|
|Вікікрыніца = Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Рэспублікі Беларусь
}}
'''Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР''' была ўрачыста прынята [[Вярхоўны Савет БССР|Вярхоўным Саветам БССР]] [[27 ліпеня]] [[1990]] г.
== Гісторыя ==
К пачатку 1990 г. у [[СССР]] выявіліся прыкметы дэцэнтраліцыі, што пагражала распадам дзяржавы.
Ініцыятыву абвяшчэння незалежнасці выказаў [[Беларускі Народны Фронт]] [[24 ліпеня]] [[1990]] г., Сойм якога заявіў гэта асноўнай мэтай руху, і ўжо праз некалькі дзён дэпутаты БНФ распрацавалі і прадставілі іншым дэпутатам праект Дэкларацыі аб суверэнітэце. Але ідэя яе прыняцця была адрынутая парламенцкай большасцю. Пасля прыняцця {{нп3|Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце РСФСР|Дэкларацыі аб суверэнітэце РСФСР|ru|Декларация о государственном суверенитете РСФСР}} {{нп3|Прэзідэнт СССР|прэзідэнт СССР|ru|Президент СССР}} [[Міхаіл Гарбачоў]], каб зменшыць палітычны ўплыў [[Барыс Мікалаевіч Ельцын|Б. Ельцына]], прапанаваў кіраўнікам іншых рэспублік прыняць Дэкларацыі з канстатацыяй падпісання новай [[Саюз Суверэнных Дзяржаў|Саюзнай дамовы]]. Гэтую прапанову ў Вярхоўным Савеце агучыў старшыня ВС [[Мікалай Іванавіч Дземянцей|Мікалай Дземянцей]].
Для распрацоўкі праекта Дэкларацыі [[20 чэрвеня]] была створана спецыяльная камісія больш чым з 30 чал. [[23 ліпеня]], камісія, правёўшы 8 пасяджэнняў, прадставіла праект з 12 артыкулаў. У гэты ж час распрацоўваліся два альтэрнатыўныя праекты — групай дэпутатаў на чале з Я. Глушкевічам і дэпутатамі БНФ. Разгляд праектаў распачаўся ў Вярхоўныс Савеце [[24 ліпеня]]. За праект БНФ аддалі свае галасы 47 дэпутатаў; за праект групы Я. Глушкевіча — 57 галасоў. Праект парламенцкай камісіі атрымаў 208 галасоў. У перапынку паміж паседжаннямі [[З. Пазняк]] прапанаваў дэпутатам застацца ў Авальнай залі і разам з [[Валянцін Фёдаравіч Голубеў|Валянцінам Голубевым]] і [[Алег Трусаў|Алегам Трусавым]] распавёў ім пра гісторыю беларускай дзяржаўнасці, у т. л. і пра [[ВКЛ]] і [[БНР]]. Шмат для якіх дэпутатаў гэтая інфармацыя была навіною.
Падчас абмеркавання праекту «Дэкларацыі» дэпутат [[А. Лукашэнка]] пытаў пра перспектывы эканомікі і арміі ў «так званай беларускай дзяржаве»<ref>Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь. — Ф. 968. — Воп.
1. — Спр. 2798. — Арк. 170 — 171.</ref>.
Зяон Пазьняк. — Нью-Ёрк — Вільня — Варшава: Беларускія ведамасьці — Таварыства беларускай культуры ў Летуве, 2010. — С. 17.</ref>.
[[27 ліпеня]] [[1990]] г. 229 галасамі «за» была прынята «Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР». [[25 жніўня]], пасля [[Жнівеньскі путч|спробы дзяржаўнага перавароту]], у Дэкларацыю былі ўнесены пэўныя змены: 253 дэпутата выказаліся «За». Яна набыла статус канстытуцыйнага закона і захоўвала юрыдычную сілу да [[15 сакавіка]] [[1994]] г., даты прыняцця [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь]]<ref>[http://www.zoneby.net/legal/n89docs/zk89147i.htm Закон Республики Беларусь от 25 августа 1991 г. № 1017-XII «О придании статуса конституционного закона Декларации Верховного Совета Республики Беларусь о государственном суверенитете Республики Беларусь»]</ref>.
З [[1991]] г. да [[Рэферэндум у Беларусі, 1996|рэферэндума 1996 г.]] галоўнае нацыянальнае свята — [[Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь|Дзень незалежнасці]], быў прымеркаваны да даты прыняцця «Дэкларацыі».
== Змест ==
Згодна Дэкларацыі, [[БССР|Беларусь]] абвяшчалася суверэннай дзяржавай, "«якая ўсталявана на аснове ажыццяўлення беларускай нацыяй яе неад'емнаганеад’емнага права на самавызначэнне, дзяржаўнасці беларускай мовы, вяршэнства народа ў вызначэнні свайго лёсу"» (арт. 1). Вышэйшай мэтай суверэнітэту прызнавалася забеспячэнне свабоднага развіцця і дабрабыту грамадзян рэспублікі. Носьбітам суверэнітэту краіны і адзінай крыніцай дзяржаўнай улады абвяшчаўся беларускі народ.
У адпаведнасці са зместам Дэкларацыі з дня яе прыняцця на тэрыторыі рэспублікі абвяшчалася вяршэнства Канстытуцыі і законаў Беларускай ССР, паўната ўлады рэспубліканскіх дзяржаўных органаў на ўсёй тэрыторыі краіны, самастойнасць і незалежнасць Беларусі ў міжнародных зносінах. Па сутнасці гэта азначала спыненне дзейнасці на Беларусі саюзных законаў.
Артыкул 10 Дэкларацыі вызначаў, што «Беларуская ССР ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бяз'ядзернайбяз’ядзернай зонай, а рэспубліку – — нейтральнай дзяржавай». Апошняе палажэнне было парушана далучэннем Беларусі [[31 снежня]] [[1993]] г. да [[Арганізацыя Дагавора аб калектыўнай бяспецы|сістэмы Калектыўнай бяспекі СНД]].
== Спасылкі ==
* [http://dakumenty.com/archives/3 Тэкст Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР]
== Літаратура ==
* Вішнеўскі, А. Ф., Юхо, Я. А. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі ў дакументах і матэрыялах: Са старажытных часоў да нашых дзён: Вучэбны дапаможнік / А. Ф. Вішнеўскі, Я. А. Юхо; МУС Рэспублікі Беларусі, Акадэмія МУС; Пад агульнай рэдакцыяй А. Ф. Вішнеўскага. — Мн.: Акадэмія МУС, 2003. — 320 с. — С. 252 — 256252—256. — ISBN 985-427-192-7.
* Маслыка, Г. Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР / Генадзь Маслыка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. / Беларуская Энцыклапедыя; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — Мн.: БелЭн, 1996. — 523 с. — С. 336 — 337336—337. — ISBN 985-11-0041-2.
* Пазьняк, З. Дэклярацыя — першы крок да незалежнасьці / Зянон Пазьняк. — Варшава — Нью-Ёрк — Вільня: Беларускія ведамасьці — Таварыства Беларускай культуры ў Летуве, 2010. — 32 с. — ISBN 978-9955-578-13-0.
{{Распад СССР}}
| 