Вікіпедыя

Ніжнялужыцкая мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др JerzyKundrat перанёс старонку Ніжнелужыцкая мова у Ніжнялужыцкая мова: норма
Няма тлумачэння праўкі
Радок 21:
}}
 
'''Ніжнелу́жыцкая мова'''<ref>Ці '''долнасорбская''', ці '''долналужыцкая'''</ref> (''dolnoserbska rěc'', ''dolnoserbšćina'')  — адна з дзвюх літаратурных моў [[Лужычане|лужычанаў]] (лужыцкіх сербаў), распаўсюджаная ў вобласці [[Ніжняя Лужыца]] ва ўсходняй [[Германія|Германіі]] (федэральная зямля [[Брандэнбург]]). Уваходзіць у [[Лужыцкія мовы|лужыцкую падгрупу]] [[Заходнеславянскія мовы|заходнеславянскіх моў]]<ref name="Языкознание Западнославянские языки">''Широкова А. Г.'' [http://tapemark.narod.ru/les/164a.html Западнославянские языки]</ref>.
 
Колькасць носьбітаў мовы  — 7 240 чалавек ([[1995]] год)<ref name="Lewis"/> — памяншаецца, на ёй размаўляе збольшага старэйшае пакаленне лужычанаў у наваколлі [[Котбус]]а, моладзь не ведае мовы<ref>{{кніга|аўтар=Скорвид С. С.|частка=Серболужицкий (серболужицкие) и русинский (русинские) языки: к проблеме их сравнительно-исторической и синхронной общности|загаловак=Исследование славянских языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания. Информационные материалы и тезисы докладов международной конференции|спасылка частка=http://www.philol.msu.ru/~slavphil/books/30_10_2001.pdf|выданне=|месца={{М.}}|выдавецтва=|год=2001|старонкі=109—114|isbn=|ref=}}</ref>.
 
На крышталізацыю ніжнелужыцкайніжнялужыцкай літаратурнай нормы вельмі паўплывала [[верхнелужыцкая мова]], але насупраць ёй ніжнелужыцкаяніжнялужыцкая менш нармавана і кадыфікавана, ёй уласцівыя няўстойлівасць і вялікая варыянтнасць<ref>
{{кніга|аўтар=Ермакова М. И.|частка=Функционирование серболужицкого языка|загаловак=Язык. Этнос. Культура|спасылка частка=http://www.philology.ru/linguistics3/ermakova-94.htm|выданне=|месца={{М.}}|выдавецтва=|год=1994|старонкі=151—165|isbn=|ref=}}</ref>.
Мовы лужыцкай групы падзяляюць усе заходнеславянскія моўныя чэрты, часткай набліжаючыся да моў [[ляхіцкія мовы|ляхіцкай падгрупы]], часткай – да [[чэшска-славацкія мовы|чэшска-славацкіх]]. Мовы Горнай і Долнай Лужыцы маюць значную колькасць супольных чэрт і ў той жа час адрозніваюцца паміж сабой на ўсіх узроўнях моўнай сістэмы ([[фанетыка]], [[Марфалогія мовы|марфалогія]], [[лексіка]]), мяжу паміж імі ўтвараюць [[Ізаглоса|ізаглосы]] некалькіх старажытных моўных з'яў<ref name="Языкознание Лужицкий язык">''Трофимович К. К.'' [http://tapemark.narod.ru/les/277b.html Лужицкий язык]</ref><ref>{{кніга|аўтар=Енч Г., Недолужко А. Ю., Скорвид С. С.|загаловак=Серболужицкий язык|спасылка=http://www.slavcenteur.ru/Proba/ucheba/kursy/Serboluzjazyk.pdf|выданне=|месца=|выдавецтва=|год=|старонкі=1—2|isbn=|ref=}}</ref>.
Радок 32:
 
==Моўная геаграфія==
На ніжнелужыцкайніжнялужыцкай мове размаўляюць ва Усходняй Германіі на абшары вакол горада [[Котбус]]. Агульная колькасць носьбітаў падаецца ў розных крыніцах ад 5 да 15 тысяч, але колькасць актыўных карыстальнікаў трохі меншая.
 
[[Файл:Cottbus zweisprachige Strassenbezeichnung zugeschnitten.jpg|thumb|200px|Двухмоўная шыльда ў Котбусе з назвамі вулак па-долналужыцку і па-нямецку]]
[[Файл:Nsg-cottbus.jpg|thumb|200px|Будынак [[Ніжнелужыцкая гімназія|Ніжнелужыцкай гімназіі]] у Котбусе]]
Ніжнелужыцкая мова знікае, што абгрунтоўваюць дэмаграфічныя падлікі. Большасць размоўнікаў  — людзі старэйшага ўзросту. Моладзь карыстаецца [[нямецкая мова|нямецкай мовай]], што дае большую магчымасць зрабіць кар'еру.
 
Ёсць спробы захаваць мову ад знікнення. Да найважнейшых адносіцца «[[Witaj|Вітай-праграма]]», што ставіць за мэту развіццё ніжнелужыцкайніжнялужыцкай мовы ў дзіцячых садках. Вынікі праграмы, аднак, далёкія ад станоўчых, што не дазваляе глядзець на будучыню мовы аптымістычна. Існуе збянтажанасць, што як самі лужычане не паспрабуюць рашуча захаваць мову, яна можа знікнуць на працягу наступных двух ці трох пакаленняў.
 
===Дыялекты===
Радок 118:
#[[Супін]], які ў іншых славянскіх мовах, акрамя славенскай, знікнуў.
 
Лексічныя асаблівасці  — нямецкі ўплыў на слоўнік большы, чым у верхнелужыцкай.
 
===Марфалогія===
 
====Назоўнік====
Назоўнік ніжнелужыцкайніжнялужыцкай мовы мае катэгорыі [[Граматычны род|роду]] (мужчынскі, жаночы, ніякі), [[Граматычны лік|ліку]] (адзіночны, парны, множны), [[склон]]у и [[адушаўлёнасць|адушаўлёнасці]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=39|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Назоўнікі скланяюцца ў 6 склонах: [[назоўны склон|назоўным]], [[родны склон|родным]], [[давальны склон|давальным]], [[вінавальны склон|вінавальным]], [[творны склон|творным]], [[месны склон|месным]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=43|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Жаночы род назоўнікаў мае 3 скланенні: к I-му адносяцца назоўнікі з [[аснова]]й на цвёрды зычны і канчаткам ''-a'' у назоўным склоне, к II-му  — назоўнікі з асновай на мяккі ці зацвярдзелы (гістарычна мяккі) зычны (''c'', ''s'', ''z'', ''š'', ''ž'') і канчаткам ''-a'' у назоўным склоне, па III-ім змяняюцца назоўнікі з нулявым канчаткам<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=45-47|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
Скланенне назоўнікаў жаночага роду на ўзоры словаў ''głowa'' «галава», ''droga'' «дарога», ''zemja'' «зямля», ''duša'' «душа», ''kosć'' «костка», ''rěc'' «мова»<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=54-57, 64-72|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>:
Радок 495:
 
====Дзеяслоў====
Дзеяслоў ніжнелужыцкайніжнялужыцкай мовы мае такія катэгорыі, як [[граматычны час|час]], [[граматычны лад|лад]], [[трыванне]], [[граматычны стан|стан]], [[граматычная асоба|асоба]], [[Граматычны лік|лік]] і [[Граматычны род|род]]<ref>{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=218|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>.
 
У літаратурнай мове сістэма часу складаецца з [[цяперашні час|цяперашняга]] і [[Будучы час|будучага]] часоў, формаў мінулага часу ([[перфект]], [[плюсквамперфект]], [[аорыст]], [[імперфект]]). Але ўжо ў XIX ст. аорыст, перфект і плюсквамперфект пачалі знікаць з гутарковай мовы, а ў сучасны момант пакідаюць і літаратурную норму.<ref name="Janaš275">{{кніга|аўтар=Janaš P.|загаловак=Dolnosrbská mluvnice|месца=Praha|выдавецтва=Karolinum|год=2011|старонкі=275|isbn=978-80-246-1762-6}}</ref>
Радок 521:
 
===Лексіка===
Верагодна, з ніжнелужыцкайніжнялужыцкай у чэшскую перайшло слова ''brambor'' «бульба» (хоць самі лужычане завуць бульбу словам ''běrna'')<ref>{{артыкул|аўтар=Frinta A.|загаловак=Česká jména lužickosrbského původu|спасылка=http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=4509|выданне=Naše řeč|тып=|год=1956|том=39|нумар=9-10|старонкі=}}</ref>.
 
==Гл. таксама==
*[[Панашэму]]
*[[Крысціян Фрыдрых Штэмпель]]  — перакладчык старажытнагрэчаскай літаратуры.
{{зноскі}}
 
==Сеціва==
{{interwiki|dsb||ніжнелужыцкайніжнялужыцкай|}}
{{wiktionarycat|type= ніжнелужыцкайніжнялужыцкай|category=Ніжнелужыцкая мова}}
*[http://www.dolnoserbski.de/korpus/ Тэкставы корпус]
*[http://www.nowycasnik.de/ Часопіс Nowy Casnik]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Ніжнялужыцкая_мова"