Французскі Алжыр: Розніца паміж версіямі

 

== Гісторыя ==

 

=== Пачатковыя канфлікты ===

 

 

 

 

У 1827 годзе да алжырскага берага была паслана невялікая эскадра. Але яе блакада доўжылася 3 гады і абышлася французам 20 мільёнаў франкаў і хоць яна змагла прадухіліць марскія разбоі, але не змагла схіліць Гусейн-Пашу да падатлівасці. Было прынята рашэнне звярнуцца да больш сапраўдных мер і паслаць моцны флот з дэсантным корпусам.

 

== Французскае заваяванне Алжыра ==

 

 

 

Ледзь вестка аб узяцці Алжыра дасягнула Парыжа, Карл X быў скінуты ў ходзе [[Ліпеньская рэвалюцыя|трох слаўных дзён]] у ліпені 1830 года, і яго стрыечны брат [[Луі-Філіп I]] узначаліў канстытуцыйную манархію. Новы ўрад, які складаўся з ліберальных апанентаў экспедыцыі ў Алжыр, што выступалі супраць заваявання, якое было пачата старым рэжымам, але ўтрымаць Алжыр апынулася складаней, чым заваяваць яго.

З сярэдзіны [[XIX стагоддзе|ХІХ стагоддзя]] пачынаецца актыўная каланізацыя Алжыра. Прычым, французы сярод каланістаў не былі большасцю — сярод іх былі іспанцы, італьянцы, партугальцы і мальтыйцы. Пасля паразы Францыі ў [[Франка-пруская вайна|франка-прускай вайне 1870—1871 гадоў]] у Алжыр прыехала шмат французаў з правінцый Эльзас і Латарынгія, якія перадалі Германіі. Пераязджалі ў Алжыр і рускія белаэмігранты, якія збеглі ў ходзе [[Грамадзянская вайна ў Расіі|Грамадзянскай вайны]] з Расіі. Улілася ў групу [[Франкаалжырцы|франкаалжырцаў]] і яўрэйская абшчына Алжыра. Французская адміністрацыя заахвочвала працэс «еўрапеізацыі» Алжыра, для гэтага была створана сетка адукацыйных і культурных устаноў, якая абслугоўвала ўсе сферы жыццядзейнасці новых мігрантаў і дазваляла ім досыць хутка згуртавацца ў адзіную франкамоўную хрысціянскую этнакультурную супольнасць. Дзякуючы больш высокаму культурнаму і адукацыйнаму ўзроўню, дзяржаўнай падтрымкі і дзелавой актыўнасці франкаалжырцы хутка дасягнулі больш высокага ўзроўню дабрабыту, чым тубыльцы. І, нягледзячы на нязначную долю (прыкладна 15% насельніцтва ў 1930-х гадах, больш за 1 млн. чалавек), яны дамінавалі ў асноўных аспектах жыцця алжырскага грамадства, стаўшы культурнай, эканамічнай і кіраўніцкай элітай краіны. У гэты перыяд народная гаспадарка краіны прыкметна вырасла, падняўся і ўзровень дабрабыту мясцовага мусульманскага насельніцтва.

 

 

== Пачатак вызваленчай барацьбы ==

 

 

=== Асноўныя перадумовы вайны ў Алжыры ===

 

# Рост нацыянальна-вызваленчага руху па ўсёй планеце пасля Першай сусветнай вайны і хвалі рэвалюцый пасля яе. Другая сусветная вайна нанесла новы ўдар па старой каланіяльнай сістэме. Глабальная перабудова ўсёй сусветнай палітычнай сістэмы, і Алжыр стаў часткай гэтай мадэрнізацыі.

# Дэмаграфічны выбух. Праблемы сацыяльна-эканамічнага няроўнасці. Перыяд паміж 1885—1930 гадамі лічаць залатым стагоддзем французскага Алжыра (як і французскага Магрыба). Дзякуючы агульнаму росту дабрабыту, эканомікі, дасягненняў у галіне адукацыі і аховы здароўя, захаванню ўнутранай кіраўніцкай і культурнай аўтаноміі мусульман, спынення ўнутраных міжусобіц, ісламская насельніцтва ўступіла ў фазу дэмаграфічнага выбуху. Колькасць мусульманскага насельніцтва павялічылася з 3 млн. мужчынаў у сярэдзіне XIX стагоддзя да 9 млн. у сярэдзіне ХХ стагоддзя. Акрамя таго, з-за росту насельніцтва востра праявіўся недахоп зямлі сельскагаспадарчага прызначэння, большасць якой кантралявалі буйныя еўрапейскія гаспадаркі плантацый, гэта прывяло да росту канкурэнцыі і за іншыя абмежаваныя рэсурсы тэрыторыі.

# Наяўнасць пасіянарнай масы маладых мужчын, якія набылі баявы вопыт у ходзе Другой сусветнай вайны. Дзясяткі тысяч жыхароў французскіх афрыканскіх калоній ваявалі ў Паўночнай Афрыцы, Італіі і самой Францыі. У выніку арэол «белых спадароў» моцна страціў у вазе, пасля гэтыя салдаты і сяржанты ўтварылі касцяк антыкаланіяльных армій, партызанскіх атрадаў, легальных і нелегальных патрыятычных, нацыяналістычных арганізацый.

 

== Асноўныя падзеі вызваленчай вайны ==

 

 

Сітуацыя змянілася на карысць паўстанцаў у [[1956]] годзе, калі атрымалі незалежнасць [[Марока]] і [[Туніс]], там былі створаны лагеры падрыхтоўкі, тылавыя базы. Алжырскія паўстанцы прытрымліваліся тактыкі «малой вайны» — нападалі на канвоі, невялікія падраздзяленні праціўніка, яго ўмацаванні, пасты, знішчалі лініі сувязі, масты, тэрарызавалі насельніцтва за супрацоўніцтва з французамі (напрыклад, забаранялі адпраўляць дзяцей у французскія школы, уводзілі нормы шарыяту).

 

 

У [[1956]] годзе паўстанцы разгарнулі кампанію гарадскога тэрарызму. Ледзь не кожны дзень выбухалі бомбы, гінулі франкаалжырцы, каланісты і французы адказвалі актамі адплаты, прычым часта цярпелі невінаватыя. Паўстанцы вырашылі дзве задачы — прыцягнулі ўвагу сусветнай грамадскасці і выклікалі нянавісць мусульман да французаў.

У [[1956]]—[[1957]] гады французы, каб спыніць праход мяцежнікаў з-за мяжы, спыніўшы паток зброі і боепрыпасаў, стварылі на межах з Тунісам і Марока ўмацаваныя лініі (мінныя палі, калючы дрот, электронныя сэнсары і д. т. падобнае). У выніку ў першую палову 1958 мяцежнікі панеслі на іх вялікія страты, страціўшы магчымасць перакідваць значныя сілы з Туніса і Марока, дзе былі створаны лагеры падрыхтоўкі баевікоў.

 

 

Больш паспяховым для мяцежнікаў стаў палітыка-дыпламатычны фронт. У пачатку [[1958]] года французскія [[Ваенна-паветраныя сілы|ВПС]] нанеслі ўдар па тэрыторыі незалежнага Туніса. Згодна разведінфармацыяй у адным з сёлаў быў вялікі склад зброі, акрамя таго ў гэтым раёне каля вёскі Сакіет-Сядзі-Юсэф былі збітыя два і пашкоджаны адзін самалёт ВПС Францыі. У выніку ўдару загінулі дзясяткі мірных жыхароў, выбухнуў міжнародны скандал — пытанне прапаноўвалі вынесці на абмеркаванне [[Савет Бяспекі ААН|Савета бяспекі ААН]]. [[Лондан]] і [[Вашынгтон]] прапанавалі свае пасрэдніцкія паслугі. Зразумела, што за гэта яны хацелі атрымаць доступ да [[Французская Афрыка|Французскай Афрыкі]]. Французскі прэм’ер вынес гэтае пытанне на парламент, пачаўся ўнутрыпалітычны крызіс, правыя дастаткова разумна вырашылі, што гэта ўмяшальніцтва ва ўнутраныя справы Францыі. Згода ж урада з вонкавым умяшаннем будзе здрадай нацыянальным інтарэсам Францыі. У красавіку ўрад сышло ў адстаўку.

 

 

[[Шарль дэ Голь]] [[1 чэрвеня]] ўзначаліў урад і здзейсніў паездку ў Алжыр.

У верасні было абвешчаны Часовы ўрад Алжырскай рэспублікі, які размяшчаўся ў Тунісе.У ваенным дачыненні паўстанцы цярпелі паразу, умацаваныя лініі на межах былі магутнымі — паток падмацаванняў і зброі вычарпаўся. Унутры Алжыра ўрад здабываў перамогу ў тым, каб паўстанцы не маглі рэкрутаваць байцоў і атрымліваць прадукты харчавання, у шэрагу абласцей стварылі «лагеры перагрупоўкі» (алжырцы іх назвалі канцлагерамі). Спроба разгарнуць тэрор у самой Францыі была сарваная. Дэ Голь апублікаваў план 5-гадовага эканамічнага развіцця Алжыра, ідэю амністыі тым паўстанцам, якія добраахвотна складуць зброю.

 

 

У верасні [[1959]] года кіраўнік французскага ўрада выступіў з прамовай, у якой упершыню прызнаў права алжырцаў на [[Права на самавызначэнне|самавызначэнне]]. Гэта выклікала гнеў франкаалжырцаў і вайскоўцаў. Група моладзі зладзіла путч у горадзе Алжыр, які хутка задушылі («тыдзень барыкад»). Яны сталі разумець, што памыліліся з кандыдатурай генерала.

 

 

 

У 1961 годзе ТАА пачала тэрор — французы сталі забіваць французаў. Былі забітыя сотні людзей, учыненыя тысячы замахаў. Толькі на Дэ Голя замахваліся больш за дзесяць разоў.

 

 

{{зноскі}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Алжыра]]