Танзанія: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Іван Булва (размовы | уклад) |
Іван Булва (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 40:
Краіна мае выхад да [[Індыйскі акіян|Індыйскага акіяна]]. На поўначы мяжуе з [[Кенія]]й і [[Уганда]]й, на захадзе з [[Руанда]]й, [[Бурундзі]] і [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Дэмакратычнай Рэспублікай Конга]], на поўдні з [[Мазамбік]]ам, [[Малаві]] і [[Замбія]]й.
== Этымалогія ==
ТАНганьіка + ЗАНзібар = ТАНЗАНія
== Геаграфічнае становішча ==
{{main|Геаграфія Танзаніі}}
=== Астравы Танзаніі ===
Найбуйнейшыя [[востраў|астравы]] Танзаніі ў [[Індыйскі акіян|Індыйскім акіяне]] — [[Занзібар|Занзібар (Унгуні)]], [[Востраў Пемба|Пемба]], [[Востраў Мафія|Мафія]]. Найбуйнейшы [[возера|азёрны]] востраў Танзаніі і ўсёй [[Афрыка|Афрыкі]] — [[Востраў Укерэвэ|Укерэвэ]] на [[возера Вікторыя|возеры Вікторыя]].
== Прырода ==
{{main|Геаграфія Танзаніі}}
[[File:Tanzania map-be.svg|thumb|Карта Танзаніі]]
=== Рэльеф ===
Па тэрыторыі [[кантынент]]альнай часткі Танзаніі цягнуцца Цэнтральнаафрыканская і Усходнеафрыканская лініі разлому [[Зямная кара|зямной кары]], якія зыходзяцца ў раёне на поўнач ад [[возера Малаві]]. Яны сфарміраваліся болей за 25 млн гадоў таму ў выніку моцных [[тэктоніка пліт|тэктанічных]] штуршкоў, што суправаджаліся актыўнай [[вулкан]]ічнай дзейнасцю. Уздоўж разломаў утварыліся [[гара|горныя]] масівы, у тым ліку [[гара Кіліманджара]] (5895 м) — найвышэйшы пункт усёй [[Афрыка|Афрыкі]]. На поўначы краіны на захад ад Усходнеафрыканскага разлома месціцца нагор'е, сфарміраванае прадуктамі старажытных вывяржэнняў. Яно вядома дзякуючы вялізарным вулканам з круглымі або авальнымі [[кальдэра]]мі. Усяго такіх вулканаў налічваецца 8. Найбольш вядомы з іх — [[Нгорангора]]. Паміж разломамі на вышыні 1000 - 1500 м знаходзяцца шырокія пагорыстыя пласкагор'і, утвораныя [[Крышталічныя целы|крышталічнымі]] пародамі, у тым ліку [[сланцы|сланцамі]], [[граніт]]ам і [[пясчанік]]ам. Тут таксама маюцца [[раўніна|раўніны]] і [[нізіна|нізіны]]. На паўночным усходзе вядома нагор'е Масаі з яго знакамітым [[стэп]]амі з купалападобнымі грудамі і адкладаннямі старажытных [[возера|азёр]], а на поўдзень ад возера Вікторыя — нагор'е Ун'ямвезі, якое прыступкамі ўзвышаецца на паўночны захад. На поўнач ад возера Малаві ўзвышаецца яшчэ адна вулканічная града Рунгвэ. На ўсход ад Малаві цягнуцца паўднёвыя пласкагор'і. Яны паступова пераходзяць ва ўсходнюю прыбярэжную нізіну, што прасціраецца ўздоўж [[Індыйскі акіян|Індыйскага акіяна]]. Нізіна пашыраецца на поўначы і на поўдні, складзена пераважна [[гліна]]мі, [[пясок|пяском]] і [[вапняк]]овымі адкладаннямі. Уздоўж берага знаходзяцца некалькі ланцугоў [[востраў|астравоў]].
=== Карысныя выкапні ===
[[File:Buzwagi Goldmine 04.JPG|thumb|Здабыча золата ў Танзаніі]]
Тэрыторыя [[кантынент]]альнай Танзаніі надзвычай багатая на [[карысныя выкапні]]. На захадзе і ў цэнтры краіны здабываюць [[золата]], [[жалеза]], [[вугаль]], [[медзь]], [[нікель]], [[Тытан, хімічны элемент|тытан]], вокіс [[Ніёбій|ніёбія]], [[граніт]], [[Слюды|лушчак]], [[фосфар]], [[гіпс]], [[графіт]], [[дыямент]]ы і іншыя каштоўныя і паўкаштоўныя камяні. На ўсходзе і поўначы вядзецца здабыча [[охра|охры]], [[Магній|магнезіту]], [[фасфаты|фасфатаў]], [[сода|соды]], лушчаку, кааліну.
== Клімат ==
Клімат у Танзаніі субэкватарыяльны. На поўначы два сезону дажджоў (сакавік — май і верасень — лістапад), на поўдні — адзін (лістапад — красавік).
На астравах клімат вільготны, сярэдняя дзённая тэмпература — плюс 28-30 градусаў, марскія брызы робяць надвор'е вельмі прыемнай. Тэмпература вады ў Індыйскім акіяне — 24-26 градусаў. У цэнтральнай частцы (1200-1700 м над узроўнем мора) сярэдняя тэмпература — плюс 22-25 градусаў, ночы могуць быць прахалоднымі.
== Гісторыя ==
Радок 65 ⟶ 87:
У сярэдзіне 1970-х гадоў планавалася аперацыя «мадука» — поўная нацыяналізацыя ўсяго рознічнага гандлю ў краіне, але яна скончылася правалам. Аднапартыйная сістэма праўлення, якая існавала з 1970-х гадоў, спыніла сваё існаванне ў 1995 годзе, калі былі праведзены выбары на дэмакратычнай аснове.
== Дзяржаўны лад ==
Танзанія — унітарная прэзідэнцкая рэспубліка.
=== Адміністрацыйны падзел ===
[[Файл:Tanzania Regions.png|міні|180пкс|злева|Рэгіёны Танзаніі]]
Радок 304 ⟶ 261:
|+
|}
== Насельніцтва ==
Паводле дадзеных на 2014 год насельніцтва краіны складае каля 50 млн чалавек. Насельніцтва размешчана даволі нераўнамерна. Каля 80% жыхароў краіны пражывае ў сельскіх раёнах. Найбуйнейшым горадам Танзаніі з'яўляецца Дар-эс-Салам. У краіне пражывае каля 120 розных этнічных груп, найбольш шматлікія з якіх: сукума, ньямвезі, джага, нгондэ, хая, хехе, бена, гога і маконда. Большая частка этнічных груп належыць да групы народаў банту, частка адносіцца да нілотаў і кайсанскіх народаў. Невялікая доля насельніцтва Танзаніі — асобы індыйскага, арабскага, еўрапейскага, кітайскага і іншага паходжання.
Доля асоб ва ўзросце да 15 гадоў — 44,3 %; асоб ва ўзросце старэйшыя за 65 гадоў — 2,6%.
Сярэдні ўзрост складае 17,8 гадоў.
Сярэдняя працягласць жыцця на 2011 год — 58 гадоў<ref>[http://www.google.com/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&met_y=sp_dyn_le00_in&idim=country:SWZ&dl=ru&hl=ru&q=%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D1%8F%20%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B6%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D0%B8%20%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B4#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=sp_dyn_le00_in&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=region&idim=country:TZA&ifdim=region&hl=ru&dl=ru&ind=false "Показатели мирового развития]</ref>.
Сярэдні прырост насельніцтва — каля 2 %. Нараджальнасць складае 32,64 на 1000 чалавек; смяротнасць — 12,09 на 1000. Фертыльнасць — 4,16 нараджэнняў на 1 жанчыну.
=== Рэлігія ===
{{Асноўны артыкул|Рэлігія ў Танзаніі}}
Крыху больш за палову жыхароў Танзаніі (55%<ref name="thearda">{{cite web|url=http://www.thearda.com/internationalData/countries/Country_219_2.asp|title=Tanzania - Religious Adherents, 2010 (World Christian Database)|author=|date=|work=|publisher=The Association of Religion Data Archives|accessdate=2014-03-10|lang=en}}</ref> — 60%<ref name="pew">{{cite web|url=http://features.pewforum.org/global-christianity/total-population-percentage.php|title=Christian Population as Percentages of Total Population by Country|author=|date=January 2011|work=|publisher=Pew Research Center|accessdate=2014-03-07|lang=en}}</ref>) з'яўляюцца хрысціянамі. Доля мусульман ацэньваецца ў 30%<ref>{{cite web|url=http://www.pewforum.org/files/2011/01/FutureGlobalMuslimPopulation-WebPDF-Feb10.pdf|title=The Future of the Global Muslim Population|author=|date=January 2011|work=|publisher=Pew Research Center|accessdate=2014-03-07|lang=en}}</ref> — 32 %<ref name="thearda" />. Яшчэ прыкладна 12% насельніцтва прытрымліваецца мясцовых аўтахтонных вераванняў<ref name="thearda" />. Сярод этнічных меншасцей ёсць індуісты, бахаі, будысты, сікхі, джайны і інш.
Найбуйнейшымі хрысціянскімі канфесіямі з'яўляюцца каталікі (12,4 млн), лютэране (5,8 млн), пяцідзесятнікі (2,35 млн) і англікане (2 млн).
Мусульмане складаюць большасць на Занзібары (97%), у многіх прыбярэжных раёнах, а таксама ў некаторых гарадскіх раёнах ва ўнутранай частцы краіны. Амаль усе мусульмане — суніты (ад 80 да 90%), маецца шыіцкая меншасць.
=== Мовы ===
Афіцыйнымі мовамі Танзаніі з'яўляюцца англійская і суахілі. Суахілі служыць звычайна мовай міжэтнічных зносін, што асабліва актуальна для краіны з гэтак багатай этнічнАй і лінгвістычнай разнастайнасцю. Аднак роднай мовай большай частцы танзанійцаў з'яўляецца мова іх этнічнай групы. Англійская і суахілі з'яўляюцца ў абсалютнай большасці выпадкаў другім і трэцім мовамі.
Згодна з моўнай палітыкай Танзаніі суахілі павінен выкарыстоўвацца ў сацыяльнай і палітычнай сферах, пачатковай і дарослай адукацыі, англійская — мова сярэдняй і вышэйшай адукацыі, тэхналогій і вярхоўнага суда краіны<ref name="masebo">J. A. Masebo & N. Nyangwine: ''Nadharia ya lugha Kiswahili 1.'' S. 126, ISBN 978-9987-676-09-5</ref>. У апошнія дзесяцігоддзі існуюць тэндэнцыі да змяншэння ролі англійскай і адпаведна павелічэнню ролі суахілі ў розных галінах.
===Гарады Танзаніі===
Найбольш значныя [[горад|гарады]] Танзаніі:
* [[Горад Дадома|Дадома]] — афіцыйная [[сталіца]] Танзаніі
* [[Горад Дар-эс-Салам|Дар-эс-Салам]] — найбуйнейшы горад і [[порт]] Танзаніі
* [[Горад Занзібар|Занзібар]] — найбуйнейшы горад і адміністрацыйны цэнтр астраўной часткі краіны
* [[Горад Марагора|Марагора]]
* [[Горад Аруша|Аруша]]
* [[Горад Букоба|Букоба]]
* [[Горад Кігома|Кігома]]
* [[Горад Мванза|Мванза]]
* [[Горад Танга|Танга]]
== Эканоміка ==
Прыродныя рэсурсы — гідраэнергія, волава, фасфаты, жалезная руда, вугаль, алмазы, каштоўныя камяні, золата, газ, нікель. У канцы лютага 2012 года былі выяўлена радовішча газу Зафарані на Танзанійскім шэльфе. Яго запасы ацанілі ў 170 мільярдаў кубаметраў. Па стане на пачатак 2012 года, аб'ём пацверджаных запасаў газу ў Танзаніі склаў 200 мільярдаў кубаметраў, прагназуемыя — 1,7 трыльёна кубаметраў.
Нягледзячы на багатыя прыродныя рэсурсы эканоміка Танзаніі грунтуецца на сельскай гаспадарцы, у якім занята каля 80% працуючых. ВУП на душу насельніцтва ў 2012 годзе — 1,6 тыс. долараў (156-е месца ў свеце).
Сельская гаспадарка (27% ВУП) — кава, сізаль, чай, бавоўна, арэхі кешью, тытунь, гваздзік, кукуруза, збожжа, тапиока, бананы, садавіна, гародніна; разводзіцца буйны рагатую жывёлу, авечкі, козы.
Прамысловасць (23 % ВУП) — апрацоўка сельгаспрадукцыі (цукар, піва, цыгарэты), здабыча алмазаў, золата, жалезнай руды, солі, вытворчасць абутку.
Сфера абслугоўвання — 50% ВУП.
=== Знешні гандаль ===
Экспарт у 2009 годзе — 3 млрд долараў — золата, кава, арэхі кешью, бавоўна.
Асноўныя пакупнікі — Індыя 8,5 %, Кітай 7,6 %, Японія 7,1 %, Нідэрланды 6,2 %, ААЭ 5,7 %, Германія 5,2 %.
Імпарт у 2009 годзе — 5,8 млрд дал. — Спажывецкія тавары, машыны і транспартныя сродкі, паліва.
Асноўныя пастаўшчыкі — Кітай 32 %, Індыя 17,3 %, ПАР 7,8 %, Кенія 6,9 %, ААЭ 4,4 %, Японія 2,3 %.
Уваходзіць у міжнародную арганізацыю краін АКТ.
== Адукацыя ==
Узровень пісьменнасці ў Танзаніі складаў на 2011 год 73%<ref>{{cite web|url=http://www.unicef.org/infobycountry/tanzania_statistics.html |title=Tanzania, United Republic of – Statistics |publisher=UNICEF |accessdate=2011-06-06}}</ref>. Абавязковай з'яўляецца сямігадовая адукацыя, аднак многія навучэнцы перастаюць наведваць школу раней, а некаторыя дзеці — не наведваюць яе ўвогуле. Паводле дадзеных на 2000 года толькі каля 57% дзяцей ва ўзросце ад 5 да 14 гадоў наведвалі школу.
== Ахова здароўя ==
Смяротнасць сярод дзяцей да 5 гадоў — 76 на 1000 нованароджаных<ref name="Child Mortality Report 2011">[http://www.unicef.org/media/files/Child_Mortality_Report_2011_Final.pdf Levels & Trends in Child Mortality]. UN Inter-agency Group for Child Mortality Estimation. 2011</ref>. Сярэдняя працягласць жыцця складае 51,45 год (50,06 гадоў у мужчын і 52,88 года — у жанчын). Каля 5,7% дарослага насельніцтва краіны заражаныя ВІЧ. Найбольш распаўсюджанай прычынай смерці сярод дзяцей з'яўляецца малярыя<ref name="Mortality Country Fact Sheet">{{cite web|url=http://www.who.int/whosis/mort/profiles/mort_afro_tza_tanzania.pdf|title=Mortality Country Fact Sheet – United Republic of Tanzania|format=PDF|accessdate=2010-04-25|deadlink=404|archiveurl=http://web.archive.org/20061010131434/www.who.int/whosis/mort/profiles/mort_afro_tza_tanzania.pdf|archivedate=2006-10-10}}</ref>. Сярод дарослых гэтай прычынай з'яўляецца ВІЧ/СНІД. Паводле дадзеных на 2006 год, да палепшаных крыніц пітной вады мелі доступ каля 55% насельніцтва. 33% маюць доступ да палепшаных санітарных умоў.
== Культура ==
| |||