Даўмонт Пскоўскі: Розніца паміж версіямі

Крыніцы звестак пра Даўмонта падзяляюцца на 2 групы — летапісныя артыкулы і розныя рэдакцыі жыццяпісу Св. Даўмонта. Найбольш старажытнымі з'яўляюццаз’яўляюцца кароткія летапісныя артыкулы, якія захаваліся ў Наўгародскім I летапісе старэйшага ізводу (спіс кан. 13 ст., дапоўнены ў 1-ай траціне 14 ст.) і датычаць пскоўскага перыяду жыцця князя. Падрабязны апавяданне пра падзеі перад уцёкамі Даўмонта з Літвы ў Пскоў, захаваўся ў Галіцка-Валынскім летапісе, дзе апавядаецца пра забойства Даўмонтам вял.кн. Міндоўга. У інш. летапісах, якія адлюстроўваюць зборы 14 ст., ёсць рэдкія згадкі пра Даўмонта, летапісы 15-17 ст. злучаюць звесткі Наўгародскага I летапісу і жыццяпісу Даўмонта, складзенага пскоўскім аўтарам.

Жыццяпіс Даўмонта захаваўся ў некалькіх рэдакцыях 14-16 ст. У больш ранніх рэдакцыях жыццяпіс не меў загалоўка або называўся «Успенне» Даўмонта, «Сказанне» або «Аповесць» пра Даўмонта, назва «Жыціе» з'яўляеццаз’яўляецца толькі ў рэдакцыі кан. 16 ст. Пачатковая рэдакцыя жыццяпісу (Аповесць) з'явіласяз’явілася ў 2-й чвэрці 14 ст., гісторыя яе тэксту цесна звязаная з пскоўскім летапісаннем. Тэкстуальныя супадзенні паміж Аповесцю і артыкуламі пскоўскіх летапісаў 1323, 1341, 1343 г. даказваюць, што Аповесць і летапісныя артыкулы 2-й чвэрці 14 ст. ствараліся прыблізна адначасова ў адным коле кніжнікаў. У Аповесці князь паказаны выключна ў ратных сітуацыях (паходы на Літву, на Ракавор і ў Памор'еПамор’е, бітвы на Мірапоўне, з лівонскім ландмайстрам, у царквы Пятра і Паўла). Аўтар не распавядае пра літоўскі перыяд жыцця князя і прычыны яго ўцёкаў у Пскоў, не згадвае пра будаўніцтва ім цэркваў і абарончай сцяны, пра заснаванне пскоўскага Снетагорскага манастыра. У Аповесці ўвасобіўся пскоўскі ідэал князя — ваяра, заўсёды гатовага да абароны пскоўскіх земляў. У заключнай хвале князю, складзенай на аснове адмысловай рэдакцыі Жыція Св. Аляксандра Неўскага, да ўслаўлення ратнай доблесці Даўмонта далучаецца пералік яго хрысціянскіх дабрадзейнасцей.

У 2-х пскоўскіх Пралогах 1341 г. змешчана кароткае Жыціе Даўмонта, дзе даюцца агульныя звесткі пра яго жыццё. Жыціе было складзена незалежна ад Аповесці, якая з'явіласяз’явілася прыкладна ў гэты ж час.

Тэкст, блізкі да Аповесці з Наўгародскага V летапісу, лёг у аснову 2-х рэдакцый 16 ст. жыццяпісу Даўмонта — хранаграфічнай і сярэдняй. Хранаграфічная рэдакцыя, паводле сведчання яе складальніка, была ім спісана «з хранографа». З разнесеных па гадавых артыкулах вестак пра Даўмонта, якія злучалі тэксты Наўгародскага I летапісу і пскоўскай Аповесці, рэдактар стварыў суцэльны твор, унёсшы ў летапісны тэкст некаторыя папраўкі і змены. Так, ён удакладніў, што рака Даўмонта была пастаўлена ў Траецкім саборы «за правым клірасам». Аўтар сярэдняй рэдакцыі значна перапрацаваў і дапоўніў агульны з хранаграфічнай рэдакцыяй пратограф. У сярэдняй рэдакцыі ўпершыню апавядаецца пра будаўніцтва Даўмонтам храмаў, заснаванне Снетагорскага манастыра. Аўтар сярэдняй рэдакцыі выключыў дэталі, якія нагадвалі пра залежнасць Даўмонта ад вял.кн. уладзімірскіх. Адно з асноўных адрозненняў сярэдняй рэдакцыі ад папярэдніх варыянтаў палягае ў тым, што ў ёй з'яўляеццаз’яўляецца «Сваяцтва пра блажэннага і прыснапамятнага князя Вышэлега», дзе апавядаецца пра Войшалка, яго пастрыжэнне на Афоне, вяртанне ў Літву, заснаванне манастыра «на нейкім месцы», месці забойцам бацькі і сыходу ў манастыр на Св. Гары. У «Сваяцтве…» Даўмонт названы братам Войшалка і малодшым сынам вял.кн. Міндоўга, пасля забойства якога «сваякамі» Даўмонт быў змушаны бегчы ў Пскоў. «Сваяцтва…» было складзена пад уплывам адной з версій радаводу вял.кн. літоўскіх, якая адбілася ў Летапіснай і Румянцаўскай рэдакцыях радаводных кніг 1530-х г.

Таксама Даўмонт згадваеццца ў беларуска-літоўскіх летапісах 16 ст., [[Хроніка ВКЛ|Хроніцы ВКЛ]] і [[Хроніка Быхаўца|Хроніцы Быхаўца]], звесткі якіх у перыяд да смерці Гедзіміна надзвычай сумбурныя і ненадзейныя. Паводле гэтых летапісаў, Даўмонт быў сынам Рамана і братам Нарымунта, [[Трайдзень|Трайдзеня]], [[Гольша|Гольшы]] і [[Гедрус]]а. Гісторыя з жонкай Даўмонта расказваецца значна складаней: спачатку Даўмонт адабраў жонку ў свайго брата Нарымунта, а пасля апошні забірае яе назад. Міндоўг у Хроніцы ВКЛ не згаданы наогул, а ў Хроніцы Быхаўца з'яўляеццаз’яўляецца за некалькі пакаленняў да Даўмонта.

У кан. 1270-90-х г. Даўмонт падтрымліваў палітыку вял.кн. уладзімірскіх Дзмітрыя Аляксандравіча, затым яго малодшага брата Андрэя Аляксандравіча. У 1278 г. браў удзел у паходзе вял.кн. Дзмітрыя на Карэльскую зямлю. У 1282 г. валодаў [[Капор'е]]м у Наўгародскай зямлі, у лют. 1282 г. у адказ на паланенне наўгародцамі 1 студз. сям'ісям’і і [[дружына|дружыны]] вял.кн. Дзмітрыя Даўмонт з Капор'яКапор’я здзейсніў напад на Ладагу, дзе вызваліў вызваліў сям'юсям’ю і баяраў вял.кн., а таксама вярнуў казну. Відавочна, да 1281—1282 г. трэба аднесці шлюб паміж Даўмонтам і Марыяй, дачкой Дзмітрыя Аляксандравіча. У 1285 г. разам з пскавічамі і літоўцамі Даўмонт здзейсніў няўдалы паход на Цвярскую зямлю. Тут у воласці Алешня князь пацярпеў паразу ад аб'яднанагааб’яднанага войска гарадоў Цверы, Таржка, Зубцова, Ржэвы, Масквы, Валака Ламскага і Дзмітрава і трапіў у палон, але праз нейкі час быў вызвалены. У 1292 г. лівонскія крыніцы згадваюць Даўмонта як аднаго з 4 князёў Паўночна-Заходняй Русі, якія знаходзіліся ў падначаленні вял.кн. Дзмітрыя<ref>Пашуто… С. 385. Прим. 124.</ref>. У кан. 1293 г. у Даўмонта ў Пскове хаваўся ад ардынскай раці царэвіча Тудан-Менгу (паводле руск. крыніцах Дзюдзень) вял.кн. Дзмітрый.