Гетман: Розніца паміж версіямі

'''Гетман''' - — галоўны начальнік над узброенымі сіламі дзяржавы ў [[ВКЛ]], [[Малдаўскае княства|Малдаўскім княстве]], [[Польскае каралеўства|Польшчы]], [[Чэхія|Чэхіі]] і [[Украіна|Украіне]].

[[Image:JKChodkiewicz.JPG|thumb|200px|Hetman [[Ян Караль Хадкевіч|Ян Хадкевіч]] - — гетман Рэчы Паспалітай]]

У ВКЛ тытул вядомы з канца 15 ст., аднак поўнае вызначэнне яго функцый і юрыдычнае афармленне гетманства як дзяржаўнай пасады звязана з менскай ухвалай [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонта I Старога]] за [[1507]]. Вялікі князь як непасрэдны кіраўнік дзяржавы і войска прызначаў замест сябе гетмана, надзеленага дыктатарскімі паўнамоцтвамі: ён мог караць падначаленых за парушэнне дысцыпліны, гвалт над насельніцтвам і г. д. Правы гетмана канчаткова ўнармавала «[[Вайсковая ўстава]]» [[1511]] і ўхвала сойма [[1516]]. Існавалі пасады гетмана найвышэйшага (17-18 ст. ён называўся вялікім) і палявога. Паводле статутаў ВКЛ іх маглі займаць толькі падданыя ВКЛ. У час Лівонскай вайны 1558 - 15831558—1583 пасада гетмана найвышэйшага стала пажыццёвай. Атрымаўшы дадатковыя абавязкі, гетман займаў функцыі ваеннага міністра: ён мусіў камплектаваць узброеныя сілы, распараджацца сярэбшчынай, назіраць за станам памежных замкаў і інш., з 17 ст. гэтыя задачы сталі галоўнымі абавязкамі. Ствараць войска, весці перамовы гетман мог толькі на падставе лістоў [[вялікі князь|вялікага князя]]. Поўная гетманская ўлада, уключаючы права суда і смяротнага пакарання, распаўсюджвалася толькі на войска, непасрэдна падпарадкаванае гетману.

У Чэхіі ў перыяд гусіцкіх войн гетманам зваўся кіраўнік войска табарытаў. Першым гетманам стаў у [[1420]] [[Ян Жыжка]]. Паводле адміністрацыйнай рэформы [[2000]], Чэхія дзеліцца на края, кіраўніком кожнага края з'яўляеццаз’яўляецца гетман.

[[Image:Kirill Razumovsky Tokke.jpg|thumb|150px|[[Кірыл Разумоўскі]] - — апошні гетман Украіны.]]

У канцы 16 ст., камандуючыя Запарожскіх казакоў зваліся атаманамі або гетманамі. У 1572 гетман з'яўляўсяз’яўляўся кіраўніком рэестравага казацкага войска. Ад 1648 (пачатак паўстання Багдана Хмяльніцкага), гетман быў главой усёй Украінскай дзяржавы, хоць яны былі абраныя, украінскі гетман меў вельмі шырокія паўнамоцтвы і дзейнічаў як глава казацкай дзяржавы. Пасля падпісання Андрускага пагаднення, адна частка Украіны адыходзіла да Расіі, другая да Польшчы. У [[Расійская імперыя|Расійскай Імперыі]], пасада гетмана была адменена [[Кацярына II|Кацярынай II]] ў 1764. Апошнім гетманам Украіны быў Кірыл Разумоўскі (1728-18031728—1803), які правіў у 1751-1764 1751—1764 г. Пасада была адноўлена на Украіне пад час рэвалюцыі 1917 - 19201917—1920, аднак на доўга не замацавалася.

[[Катэгорыя:Гетманы| ]]