.ru/person2.php?st=1370516838 ЮСУФБЕКОВ Худоер Юсуфбекович /YUSUFBEKOV Hudoyer/ [10.12.1928  — ..]]
* [http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/6322/ Горы  — уникальная лаборатория (рус.). Журнал «Вокруг света» / Январь 1972.]
* [http://ice-fire.ru/assets/files/almanakh_led_i_plamen_2.pdf Дружеские отношения Некрасова и академика Юсуфбекова (с. 115—116)]
* [http://www.anrt.tj/en/about-the-academy/departments-of-the-as-rt/division-of-biological-and-medical-sciences/kh-yu-yusufbekov-pamir-biological-institute Памирский биологический институт им. академика Х. Ю. ЮСУФБЕКОВА создан в 1969  г. на базе Памирской биологической станции, Памирского ботанического сада и Ишкашимского опорного пункта. Первым директором института был академик Х.  Ю.  Юсуфбеков (1969—1981)]
 
{{DEFAULTSORT:Юсуфбекаў Худаер Юсуфбекавіч}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Худаер_Юсуфбекавіч_Юсуфбекаў"