Друя: Розніца паміж версіямі

Існуе шэраг меркаванняў аб паходжанні назвы паселішча. Большасць з іх зыходзяць з таго, што яна ўтварылася ад назвы ракі. Паводле фіна-ўгорскай версіі чаргаванне гукаў «д» і «р» можа азначаць у перакладзе «вада». Паходжанне тапоніма звязваюць таксама з балцкім ''druіaз'' — вялікі, шырокі. У літаратуры пач.пачатка 20[[XX]] ст. сустракаюцца паралелі паміж назвай Друя і словам ''драць'' (нібыта дзякуючы стромкаму цячэнню ракі і падводным камяням у гэтым месцы абдзіраліся лодкі, плыты). Цікавым з'яўляецца меркаванне, выказанае ў часопісе [[Крывіч (1923)|«Крывіч»]] (1923), што слова ''друя'' ў беларускай мове азначае ''другая''. Так маглі назваць паселішча, перанесенае ў іншае, другое месца.

Першы пісьмовы ўспамін пра Друю змяшчаецца ў [[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі|«Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсёй Русі»]] [[Мацей Стрыйкоўскі|М. Стрыйкоўскага]] і датуецца [[1386]] г. Верагодна, што паселішча існавала ўжо ў перыяд [[Полацкае княства|Полацкага княства]]. У карысць гэтага меркавання тое, што ў вусці Друйкі знаходзіцца [[Барысавы камяні|камень]] з надпісам 12[[XII]] ст. Некаторыя даследчыкі звязваюць з Друяй Новы замак [[Полацкая зямля|Полацкай зямлі]], які паводле [[Хроніка Вартберга|«Хронікі Германа Вартберга»]] знаходзіўся ў 11 мілях ад [[Дынабург]]а. У скарзе на дзеянні крыжаносцаў, складзенай у [[1413]] г., згадваецца «de Drucha villa».

У 14—15[[XIV]]—[[XV]] ст. Друя — умацаваны пункт Полацкай зямлі. «''Мещане друйские''» прыцягваліся да будаўніцтва замкавых умацаванняў у Полацку. У [[1490]] Друя знаходзілася ва ўладанні князя Ц. Масальскага, які атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандра]] прывілей на месца, [[Друйскі замак|замак]] і друйскіяДруйскія воласці. [[22.3. сакавіка]] [[1506]] г. Аляксандр надае прывілей на Друйскае «''имение…, лежащее в Полоцкой земле''», а таксама вёскі [[Залессе (Друеўскі сельсавет)|Залессе]], Чурылавічы Г. Масальскай. [[Род Масальскіх|Масальскія]] атрымалі права на вольны гандаль па Зах. Дзвіне. У [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1512—1522)|вайну МасковііМаскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім (1512—1522)]] у [[1515]] г. маскавіты спалілі Друю. Паводле Полацкай рэвізіі 1552 г. Друя знаходзілася ва ўладанні братоў Юрыя і Івана Масальскіх. Івану належала 56 [[дым]]оў мяшчан і слуг, 7 корчмаў, 26 дымоў «''к замку людей отчизных''» і 6 дымоў «''людей вольных''». Ю. Масальскі валодаў 48 дымамі мяшчан. Замак знаходзіўся ў агульным карыстанні.

Пасля адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 Друя ўвайшла ў склад [[Браслаўскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Браслаўскага павета]]. [[17.9. верасня]] [[1579]] г. у Друі пабываў [[С. Баторый]], які з войскам вяртаўся з-пад [[Пскоў|Пскова]]. У [[1600]] г. канцлер літоўскі [[Л. І. Сапега]] набыў маёнткі Друя, Чурылавічы, [[Дзедзіна (Мёрскі раён)|Дзедзін]], [[Залессе (Друеўскі сельсавет)|Залессе]], а ў [[1611]] г. — частку горада. Асноўная ж частка Друі заставалася за Масальскімі. [[8.8. жніўня]] [[1618]] г. [[Ян Станіслаў Сапега|Я. С. Сапега]] падпісвае прывілей на заснаванне побач з Друяй новага горада пад назвай '''Сапежын''', разлічваючы ператварыць яго ў значны рамесны, гандлёвы і абарончы пункт. Сапежын атрымаў [[магдэбургскае права]]. Мясцовае кіраванне ажыццяўляў [[магістрат]] на чале з войтам[[войт]]ам, пасаду якога зацвярджалі аднак самі Сапегі. Герб Сапежына змяшчаў адлюстраванне віціны з ветразем на хвалях. Паводле прывілея справаводства ў магістраце павінна было весціся на [[ЛАцінская мова|лацінскай]] або [[Польская мова|польскай мовах]]. Прывілей Я. С. Сапегі неаднойчы пацвярджаўся вял.вялікімі кн.князямі літоўскімі ў 17—18[[XVII]]—[[XVIII]] стстст.

3 пераходам пад юрысдыкцыю Сапегаў усёй Друі магдэбургскае права пашырылася на іншыя часткі горада. Паводле інвентара [[1643]] г. у Друі выразна вылучалася некалькі частак. Найбольш старажытныя, у вусці Друйкі, налічвала 103 дымы. У Сапежыне мелася 108 дымоў, тут знаходзіліся рынак, ратуша і большасць з культавых збудаванняў Друі. Побач размяшчалася прадмесце з замкам. Існавала таксама задзвінская частка Друі — Прыдруйск (сучасны пасёлак {{нп3|Піедруя|Піедруя|pl|Piedruja}} ў [[Латвія|Латвіі]]). Усяго ў Друі налічвалася 306 дымоў, каля 100 корчмаў, каля 2 тыс. жыхароў. Сярод рамеснікаў былі рыбакі, ганчары, алейнікі, шаўцы, рымары, сядляр, каваль, кравец, цясляр і інш. Паводле магістрацкіх актаў 18 ст. вядомы таксама шапнікі, сніцары, ткачы, катляры, бляхары, мечнік, ліцейшчык і інш.

У 17—18[[XVII]]—[[XVIII]] стстст. Друя адносілася да сярэдніх гарадоў Беларусі, з'яўлялася значным рамесным і гандлёвым цэнтрам, дзе існавала цэхавая арганізацыя рамеснікаў. Гандлёвае значэнне Друі было абумоўлена Заходняй Дзвіной — важнейшай гандлёвай артэрыяй у сярэднявеччы. У 18[[XVIII]] ст. праз Друю праходзіў таксама сухапутны гандлёвы шлях з [[Таропец|Тарапца]] ў [[Кёнігсберг]]. У гэты перыяд Друя вядомая вытворчасцю і гандлем юфці. У 16—18[[XVI]]—[[XVIII]] стстст. у горадзе існавала мытная служба. Да ліку асноўных заняткаў жыхароў Друі адносілася таксама сельская гаспадарка. У 17—18[[XVII]]—[[XVIII]] стстст. Друя цэнтр латыфундыі — буйнога землеўладання Сапегаў (у 18[XVIII]] ст. называлася Друйскім графствам). Адметная роля Друі як культурнага асяродка. Адсюль паходзіць Друйскае Евангелле 16[[XVI]] ст. — адзін з шэдэўраў беларускай рукапіснай кнігі. Сярод рамеснікаў былі музыкі, скамарохі, муляры і багамазы. Тут нават навучалі іканапісу[[іканапіс]]у. За ўсю гісторыю Друі ў горадзе было пабудавана каля 20 храмаў. Многія з іх з'яўляліся выдатнымі помнікамі дойлідства. У горадзе дзейнічала некалькі манастыроў, у тым ліку бернардзінскі, дамініканскі, праваслаўны. Пры дамініканскім кляштары існаваў шпіталь, у якім у [[1677]] г. знаходзіўся кароткі час на вылячэнні вядомы харвацкі асветнік і энцыклапедыст [[Ю. Крыжаніч]].

Значныя разбурэнні нанеслі Друі войны 16—17[[XVI]]—[[XVII]] cтагоддзяўстст., у [[Смаленская вайна|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1632—1634)]] у [[1632]] г. Друю зруйнаваналі войскі цара маскоўскага [[Міхаіл Фёдаравіч (цар і вялікі князь усяе Русі)|Міхаіла Фёдаравіча]]. У [[1700]] [[Аляксандр Павел Сапега|Аляксандр Сапега]] перадаў друйскія ўладанні ў дзяржанне барону {{нп3|Эрнст Крыстаф фон Мантэўфель|Э. К. фон Мантэўфелю|pl|Ernst Christoph von Manteuffel}}, у [[1705]] імі кароткі час валодалі [[Род Агінскіх|Агінскія]]. У [[1701]] праездам з [[Біржай|Біржаў]] у Друі пабываў [[Пётр I]], ён жа ў [[1720]] зрабіў грашовы ўклад у праваслаўны манастыр. Пацярпеў горад і ў час [[Паўночная вайна (1700—1721)|Паўночнай вайны (1700—1721)]]. У [[1725]] г. у Друі налічвалася ўсяго 116 дамоў. У выніку [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|1-га падзелу Рэчы Паспалітай]] да Расіі адышоў Прыдруйск. У Друі размяшчаліся пагранічныя часці Рэчы Паспалітай. [[16.5. мая]] [[1776]] у горадзе адбыўся вялікі пажар, падчас якога згарэла 125 дамоў. У [[1790]] г. налічвалася 488 драўляных дамоў, 13 камяніц, 6 заезжых дамоў, 3,4 тыс. жыхароў. 3 канца 18[[XVIII]] ст. ёсць звесткі аб парафіяльнай школе ([[1774]] г. — 9 вучняў, [[1781 ]] г. — 19, 1782 — 16).

=== У складзе Расійскай імперыі ===
Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|2-га падзелу Рэчы Паспалітай]] Друя ўвайшла ў склад РасііРасійскай імперыі, была мястэчкам, пазней заштатным горадам [[Дзісенскі павет (Расійская імперыя)|Дзісенскага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай]], з [[1842 ]] г. — [[Віленская губерня|Віленскай губерні]].

У канцы 18[[XVIII]] ст. праз Друю праходзіў паштовы тракт Пецярбург—Вена,[[Санкт-Пецярбург]]—[[Вена]]. у[[27 пачаткулютага]] 19[[1800]] стг. 27.2.1800 указам [[Сенат Расійскай імперыі|Сената]] Друі было пацверджана права на самакіраванне. Праект герба ад [[1860]] г. змяшчаў адлюстраванне яліны, трох шасціканцовых крыжоў і Пагоні. У 19[[XIX]] ст. уладальнікамі Друі былі ІгестромыІгельстромы, Мілашы. У час [[Вайна 1812 г.|вайны 1812 годуг.]] ў наваколлі Друі адбылося некалькі сутычак часцей корпуса [[Пётр Хрысціянавіч Вітгенштэйн|П. Вітгенштэйна]] пад камандаваннем [[Якаў Пятровіч Кульнёў|Я. КульневаКульнёва]] з французскай кавалерыяй. У [[1825]] г. у Друі налічваліся 2447 жыхароў, 426 драўляных дамоў, 15 камяніц, 54 лаўкі, 31 піцейны дом, дзейнічалі 3 манастыры. У [[1864]] г. 16 малюнкаў з выглядам архітэктурных помнікаў і прадметаў даўніны Друі зрабіў мастак [[Дзмітрый Міхайлавіч Струкаў|Дз. Струкаў]]. У [[1875]] г. замалёўку бернардзінскага касцёла зрабіў [[Н. Орда]]. У [[1904]] г. насельніцтва Друі складала 5472 чалавекі. Меліся 359 дамоў, 52 лаўкі, 13 культавых пабудоў, 3 гарбарныя заводы (10 рабочых), 275 рамеснікаў. Штогод праводзілася 8 кірмашоў. У пачатку 20[[XX]] ст. ствараюцца першыя рабочыя арганізацыі.