Міхаіл Псел: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 3:
 
== Біяграфія ==
Асноўная крыніца звестак пра жыццё Псела -- уласныя творы, дзе ёсць вялікія аўтабіяграфічныя ўрыўкі. Нарадзіўся, напэўна, у Канстанцінопалі, паходзіў са збяднелай арыстакратычнай сям'і з Нікамедыі, якая, паводле самога Псела, выводзіла сябе ад консулаў і патрыцыяў. Ахрышчаны пад імем Канстанцін, '''Псел''' (''Psellos'' -- заіка), напэўна,-- асабістая мянушка, напэўна, з-за дэфекту маўлення і, такім чынам, родавае прозвішча невядома. Пра бацькоў няма пэўных звестак.
 
Бацькі, быццам праз бачаныя сны, прызначылі яму навуковую кар'еру. Вучыўся спачатку пад наглядам бацькі, потым граматыцы і піітыцы ў школе ў Канстанцінопалі. Ва ўзросце каля 10 гадоў адпраўлены па-за сталіцу, служыць сакратаром правінцыйнага суддзі, каб дапамагчы сям'і сабраць [[пасаг]] для сваёй сястры. Калі сястра памерла, Псел пакінуў службу сакратара і вярнуўся ў Канстанцінопаль для працягу адукацыі.
Радок 9:
У 16 гадоў перайшоў да вышэйшай адукацыі, вывучаў рыторыку, філасофію і юрыспрудэнцыю. Падчас вучобы у Іаана Маўропа, пазнаёміўся з будучымі патрыярхамі Канстанцінам Ліхудам і Іаанам Ксіфілінам, а таксама з будучым імператарам Канстанцінам Дукам. У 1037 годзе паступіў на службу ў [[Фема|феме]] Месапатамія, праз сувязі атрымаў пасаду суддзі. Перад 1042 годам вярнуўся ў Канстанцінопаль, дзе пры імператары [[Міхаіл V Калафат|Міхаіле V Калафаце]] атрамаў пасаду [[Асікрыт|асікрыта]] (малодшага чыноўніка імператарскай канцылярыі). Адсюль Псел пачаў імклівую прыдворную кар'еру. Гэтым часам дбайна займаўся навукамі, асабліва філасофіяй, вывучаў [[Арыстоцель|Арыстоцеля]], [[Платон|Платона]] і [[Прокл|Прокла]].<ref name=":0">{{ВТ-ЭСБЕ+|Пселл, Михаил}}</ref>
 
У 1043 годзе напісаў [[панегірык]] імператару [[Канстанцін IX Манамах|Канстанціну Манамаху]] і тым жа годам стаў адной з найбольш набліжаных да імператара асоб; стаў [[Протасінкрыт|протасінкрытам]], затым [[Вест|вестам]] і [[Вестарх|вестархам]], такім чынам дасягнуўшы 7-га чыну паводле візантыйскай табелі. Ва ўладарства Канстанціна(1042–1055) Манамахаімператара Канстанціна напісаў яму яшчэ 4 панегірыкі імператару, вельмі ліслівыя і не вартыя веры; узнагародай быў [[васілікат]] Мадыта (права збіраць падаткі з гэтага горада), і атрыманне ў [[Харыстыкія|харыстыкію]] (кіраванне) некалькіх манастыроў. Прызначаны іпатам філосафаў (ὕπατος τῶν φιλοσόφων / ''hypatos tōn philosophōn'') -- кіраўніком філасофскага факультэта Мангаўрскай вышэйшай школы, адукацыйнай установы ў Канстанцінопалі абноўленнай імператарам Канстанцінам Манамахам. Пад канец уладарстваваладарства Канстанціна Манамаха становішча Псела з невядомых прычын пахіснулася, урэшце ён пастрыгся пад імем Міхаіл, аі каліў імператар1054 памёр,годзе пайшоў у манастыр на малаазіяцкім Алімпе.<ref name=":0" />
 
ВыкліканыПасля смерці імператара Канстанціна, Псел выкліканы з манастыра яго пераемніцай імператрыцай [[Феадора (дачка Канстанціна VIII)|Феадорай]], Пселзноў набліжаны да двара і ўзнагароджаны тытулам [[Іпертым|іпертыма]]. УУсе пазнейшыя гады заставаўся актыўным у палітыцы, быў радцам усіх наступных імператараў. 1057 годзе пасланы імператарам Міхаілам VI Стратыётыкам да паўсталага [[Ісаак I Камнін|Ісаака Камніна]], каб угаворваць таго на мір; Псел тады вельмі спадабаўся Ісаку. Сыграў значную ролю ў пераходзе ўлады ад Міхаіла Камніну і, пры заняцці ім стальца, прызначаны [[Праэдр|праэдрам]], а пазней, як бачна з перапіскі, быў вельмі блізкі з усім домам імператара. Па жаданні Ісака Камніна, Псел напісаў абвінаваўчы акт супраць ранейшага свайго сябра, зрынутага патрыярха [[Міхаіл Кіруларый|Міхаіла Кіруларыя]]. У 1059 годзе Псел інтрыгаваў за заняцце стальца [[Канстанцін X Дука|Канстанцінам Дукам]], паспяхова, і быў набліжаным гэтага імператара, атрымаў чын [[Протапраэдр|протапраэдра]]. Для сына імператара, [[Міхаіл VII Дука|Міхаіла Дукі]], напісаў некалькі падручнікаў.<ref name=":0" />
 
Ваўладаранне [[Раман IV Дыяген|Рамана Дыягена]] ў 1068 годзе паменшыла значэнне Псела пры двары, затое пасля палону Рамана Псел параіў Міхаілу Дуку разаслаць па імперыі ўказ з аб'вяшчэннем пазбаўлення Рамана Дыягена стальца; калі Раман быў аслеплены, Псел палічыў неабходным звярнуцца да яго з суцяшальным лістом. Пры Міхаіле VII Дуку Псел іграў вельмі значную ролю: пісаў лісты ад імя імператара, складаў хрысавулы, разбіраў цяжбы і інш.<ref name=":0" />
Радок 21:
=== Агульныя ацэнкі ===
Аўтар вялізнай колькасці твораў рознага жанру і галін навукі — рытарычных, філасофскіх, гістарычных, палемічных, граматычных, прававых, аграномічных, медыцынскіх, матэматычных, музычных трактатаў. Служыў пры дзевяці імператарах, у т.л. імператарскім радцам, пры імператары Канстанціне IX Манамаху (1042—1055) быў імператарскім сакратаром, суддзём, іпатам філосафаў. Таму не меў устойлівых перакананняў, хітрасцю і ліслівасцю быў тыповы візантыйскі чыноўнік, не цураўся хабараў. Аднак, Псел — выбітная здольнасцямі і ведамі асоба. Працяглы час Псел быў выкладчыкам заснаванай ім жа ў Канстанцінопалі школе, дзе навучаў рыторыцы, філасофіі і гісторыі права; асаблівую ўвагу надаваў філасофіі Платона. Рытарычныя яго практыкаванні прадстаўлялі часта дзіўны выбар тэм, узору, напрыклад, пахвалы бласе, вошы або блашчыцу; відавочна, для Псела важным бачылася толькі ўменне прыгожа складаць фразы. Па творах Псела можна скласці ўяўленне пра візантыйскую адукаванасць XI ст. Вельмі важныя жывыя і цікавыя мемуары Псела (выдадзеныя Сафай ў 1874 г.) і шматлікія лісты яго да імператараў, патрыярхаў, розных высокапастаўленых асоб, манахаў і іншых. Першае выданне твораў Псела выйшла ў 1503 годзе.<ref name=":0" />
 
Нягледзяны на высокую адкукаванаць, веды Псела ў латыні былі даволі няпэўнымі, так ён паблытаў Цыцэрона з Цэзарам, што цытуецца як яскравы прыклад парадыгмы страты Усходняй Рымскай імперыяй у эпоху [[Высокае Сярэдневякоўе|Высокага Сярэднявечча]] амаль усёй сваёй сувязі з намінальнымі рымскімі каранямі.<ref>{{Cite web|url=http://orthodoxinfo.com/general/greatschism.aspx|title=The Great Schism: The Estrangement of Eastern and Western Christendom|website=orthodoxinfo.com|language=en|access-date=2018-03-24}}</ref>
 
=== Гістарычныя працы ===