Шведскі патоп: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 306:
{{main|Дацка-шведская вайна, 1657—1658}}У чэрвені 1657 года ў вайну супраць Швецыі на баку Польшчы ўступіла Данія. Шведскі кароль Карл Х Густаў, даведаўшыся 20 чэрвеня пра абвяшчэнне вайны, не паведамляючы сваім саюзнікам пра свае планы, пачаў хутка выводзіць свае войскі з Польшчы, каб выступіць супраць Даніі. Першапачаткова Карл Х Густаў пакінуў на дапамогу трансільванскаму князю Дзьёрдзю Ракацы корпус фельдмаршала Г. Стэнбака. Аднак ужо 22 чэрвеня па каралеўскім загадзе корпус Стэнбака пакінуў Ракацы і рушыў з Польшчы ў Памеранію, каб у Шчэціне злучыцца са сваім каралём. Адначасова Карл Густаў вывеў войскі з Варшавы і іншых велікапольскіх гарадоў, накіраваўшы іх праз Куявію ў Памеранію, спусташаючы польскія землі. Ужо 1 ліпеня Карл быў каля [[Штэтын]]а, а 18 ліпеня падыходзіў да гальштынскай мяжы. Напрыканцы ліпеня кароль заняў [[Ютландыя|Ютландыю]] і накіраваўся ў [[Вісмар]].
==== Адступленне трансільванцаў і казакоў ====
ДзьёрдзьДзёрдзь II Ракацы і Антон Ждановіч, застаўшыся без падтрымкі шведскага караля, прынялі рашэнне паспешнахутка адыходзіць з Варшавы на [[Валынь]] і [[Падолле]], каб сабраць там вялікае войска. Пад камандаваннем князя ДзьёрдзяУ Ракацы заставалася 16 тысяч трансільванцаў і 6 тысяч казакоўказакаў.
 
Польскі кароль Ян-Казімір Ваза загадаў Стэфану Чарнецкаму, які са сваёй дывізіяй пераследваў корпус Г. Стэнбака, рушыць на Чэнстахову, дзе да яго далучыліся аўстрыйскія атрады{{удакладніць}} і літоўскія харугвы на чале з польным пісарам літоўскім князем [[Аляксандр Гіларый Палубінскі|Аляксандрам Палубінскім]]. Пад камандаваннем Стэфана Чарнецкага было сабрана дзесяцітысячнае10-тысячнае войска. На ваенным савеце ў Ланьцуце 7-8 ліпеня было вырашана, што С. Чарнецкі са сваёй дывізіяй будзе пераследваць князя Дзьёрдзя Ракацы, тады яка дывізіівойскі Ежы-Себасцьяна Любамірскага і Станіслава Патоцкага заступяцьне праціўнікудазволяць дарогутрансільванскаму дакнязю адступленняадступіць ў Трансільванію.
 
Тым часам, трансільванцы і запарожскія казакі пераправіліся цераз раку Віслу пад [[Завіхаст]]ам.
 
Не чакаючы канца аблогі{{чаго?}} Львова, С. Чарнецкі разам са сваёй дывізіяй пагнаўся за адыходзілымадступаючымі трансільванскім князем Дзьёрдземсіламі Ракацы. 11 ліпеня пад [[Магераў|Магеравам]], на поўдзень ад Львова, Чарнецкі нагнаўдагнаў Ракацы і раптам напаў на Ракацыяго. Спачатку авангард палякаў захапіў варожы абоз, які рухаўся за войскам без аховы за войскам. Ракацы адправіўвыправіў свой ар'ергард насупраць палякаў, якія былі разбіты і адступілі. Затым да Магерава прыбыўпадышоў С. Чарнецкі з галоўнымі сіламі і задразу маршаж ўдарыўнапаў пана трансільванцах і казаках. Польскі нападказакаў, вымусіўвымусіўшы Ракацы адступіць да [[Жоўква|Жоўквы]]. Палякі атрымалі перамогу і перабіліразграмілі ар'ергард Ракацы, адбіўшы ў праціўніказахапіўшы дзве2 тысячы вазоў.
 
12 ліпеня польская дывізія зноў дагнала ворагаРакацы падчас пераправы цераз раку Полтву, загнаўшы значную частку яго сіл Ракацы ў балоты.балота, Многіяшмат трансільванцытрансільванцаў патануліпатанула.
 
[[16 ліпеня]] пад [[ПадгайцыПідгайці|Падгайцамі]] С. Чарнецкі злучыўся з дывізіяй вялікага кароннага гетмана {{Нп3|Станіслаў Патоцкі, гетман|Станіслава «Рэверы» Патоцкага|pl|Stanisław Potocki (hetman)}} і дывізіяйвойскамі вялікага кароннага маршаламаршалка Ежы-Себасцьяна Любамірскага, які вярнуўся з Трансільваніі, спустошыўшы ўсе радавыя землі ДзьёрдзяДзёрдзя Ракацы.
 
За адступаючым трансільванскім князем таксама ішлі войскі Рэчы Паспалітай на чале з польным каронным гетманам Станіславам Лянцкаронскім і вялікім гетманам літоўскім Паўлам Сапегам.
Па пятах за адыходзілым праціўнікам таксама ішлі польска-літоўскія войскі пад камандаваннем польнага кароннага гетмана Станіслава Лянцкаронскага і вялікага гетмана літоўскага Паўла Сапегі.
 
Наказны гетман і кіеўскі палкоўнік Антон Ждановіч, які ўдзельнічаў у паходзе князя Дзьёрдзя Ракацы, збіраўся і далей аказвацьпрацягваць яму падтрымкупаход, але ягокалі саюзнікі падышлі да [[Мэджыбіж|Мэдзыбіжа]], казакі, стомленыя ад вайны і прыгнечаныя няўдачамі, былі разгневаныузбунтаваліся. КаліЯны саюзнікі падышлі да [[Мэдзыбаж]]а, казацкі корпус узбунтаваўся. Казакі сталіпачалі пагражаць смерцю Антону Ждановічу, калі той паспрабуебудзе прымусіцьпрымушаць іх працягнуцьпрацягваць паход., Уу выніку казакіказацкае пакінулівойска Ракацы і разышліся па дамах. Трансільванскі князь Дзьёрдзь IIпакінула Ракацы, пакінуты казакамі, не меў аніякага шанцу супрацьстаяць польска-аўстрыйскай арміі.
 
20 ліпеня пад [[{{Не перакладзена 3|Чорны ОстраўВостаў|Чорным Остравам]]Востравам|uk|Чорний Острів}} польска-літоўскія войскі зноў нагналі і цалкам акружылі войска ДзьёрдзяДзёрдзя Ракацы.
 
22 ліпеня 1657 года ДзьёрдзьДзёрдзь II Ракацы быў вымушаны здаццакапитуляваць і падпісаў мірнымірную дагавордамову з Рэччу Паспалітай. Ён адмовіўся ад прэтэнзій на польскіпольскую прастолкарону, і абавязваўсяабяцаў выплаціць велізарную кантрыбуцыю польскамуРэчы ўраду.Паспалітай, Дзьёрдзь II Ракацыа таксама абавязаўся вывесці свае ваенныя гарнізоны з Берасця і Кракава.
 
АдыходзячыПадчас савяртання сваім войскам уў Трансільванію Дзьёрдзь Ракацы быў акружаны пад Скалатам татарскай ардой пад камандаваннемвойскам крымскага хана [[Мехмед IV Гірэй|МухамедМехмед-Гірэя]]. Ракацы паспрабаваў уступіць у мірныя перамовыдамовіцца з крымскім ханам, але яго пасланец быў затрыманы. [[31 ліпеня]] 1657 года трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы паспрабаваў вырвацца з акружэння, але быў ушчэнт разбіты перавышаючымізначна большымі сіламі крымскага хана. Самому Ракацы ўдалосяздолеў прарвацца з акружэннявырвацца і вярнуцца ў Трансільванію з невялікім атрадам асабістайуласнай аховы ў 400 чалавек. Пасля ўцёкаў трансільванскага князя яго галоўны военачальнік [[Янаш Кемені]] ўзяў на сябе камандаваннекіраўніцтва войскам. У бесперапынных баях з крымцамітатарамі трансільванцы дабраліся да [[Вішняўчык]]а, за Церабоўляй, дзе абараняліся ў сваім абозе. Крымскія татары разбілі трансільванцаў, узяўшызахапіўшы штурмам абозіх праціўнікаабоз. Падчас штурму загінула пяцьсот500 чалавек, а ўсё астатняе войска ў адзінаццаць11 тысяч на чале з Янашам Кемені татары захапілітрапіла ў палон.
 
КабДля аказаць дапамогудапамогі польскаму каралю ў барацьбевайне супраць Швецыі ў жніўні 1657 года ў Польшчу таксама ўвайшлаўступіла 17-тысячная аўстрыйская армія [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]], якая складалася з аўстрыйцаў. АўстрыйцыПад рушыліКракавам нааўстрыйцы Кракаў,злучыліся абложаныз дывізіяйвойскам Ежы Себасцьяна Любамірскага, дзеякі злучыліся ззаймаўся польскіміаблогай войскамігорада. Даведаўшыся пра адступленне з Польшчы ДзьёрдзяДзёрдзя Ракацы, на Кракаў выступіў польскі кароль Ян Казімір Ваза. Польска-аўстрыйскія войскі аблажылі Кракаў, які яшчэ абараняў шведскі гарнізон (каля 2500 чалавек) пад камандаваннем генерала Паўля Вірца і трансільванскі гарнізон (каля 2500 чалавек) пад камандаваннем канцлера Яна Бетлена.
 
4 жніўня паПа загадзе Ракацы 4 жніўня трансільванскі гарнізон пад кіраўніцтвам Яна Бетлена здаўся і 18 жніўня пакінуў Кракаў.
 
==== Барацьба супраць Швецыі і Брандэнбурга ====
24 жніўня шведскі камендант Паўль Вірц здаў Кракаў каралю Рэчы Паспалітай, атрымаўшы права дляпакінуць сябегорад і ўсяго гарнізона на свабодны выхадразам з горада,гарнізонам. 31 жніўня шведскі гарнізон выйшаў зпакінуў КракаваКракаў і адышоў у Памеранію.
 
4 верасня 1657 года польскі кароль Ян Казімір Ваза на чале арміі ўрачыста ўвайшоў у Кракаў, а 28 верасня здаўся брандэнбургскі гарнізон у Познані, абложаны велікапольскім апалчэннем пад камандваннемпадляшскага ваяводы падляшскага Пятра Апалінскага,. аБрандэнбургскія затымгарнізоны брандэнбургскія гарнізонытаксама пакінулі польскія гарады [[Косцян]] і [[Курнік]].
 
Шведскія гарнізоны працягвалі ўтрымліваць частку Каралеўскай Прусіі з гарадамі [[Мальбарк]], [[Эльблёнг]], [[Штум, Польшча|Штум]], [[Брадніца]], [[Гданьска Глова]], [[Грудзёндз]] і [[Торунь]]. У Каралеўскай Прусіі (Памор'і) знаходзілася 8 тысячтысячны шведскіх салдатаў пад камандаваннемкорпус прынца Адольфа Ёгана Пфальц-Цвайбрукенскага, малодшага брата шведскага караля Карла Х. 26 лістапада 1657 года на ваеннымваеннай савеценарадзе ў Познані польскае камандаваннепалякі вырашылавырашылі працягваць барацьбу супраць Швецыі да поўнага выгнання шведскіх войскаў з тэрыторыі Рэчы Паспалітай.
 
Польскі кароль Ян Казімір Ваза ўступіў у сакрэтныя перамовы з брандэнбургскім курфюрстам і прускім герцагам Фрыдрыхам Вільгельмам. 19 верасня 1657 года ў горадзе [[Велау]] быў заключаны {{Нп3|Вяляўскі дагавор|польска-брандэнбургскі мірны дагавор|de|Vertrag von Wehlau}}, папаводле ўмовахўмоў якога кароль Рэчы Паспалітай адмаўляўся ад сваіх ленных правоў на Усходнюю Прусію на карысць курфюрста Фрыдрыха Вільгельма.
 
6 лістапада таго ж 1657 года адбылася сустрэча польскага караля Яна Казіміра Вазы і брандэнбургскага курфюрста Фрыдрыха Вільгельма Гогенцолерна ў [[Быдгашч]]ы. Польшча і Брандэнбург [[Вяляўска-Быдгашчцкі трактат|заключылі саюзны дагавор]], накіраваны супраць Швецыі. Ян Казімір Ваза адмовіўся ад ленных правоў на Усходнюю (Княжацкую) Прусію на карысць курфюрста брандэнбургскага Фрыдрыха Вільгельма і яго дзяцей. Пры нападзе ворага на Рэч Паспалітую курфюрст Фрыдрых Вільгельм павінен быў даслацьвыслаць на дапамогу палякам шасцітысячную6-тысячную дапаможную армію. Польскі кароль Ян-Казімір перадаў у спадчыннае валоданне свайму саюзніку, брандэнбургскаму курфюрсту прускаму герцагу Фрыдрыху Вільгельму тры памежныя польскія гарады [[Драхім]], [[Лембарк]] і [[Бытаў]] з ваколіцамі.
 
11 верасня пасля капітуляцыі Кракава 15-тысячная аўстрыйская армія адправіласявыправілася ў Паўночную Польшчу і ў канцынапрыканцы верасня стала лагерам у [[Плоцк]]у. Польскі кароль Ян-Казімір запатрабаваў, каб аўстрыйскія саюзнікі прыступіліпачалі да аблогіаблогу Торуні. Аднак аўстрыйскае камандаванне не спяшалася выступаць у [[Торунь]], і пры набліжэнніа халадоўзімой адвяло войскі на зімовыя кватэры ў Велікапольшчы.
 
У канцыНапрыканцы верасня 1657 года ваявода Стэфан Чарнецкі, зне 4ведаючы пра заключэнне польска-тысячнайбрандэнбургскага польскайсаюзнага дывізіяйдагавора, рушыў маршамз 4-тысячным польскім войскам з Кракава наў Велікапольшчу. Адтуль Стэфан Чарнецкі са сваёй дывізіяй уварваўся ў Новую марку, якая належала брандэнбургскаму курфюрсту Фрыдрыху Вільгельму. За дзесяць10 дзён польскія атрады страшнацалкам спустошылі і выпалілі тэрыторыю Новай Маркі. Варожыя дзеянні Стэфана Чарнецкага тлумачыліся тым, што ён не ведаў пра заключэнне польска-брандэнбургскага саюзнага дагавора.
 
[[23 кастрычніка]] С. Чарнецкі з пяцітысячным5-тысячным войскам са свайго лагера ва Уйсці рушыўвыправіўся маршамў паход праз землі [[Новая марка|Новай Маркі]] ў паход на шведскую Памеранію. С. Чарнецкі пераправіўся цераз ракупраз [[Одэр]] і праз [[Пазевальк]] рушыў на [[Шчэцін]]. ПаПадчас шляхупаходу палякі спусташалі шведскія ўладанні і аблажылі горад [[Ікермюндэ]], але не змагліздолелі яго ўзяць. Польскія палкі пад камандваннем С.Войскі Чарнецкага спустошылі і разрабавалі ваколіцы Шчэціна., пасля чаго [[12 лістапада]] С. Чарнецкі вярнуўсявярнуліся з [[Памеранія|Памераніі]] ў Польшчу.
 
У кастрычніку 1657 года [[польны гетман літоўскі]] [[Вінцэнт Корвін-Гасеўскі]] разам з 5-тысячнай дывізіяй уварваўся з [[Жамойць|Жамойці]] ў [[Лівонія|Лівонію]]. Літоўскія атрадыхаругвы ўзялі [[Кірхгольм]] і акружыўакружылі [[Рыга|Рыгу]]. Аблажыўшы горад, літоўскія войскі ВКЛ разрабавалі яго ваколіцы. Да лета 1658 года літоўскія атрады занялі [[замак Гельмет|Гельмет]], [[Вольмар]] і [[Раўна|Роненбург]] і іншыя гарады ў Лівоніі.
 
=== 1658 год ===