Баяры: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Баярын перанесена ў Баяры
дрНяма тлумачэння праўкі
Радок 1:
{{вызн|1=Баяры}} — ваенна-служылы слой феадальнага грамадства ў IX-XVII ст.<ref name="КЛС2003">Кізіма С.А., ...</ref> у [[Балгарыя|Балгарыі]] і на [[Русь|Русі]], пазней у [[ВКЛ]], [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]], [[Малдаўскае княства|Малдаўскім княстве]], [[Валахія|Валахіі]], з XIV ст. у [[Румынія|Румыніі]]. У раннефеадальны перыяд (IX-XIII ст.) так звычайна называўся вышэйшы слой феадалаў, якія служылі князю, мелі свае [[вотчына|вотчыны]], слуг і залежных сялян<ref name="КЛС2003"/>. У ВКЛ баярамі называлі як частку феадалаў (пазней гэты тэрмін выціскнуты паняццем "[[шляхта]]"), так і сялян-слуг (баяры панцырныя, путныя і г. д.)<ref name="КЛС2003"/>. У Маскоўскай дзяржаве ў XVII ст. залежныя сяляне звалі баярамі ўсіх памешчыкаў, адтуль паходжанне слова {{вызн2|1=барын}}.
 
== РускаяМаскоўская дзяржава ==
[[Выява:Bojaren.jpg|thumb|250px|right|Рускія баяры]]
Баяры ўзнікаюць пры распадзе родаплемянных саюзаў, і ў X—XI стстст., ужо адыгрываюць прыкметную ролю ў кіраванні, займаюць становішча адразу пасля вялікага князя. Да XVI стагоддзяст. (усталяванне цэнтралізаванай дзяржавы) баяры з'яўляліся [[васал]]амі князя і былі абавязаныя служыць у княжым [[войска|войску]]. З іншага боку, яны мелі права змяніць [[сюзерэн]]а. Баяры валодалі спадчыннымі долямі зямлі — [[вотчына]]мі, у якіх валодалі абсалютнай уладай.
{{вызн|1=Баярын}}, у вузкім сэнсе вышэйшы пласт [[феадалізм|феадальнага]] грамадства ў X—XVII стст. у [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]], [[Маскоўскае княства|Маскоўскім княстве]], [[Балгарыя|Балгарыі]], [[Малдаўскае княства|Малдаўскім княстве]], [[Валахія|Валахіі]], з XIV стагоддзя ў [[Румынія|Румыніі]]. У больш шырокім сэнсе ў XVII стагоддзі баярамі звалі ўсіх памешчыкаў залежныя ад іх сяляне, адгэтуль паходжанне слова «[[барын]]».
 
== Руская дзяржава ==
 
Баяры ўзнікаюць пры распадзе родаплемянных саюзаў, і ў X—XI стст, ужо адыгрываюць прыкметную ролю ў кіраванні, займаюць становішча адразу пасля вялікага князя. Да XVI стагоддзя (усталяванне цэнтралізаванай дзяржавы) баяры з'яўляліся [[васал]]амі князя і былі абавязаныя служыць у княжым [[войска|войску]]. З іншага боку, яны мелі права змяніць [[сюзерэн]]а. Баяры валодалі спадчыннымі долямі зямлі — [[вотчына]]мі, у якіх валодалі абсалютнай уладай.
 
Уплыў баяраў, як палітычны, так і эканамічны, аслабляўся ў перыяды цэнтралізацыі і значна ўзмацняўся ў перыяды феадальнай раздробненасці. Так, напрыклад, ён быў вялізным у [[Наўгародская феадальная рэспубліка|Наўгародскай феадальнай рэспубліцы]], дзе ўсе пытанні вырашаліся пры дапамозе [[баярскі савет|баярскіх саветаў]], а пасада князя была выбарнай. Падобная сітуацыя была ў XIII ст. у [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскам княстве]]. У некаторых княствах — Чарнігаўскім, Полацка-Мінскім, Мурама-Разанскім — уплыў баяраў было такім моцным, што там не змагла скласціся моцная вялікакняжацкая ўлада.
Радок 10 ⟶ 9:
Пасля ўзмацнення княжай улады пачынальна са 2-й паловы XIV ст. стала ўзмацняцца саслоўе служылых [[феадал]]аў — [[дваранін|дваранаў]], служачых баяраў. Узніклі так званыя ''путныя баяры'', якія займалі асобныя гаспадарчыя пасады пры княжым двары, якія аддаваліся ім у [[кармленне]] (напрыклад, [[канюшы]], [[сакольнічы]], [[чашнічы]] і інш.). У XIV—XV стст. са з'яўленнем цэнтралізаванай [[дзяржава|дзяржавы]] маёмасныя і палітычныя правы баяраў істотна абмяжоўваліся; так, да канца XV ст. было скасавана права ад'езду васалаў ад сюзерэна. З XV ст. узнікае званне баярына — вышэйшы чын сярод «служылых людзей па айчыне». Гэтае званне давала права ўдзельнічаць у паседжаннях [[Баярская дума|Баярскай думы]] — дарадчага органа пры вялікім князі, пазней пры цары. Адначасова адбываліся істотныя змены ў складзе баярства: царская ўлада душыла выступы баяраў, якія працівіліся цэнтралізацыі, асабліва моцны ўдар па баярах нанесла [[апрычніна]] [[Іван IV, цар і вялікі князь усяе Русі|Івана IV]]. Да канца XVII ст. шматлікія вядомыя [[баярскія роды]] вымерлі, іншыя эканамічна саслаблі, вялікае значэнне набылі [[нетытулаваныя баяры]] і [[дваранства]]. Таму ў XVII ст. знішчаліся адрозненні паміж баярамі і дваранінамі, у прыватнасці, паміж спадчынным ([[вотчына|вотчынным]]) і [[маёнтак|маёнткавым]] землеўладаннем, фармальна скасаванае ў [[1714]] годзе. Адмена ў [[1682]] [[месніцтва]] канчаткова падарвала ўплыў баяраў. Званне ''баярын'' фармальна не было скасавана [[Пётр I, імператар расійскі|Пятром I]], аднак з пачатку XVIII ст. не было выпадкаў падаравання гэтага звання каму бы то ні было ў Расіі.
 
{{зноскі}}
 
{{літ|1=
|{{крыніцы/КізЛянцСамГБкл2003|}}
}}
 
[[Катэгорыя:Вялікае княства Літоўскае]]
[[Катэгорыя:Маскоўская дзяржава]]