Розніца паміж версіямі "Дзераза булавападобная"

Сцябло дзеразы сцелецца па зямлі, чапляецца, дзярэцца – — адсюль, мабыць, і назва. Народныя назвы: ''бабін мур'', ''цякун'', ''вілак''.

Шматгадовая вечназялёная расліна з паўзучым вілавата-галінастым [[сцябло]]м даўжынёй да 2  м. Ад сцябла адыходзяць вертыкальныя густааблісцелыя парасткі вышынёй 20–30 20-30 см са стробіламі на канцах<ref>{{Крыніцы/ЭПБ|2}} С. 175</ref>. Для ўсіх дзеразовых характэрна [[дыхатамія|дыхатамічнае]] галінаванне парасткаў.

Анатамічная будова сцябла прымітыўная. Маладыя сцяблінкі маюць пратастэлічную, а дарослыя – — плектастэлічную будову. Звонку сцябло пакрыта эпідэрмай. Далей ідзе моцная кара. Клеткі ўнутраных слаёў кары маюць тоўстыя сценкі і ўтвараюць механічнае кальцо. Цэнтральная частка сцябла занята канцэнтрычным праводзячым пучком (стэлай). [[Ксілема]] ў пучку размяшчаецца ў выглядзе стужак, якія злучаны паміж сабой. Паміж участкамі ксілемы і вакол яе з перыферыі – — [[флаэма]]. Асяродка няма, камбія ў пучку няма. За флаэмай ідзе слой перыцыкла, далей – — эндадэрма, якая аддзяляе пучок ад кары. У кары сцябла ёсць ліставыя сляды – — пучкі праводзячай тканкі, якія ідуць да жылак ліста.

Лісце сядзячае, ланцэтна-лінейнае, суцэльнакрайняе, пераходзіць на канцы ў доўгі белы валасок, размешчана густымі спіралямі, якія ўтвараюць на сцябле некалькі падоўжаных радоў. Лісты звонку адзеты эпідэрмісам з вусцейкамі. Стробілы на доўгіх ножках, па 2–32-3, радзей па 4–54-5 або адзіночныя. Мезафіл шматслойны з міжклетнікамі. Карані бакавыя з каранёвымі валаскамі, жывуць 2–52-5 гадоў.

Расліна [[лес|лясоў]], пераважна хвойных, з якіх аддае перавагу светлым [[хвоя|хвойнікам]]. Іншы раз утварае курціны накшталт "«ведзьміных кольцаў"».

У жыццёвым цыкле дзеразы спарафіт (бясполае пакаленне) пераважае над гаметафітам. Спарафіт  — гэта зялёная расліна дзеразы. На ёй утвараюцца спараносныя каласкі, якія па адным, радзей па два–трыдва-тры ўзнікаюць на верхавінах галінак і складаюцца з выцягнутай восі, на якой размешчаны спецыяльныя спараносныя лісцікі. Яны драбнейшыя за вегетатыўныя лісты, маюць трохвугольна-яйцападобную форму, завостраныя, жоўтага колеру. На іх верхнім баку развіваюцца спарангіі ныркападобнай формы або амаль шарападобныя, дыяметрам 1-2  мм, на кароткай ножцы. Унутры спарангіяў са спарагеннай тканкі шляхам [[меёз]]у фарміруюцца ў вялікай колькасці дробныя аднолькавыя [[споры]] акругла-тэтраэдрычнай формы, жаўтаватага колеру.

Споры маюць дзве абалонкі – — экзаспорый і эндаспорый. Унутранае змесціва споры складаецца з пратаплазмы, ядра, пластыд, да 50 % тлустага алею. Спелы спарангій лопаецца папярочнай трэшчынай. Да гэтага часу вось каласка некалькі разрастаецца, спарафілы рассоўваюцца і споры лёгка высяваюцца на зямлю.

Спаранашэнне ў дзеразы назіраецца ў канцы лета – — восенню. Пры выспяванні споры высыпаюцца са спарангія і трапляюць. З паверхні зямлі споры дажджавой вадой заносяцца ў паглыбленні (шчыліны) глебы, дзе на глыбіні ў 6–7 6-7 см прарастаюць. З іх фарміруюцца гаметафіты  — палавое пакаленне дзеразы.

Гаметафіт у дзеразы двухполы, утвараецца ў выглядзе камячка клетак накшталт цыбулінкі і называецца зарасткам. Ён не мае колеру, пазбаўлены хларафілу. Для нармальнага развіцця зарастка неабходна, каб у яго ўкараніліся гіфы [[грыб]]а і сфарміраваўся [[сімбіёз]]. Толькі пасля гэтага гаметафіт будзе нармальна развівацца далей. Спелы зарастак разрастаецца дыяметрам да 2–3 2-3 см і набыве форму сподачка.

Зарасткі існуюць незалежна ад спарафіта. Развіваюцца яны павольна. Праз 6—15 гадоў пасля прарастання споры на верхнім баку зарастка ўтвараюцца антэрыдыі і архегоніі. Яны маюць такую ж будову, як і [[імхі]]. Антэрыдыі пагружаны ў тканку зарастка. У іх развіваюцца шматлікія двухжгуцікавыя [[сперматазоід]]ы. Архегоніі таксама пагружаны ў зарастак брушкам, а шыйка ўзвышаецца над паверхняй зарастка. У брушку архегонія фарміруецца [[яйцаклетка]] і брушная канальцавая клетка. У шыйцы — – 6–86-8 канальцавых клетак.

Трава знаходзіць прымяненне толькі ў народнай медыцыне — здробненай у парашок ёю прысыпаюць раны, а [[настой]] з яе п'юцьп’юць пры захворваннях [[Мачавы пузыр|мачавога пузыра]], печані, дыхальных шляхоў, нетрыманні мачы, болях у страўніку, запаленчых працэсах страўнікава-кішачнага тракту. У заходнееўрапейскіх краінах часта выкарыстоўваюць споры дзеразы і траву пры [[Атанія|атаніі]] і камянях мачавога пузыра, захворваннях печані, [[Гемарой|гемароі]], [[дыспепсія]]х.

* Біялогія: вучэб. дапам. для 7-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. мовай навучання / пад рэд. В.  М.  Ціхамірава; пер. з рус. мовы Г.  І.  Кулеш.  — Мінск: Нар. асвета, 2010.  — 199 с. : іл. ISBN 978-985-03-1340-9

* ''Сапегін Л. М.'' Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па біялагічных спецыяльнасцях.  — Гомель: ГДУ, 2012.  — 337 с. ISBN 978-985-439-644-6