Вікіпедыя

Астэроід: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
add category, перанесена: б'ект → б’ект (9), узор' → узор’ (2) з дапамогай AWB
Радок 1:
[[Выява:Eros southern hemisphere overview.jpg|right|thumb|250px|Здымак астэроіда [[(433) Эрас|Эрас]] (433) зондам [[NEAR]]]]
'''Астэро́ід''' (распаўсюджаны да 2006 года сінонім — '''малая планета''') — планетападобны [[касмічны аб'ектаб’ект]] з [[дыяметр]]ам ад 1 да 1000 км з рухам паводле [[Законы Кеплера|законаў Кеплера]] вакол [[Сонца]]. Астэроіды рухаюцца па эліптычных [[арбіта]]х, размешчаных пераважна паміж арбітамі [[Марс (планета)|Марса]] і [[Юпітэр (планета)|Юпітэра]] (тут знаходзіцца так званы [[пояс астэроідаў]]).
 
Сёння вядома каля 338 000 астэроідаў, сапраўдная колькасць усіх астэроідаў верагодна перавышае мільёны. [[Працэнтныя суадносіны]] астэроідаў з дыяметрам вышэй 100 км да іх агульнай колькасці невялікія.
Радок 10:
== Вызначэнні ==
 
Тэрмін '''астэроід''' (ад {{lang-grc|ἀστεροειδής}} — «падобны зорцы», з {{lang-grc2|ἀστήρ}} — «зорка» і {{lang-grc2|εἶδος}} — «выгляд, якасць») быў прыдуманы кампазітарам [[Чарлз Бёрні|Чарлзам Бёрні]]<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1140303 Установлено истинное происхождение термина «астероид»]</ref> і ўведзены [[Уільям Гершэль|Уільямам Гершэлем]] на падставе таго, што гэтыя аб'ектыаб’екты пры назіранні ў [[тэлескоп]] выглядалі як кропкі [[зорка|зорак]] — у адрозненне ад планет, якія пры назіранні ў тэлескоп выглядаюць дыскамі. Дакладнае вызначэнне тэрміна «астэроід» дагэтуль не з'яўляецца ўсталяваным. [[XXVI Асамблея Міжнароднага астранамічнага саюза|Да 2006 года]] астэроіды таксама звалі [[малая планета|малымі планетамі]].
 
Галоўны параметр, па якім праводзіцца класіфікацыя, — памер цела. Астэроідамі лічацца целы з дыяметрам больш 30 м, целы меншага памеру завуць [[метэароід]]амі<ref>{{кніга
Радок 29:
[[Файл:InnerSolarSystem ru.png|thumb|left|[[пояс астэроідаў|Галоўны пояс астэроідаў]] (белы колер) і [[траянскія астэроіды Юпітэра]] (зялёны колер).]]
 
У цяперашні момант у Сонечнай сістэме выяўлены сотні тысяч астэроідаў. Па стане на 11 студзеня 2015 г. у базе дадзеных налічвалася {{s|670 474}} аб'ектыаб’екты, з якіх для {{s|422 636}} дакладна вызначаны арбіты і ім прысвоены афіцыйны нумар<ref>[http://ssd.jpl.nasa.gov/?body_count How Many Solar System Bodies]</ref>, больш {{s|19 000}} з іх мелі афіцыйна зацверджаныя назвы<ref>{{cite web|title=MPC Archive Statistics|accessdate=2013-01-11|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/ArchiveStatistics.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/64v3pjrov|archivedate=2012-01-24}}</ref><ref>{{cite web|title=Minor Planet Names|accessdate=2013-01-11|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/MPNames.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/68uhFuGdW|archivedate=2012-07-05}}</ref>. Мяркуецца, што ў Сонечнай сістэме можа знаходзіцца ад 1,1 да 1,9 мільёна аб'ектаўаб’ектаў, што маюць памеры больш 1 км<ref>{{cite web|title=New study reveals twice as many asteroids as previously believed|accessdate=2006-03-28|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=7925|archiveurl=http://www.webcitation.org/68uhGOYcp|archivedate=2012-07-05}}</ref>.
 
Большасць вядомых на дадзены момант астэроідаў засяроджана ў межах [[пояс астэроідаў|пояса астэроідаў]], размешчанага паміж арбітамі [[Марс]]а і [[Юпітэр (планета)|Юпітэра]].
 
Самым вялікім астэроідам у Сонечнай сістэме лічылася [[(1) Цэрэра|Цэрэра]] з памерам прыблізна 975--909975–909 км, аднак з [[24 жніўня]] [[2006]] года яна атрымала статус [[карлікавая планета|карлікавай планеты]]. Два іншыя найбуйнейшыя астэроіды [[(2) Палада]] і [[(4) Веста]] маюць дыяметр ~500 км. (4) Веста з'яўляецца адзіным аб'ектамаб’ектам [[пояс астэроідаў|пояса астэроідаў]], які можна назіраць няўзброеным вокам. Астэроіды, што рухаюцца па іншых арбітах, таксама можна назіраць у перыяд праходжання паблізу Зямлі (гл., напрыклад, [[(99942) Апофіс]]).
 
Агульная маса ўсіх астэроідаў галоўнага пояса ацэньваецца ў 3,0—3,6{{e|21}} кг<ref>{{cite journal| first=G. A. | last= Krasinsky | coauthors=Pitjeva, E. V.; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I. | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Icar..158...98K| title=Hidden Mass in the Asteroid Belt| journal=Icarus| volume=158| issue=1| pages=98—105| month= July| year= 2002| doi=10.1006/icar.2002.6837}}</ref>, што складае ўсяго каля 4 % ад масы [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]]. Маса Цэрэры — 9,5{{e|20}} кг, то-бок каля 32 % ад агульнай, а разам з трыма найбуйнейшымі астэроідамі (4) Веста (9 %), (2) Палада (7 %), [[(10) Гігея]] (3 %) — 51 %, то-бок абсалютная большасць астэроідаў мае мізэрную па астранамічных мерках масу.
Радок 40:
Вывучэнне астэроідаў пачалося пасля адкрыцця ў [[1781]] годзе [[Уільям Гершэль|Уільямам Гершэлем]] планеты [[Планета Уран|Уран]]. Яго сярэдняя геліяцэнтрычная адлегласць аказалася адпаведнаю [[правіла Тыцыуса — Бодзе|правілу Тыцыуса — Бодзе]].
 
У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] [[Франц Ксавер фон Цах|Франц Ксавер]] арганізаваў групу з 24 астраномаў. З [[1789]] года гэта група займалася пошукамі планеты, якая, паводле правіла Тыцыуса-Бодэ, павінна была знаходзіцца на адлегласці каля 2,8 [[астранамічная адзінка|астранамічных адзінак]] ад [[Сонца]] — паміж арбітамі Марса і Юпітэра. Заданне заключалася ў апісанні каардынат усіх [[зорка|зорак]] у вобласці [[задыякальныя сузор'ісузор’і|задыякальных сузор'яўсузор’яў]] на вызначаны момант. У наступныя ночы каардынаты правяраліся, і вылучаліся аб'ектыаб’екты, якія перамяшчаліся на большую адлегласць. Меркаванае зрушэнне шуканай планеты павінна было складаць каля 30 [[вуглавая секунда|вуглавых секунд]] у гадзіну, што павінна было быць лёгка заўважана.
 
Па іроніі лёсу першы астэроід, [[(1) Цэрэра]], быў выяўлены італьянцам [[Джузэпэ Піяцы|Піяцы]], які не ўдзельнічаў у гэтым праекце, выпадкова, у [[1801]] годзе, у першую ж ноч стагоддзя. Тры іншыя — [[(2) Палада]], [[(3) Юнона]] і [[(4) Веста]] былі выяўлены ў наступныя некалькі гадоў — апошні, Веста, у [[1807]] годзе. Яшчэ праз 8 гадоў бясплодных пошукаў большасць астраномаў вырашыла, што там больш нічога няма, і спыніла даследаванні.
Радок 97:
 
=== Групы арбіт і сямейства ===
Астэроіды яднаюць у групы і [[сямейства астэроідаў|сямействы]] на грунце характарыстык іх арбіт. Звычайна група атрымвае назву па імі першага астэроіда, які быў выяўлены на дадзенай арбіце. Групы — адносна свабодныя ўтварэнні, тады як сямействы — шчыльнейшыя, утвораныя ў мінулым пры разбурэнні буйных астэроідаў ад сутыкненняў з іншымі аб'ектаміаб’ектамі.
 
=== Спектральныя класы ===
{{main|Спектральныя класы астэроідаў}}
У [[1975]] годзе [[Фонд B612|Кларк Р. Чапмен]], [[Дэвід Морысан]] ([[:en:David Morrison|David Morrison]]) і [[Бэн Цэлер]] ([[:en:Ben Zellner|Ben Zellner]]) распрацавалі сістэму класіфікацыі астэроідаў, якая абапіраецца на паказчыкі [[колер]]у, [[альбеда]] і характарыстыкі [[спектр]]а адбітага сонечнага [[святло|святла]]<ref>{{cite journal|author=Chapman, C. R., Morrison, D., & Zellner, B.|title=Surface properties of asteroids: A synthesis of polarimetry, radiometry, and spectrophotometry|journal=Icarus|volume=25|pages=104—130|year=1975}}</ref>.
 
Першапачаткова гэта класіфікацыя вызначала толькі тры тыпы астэроідаў<ref>{{cite book|last=McSween Jr., Harry Y.|title=Meteorites and Their Parent Planets|id=0-521-58751-4}}</ref>:
 
* '''[[Астэроід класа C|Клас C]]''' — [[Вуглярод|вугляродныявуглярод]]ныя, 75 % вядомых астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа S|Клас S]]''' — [[Сілікаты (мінералы)|сілікатныя]], 17 % вядомых астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа M|Клас M]]''' — [[Металы|металічныя]], большасць астатніх.
Радок 113:
* '''[[Астэроід класа A|Клас A]]''' — характарызуюцца досыць высокім [[альбеда]] (паміж 0,17 і 0,35) і чырванаватым колерам у бачнай частцы спектра.
* '''[[Астэроід класа B|Клас B]]''' — у цэлым адносяцца да астэроідаў[[Астэроід класа C|класа C]], але амаль не паглынаюць хвалі ніжэй 0,5 мкм, а іх спектр злёгку блакітнаваты. [[Альбеда]] у цэлым вышэй, чым у іншых вугляродных астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа D|Клас D]]''' — характарызуюцца вельмі нізкім [[альбеда]] (0,02?0,05) і роўным чырванаватым [[Спектр|спектрамспектр]]ам без выразных [[Спектральная лінія паглынання|ліній паглынання]].
* '''[[Астэроід класа E|Клас E]]''' — паверхня гэтых астэроідаў утрымвае ў сваім складзе такі [[мінерал]], як [[энстатыт]], і можа мець падабенства з [[Ахандрыт|ахандрытаміахандрыт]]амі.
* '''[[Астэроід класа F|Клас F]]''' — у цэлым падобныя з астэроідамі класа B, але без слядоў «вады».
* '''[[Астэроід класа G|Клас G]]''' — характарызуецца нізкім [[альбеда]] і амаль плоскім (і бясколерным) у бачным дыяпазоне спектрам адлюстравання, што сведчыць аб моцным [[Ультрафіялетавае выпрамяненне|ультрафіялетавым]] паглынанні.
* '''[[Астэроід класа P|Клас P]]''' — як і астэроіды класа D, характарызуюцца даволі нізкім [[альбеда]], (0,02?0,07) і роўным чырванаватым [[спектр|спектрам]]ам без выразных [[Спектральная лінія паглынання|ліній паглынання]].
* '''[[Астэроід класа Q|Клас Q]]''' — на даўжыні хвалі 1 мкм у [[Спектр|спектрыспектр]]ы гэтых астэроідаў прысутнічаюць яркія і шырокія лініі [[Алівін|алівінуалівін]]у і [[Піраксены|піраксену]] і, апроч таго, асаблівасці, што паказваюць на наяўнасць [[Металы|металу]].
* '''[[Астэроід класа R|Клас R]]''' — характарызуюцца адносна высокім [[альбеда]] і чырванаватым [[Спектр|спектрамспектр]]ам адбіцця на даўжыні 0,7 мкм.
* '''[[Астэроід класа T|Клас T]]''' — характарызуецца нізкім [[альбеда]] і чырванаватым [[Спектр|спектрамспектр]]ам (з умераным паглынаннем на даўжыні хвалі 0,85 мкм), які падобен на [[спектр]] астэроідаў [[Астэроід класа P|P-]] і [[Астэроід класа D|D- класаў]], але па нахіле займальны прамежкавае становішча.
* '''[[Астэроід класа V|Клас V]]''' — астэроіды гэтага класа ўмерана яркія і даволі блізкія да больш агульнага [[Астэроід класа S|S класа]], якія таксама галоўным чынам складаюцца з [[Камень|каменя]], [[Сілікаты, мінералы|сілікатаў]] і [[Жалеза|жалеза]] ([[Хандрыты|хандрытаў]]), але адрозніваюцца S больш высокім утрыманнем [[Піраксены|піраксену]].
* '''[[Астэроід класа J|Клас J]]''' — гэта клас астэроідаў, што ўтварыліся, меркавана, з унутраных частак Весты. Іх спектры блізкія да [[Спектр|спектраспектр]]а [[Астэроід класа V|астэроідаў V класа]], але іх адрознівае асабліва моцныя [[Спектравая лінія паглынання|лініі паглынання]] на даўжыні хвалі 1 мкм.
 
Варта ўлічваць, што колькасць вядомых астэроідаў, аднесеных да якога-небудзь тыпу, не абавязкова адпавядае рэчаіснасці. Некаторыя тыпы досыць складаныя для вызначэння, і тып вызначанага астэроіда можа быць зменены пры больш дакладных даследаваннях.
Радок 149:
 
== Утварэнне астэроідаў ==
Лічыцца, што [[планетэзімаль|планетэзімалі]] у поясе астэроідаў эвалюцыянавалі гэтак жа, як і ў іншых абласцях сонечнай туманнасці да таго часу, пакуль [[Юпітэр]] не дасягнуў сваёй цяперашняй масы, пасля чаго з прычыны [[арбітальны рэзананс|арбітальных рэзанансаў]] з Юпітэрам з пояса было выкінута больш 99 % планетэзімалей. Мадэляванне і скачкі размеркаванняў скорасцей кручэння і спектральных уласцівасцей паказваюць, што астэроіды дыяметрам больш 120 км утварыліся ў выніку [[акрэцыя|акрэцыі]] ў гэту раннюю эпоху, тым часам як меншыя целы з'яўляюцца асколкамі ад сутыкненняў паміж астэроідамі ў час ці пасля рассейвання пачатковага пояса гравітацыяй Юпітэра<ref>{{cite journal | last1 = Bottke | first1 = Durda | last2 = Nesvorny | first2 = Jedicke | last3 = Morbidelli | first3 = Vokrouhlicky | last4 = Levison | first4 = | year = 2005 | title = The fossilized size distribution of the main asteroid belt | url = http://astro.mff.cuni.cz/davok/papers/fossil05.pdf| journal = Icarus | volume = 175 | issue = | page = 111 |bibcode = 2005Icar..175..111B |doi = 10.1016/j.icarus.2004.10.026 }}</ref>. Цэрэра і Веста набылі досыць вялікі памер для гравітацыйнай дыферэнцыяцыі, пры якой цяжкія металы пагрузіліся да ядра, а кара сфарміравалася з лягчэйшых скальных парод<ref name=ACM>{{cite book|title=Asteroids, Comets, and Meteors|author=Kerrod, Robin|year=2000|publisher=Lerner Publications Co.|isbn=0585317631}}</ref>.
 
У [[мадэль Ніцы|мадэлі Ніцы]] многія аб'ектыаб’екты [[пояс Койпера|пояса Койпера]] ўтварыліся ў вонкавым поясе астэроідаў, на адлегласці больш за 2,6 [[Астранамічная адзінка|а.е.]] Большасць з іх была пазней выкінута гравітацыяй Юпітара, але тыя, што засталіся, могуць быць [[астэроід класа D|астэроідамі класа D]], магчыма, уключаючы Цэрэру<ref>William B. McKinnon, 2008, [http://adsabs.harvard.edu/abs/2008DPS....40.3803M «On The Possibility Of Large KBOs Being Injected Into The Outer Asteroid Belt».] ''American Astronomical Society,'' DPS meeting #40, #38.03</ref>.
 
== Небяспека астэроідаў ==
{{гл. таксама|Імпактная падзея|Астэроіды, што збліжаюцца з Зямлёй|Патэнцыйна небяспечныя аб'ектыаб’екты|Турынская шкала|Абарона ад астэроідаў}}
Нягледзячы на тое, што [[Зямля]] значна больш усіх вядомых астэроідаў, сутыкненне з целам памерам больш 3 км можа прывесці да знішчэння цывілізацыі. Сутыкненне з целам меншага памеру (але больш 50 метраў у дыяметры) можа прывесці да шматлікіх ахвяр і гіганцкай эканамічнай шкоды.
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Астэроід"