Расія: Розніца паміж версіямі

|Беларуская назва = Расійская Федэрацыя

'''Расі́я''', сустракаецца таксама '''Расе{{націск}}я''' ({{lang-ru|Россия}}), афіцыйная назва '''Расі́йская Федэра́цыя''' ({{lang-ru|Российская Федерация}}) — [[дзяржава]], размешчаная ва [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропе]] і паўночнай частцы [[Азія|Азіі]]. Расія — найбуйнейшая па плошчы дзяржава свету (17 075 063 км² або 11,46 % (1/9) плошчы ўсёй сушы Зямлі, або 12,65 % (1/8) заселенай чалавекам сушы, што амаль удвая больш, чым плошча [[Канада|Канады]], якая займае другое месца).

Назва '''''Расі́я''''' паходзіць ад этноніма ''[[назва Русь|Русь]]'' у грэчаскай [[агаласоўка|агаласоўцы]] і пачала ўводзіцца ва ўжытак [[вялікія князі маскоўскія|вялікімі князямі маскоўскімі]] з канца XV ст{{крыніца?}}. У беларускай мове сустракаецца таксама варыянт '''''Расе{{націск}}я'''''.

У студзені 1918 года ўтвораная [[Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка]] (РСФСР). У 1921 годзе была прынятая [[Новая эканамічная палітыка]] (НЭП), што ўяўляла сабою часовае і частковае вяртанне рынкавых прынцыпаў у эканоміку. 30 снежня 1922 года Расія разам з камуністычнымі [[УкраінаУССР|Украінай]], [[БеларусьБССР|Беларуссю]] і Закаўказскай Федэрацыяй утварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР). Далейшае развіццё Расіі ў ХХ стагоддзі непарыўна звязана з СССР.

Крайні паўночны пункт Расіі — [[мыс Флігелі]] на [[Зямля Франца-Іосіфа|Зямлі Франца-Іосіфа]] (81°51’ паўн.ш.), крайні ўсходні пункт — востраў [[Востраў Ратманава|Ратманава]] ў [[Берынгаў праліў|Берынгавым праліве]] (заходні з двух [[Астравы Дзіяміда|астравоў Дзіяміда]], 169°0’ з.д.). Крайнія паўночны і ўсходні мацерыковыя пункты Расіі: [[мыс Чалюскін]] на паўвостраве [[Паўвостраў Таймыр|Таймыр]] (77°43’ паўн.ш.) і [[мыс Дзяжнёва]] на [[Чукотка|Чукотцы]] (169°39’ з.д.). Гэтыя чатыры крайнія пункты адначасова з'яўляюцца і адпаведнымі крайнімі пунктамі [[Еўразія|Еўразіі]]. Крайні паўднёвы пункт Расіі (41°11’ з.ш.) знаходзіцца на паўднёвым захадзе ад гары [[Гара Базардзюзю|Базардзюзю]], на мяжы [[Дагестан]]а з [[Азербайджан]]ам. Крайні заходні пункт ляжыць у [[Калінінградская вобласць|Калінінградскай вобласці]] пад 19°38’ у.д., на [[Балтыйская каса|Балтыйскай касе]] [[Гданьскі заліў|Гданьскага заліва]] [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]; але Калінінградская вобласць з'яўляецца анклавам, і асноўная тэрыторыя Расіі пачынаецца ўсходней, пад 27°17’ у.д., на мяжы Расіі з [[Эстонія]]й, на беразе ракі Педэдзе. Такім чынам, працягласць тэрыторыі Расіі з поўначы на поўдзень перавышае 4 тыс. км, з захаду на ўсход — набліжаецца да 10 тыс. км. Агульная працягласць межаў Расіі — 60 933 км (з іх 38 808 км — марскія межы); межы Расіі на поўначы і на ўсходзе — марскія, на поўдні і на захадзе — у асноўным сухапутныя. Мае сухапытныя межы з: [[Казахстан]]ам (6846 км), [[Кітай|Кітаем]] (3645 км), [[Манголія]]й (3485 км), [[Украіна]]й (1576 км), [[Фінляндыя]]й (1340 км), [[Беларусь|Беларуссю]]ю (959 км), [[Грузія]]й (723 км), [[Эстонія]]й (294 км), [[Азербайджан]]ам (284 км), [[Літва|Літвой]] (280.5 км), [[Польшча]]й (232 км), [[Латвія]]й (217 км), [[Нарвегія]]й (196 км), [[Паўночная Карэя|Паўночнай Карэяй]] (19 км). Марскіе межы Расія мае с [[ЗША]] (49 км) і [[Японія]]й (194 км).

Суб'екты федэрацыі аб'яднаныя ў федэральныя акругі, якія створаныя ўказам прэзідэнта 13 мая 2000 года і якія не з'яўляюцца часткай адміністрацыйнага падзелу краіны (({{Таксама}}: [[Федэральны падзел Расіі]]). Усяго створана 8 федэральных акруг.

На [[1 студзеня]] [[2008]] года насельніцтва Расіі складала 142,0 млн чалавек. У Расіі працягваецца [[дэмаграфічны крызіс]]. Рост насельніцтва ў краіне спыніўся з [[1991]]. Смяротнасць у 1,1 раза перавышае нараджальнасць, насельніцтва скарачаецца на некалькі сотняў тысяч чалавек штогод. Негатыўнай асаблівасцю Расіі з'яўляецца той факт, што ў выніку дэмаграфічнага пераходу нараджальнасць звалілася да ўзроўня развітых краін, у то час як смяротнасць засталася на ўзроўні краін, якія развіваюцца.

[[Земляробства]] дае каля 40% агульнай прадукцыі [[Сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]], [[жывёлаводства]] — звыш 60%. Больш як 4/5 пашні прыходзіцца на Цэнтральнае Паволжжа, Паўночны [[Каўказскія горы|Каўказ]], [[Урал]] і Заходні [[Сібір]]. Асноўныя сельскагаспадарчыя культуры: [[збожжа]], [[цукровы бурак]], [[сланечнік]], [[бульба]], [[лён]].

На тэрыторыі Расіі функцыянуюць аб'яднаныя энергетычныя сістэмы Цэнтру, Паўночнага Захаду, Паволжжа, Паўночнага Каўказа, Сібіру, Далёкага Усходу. Расія мае буйную сетку трубаправодаў. Важныя элементы водных сістэм: Беламора-балтыйскі канал, канал імя Масквы, Волга-Донскі канал, Волга-Балтыйскі шлях. Важную ролю грае марскі транспарт. Буйныя порты: [[Санкт-Пецярбург]], [[Калінінград]], [[Мурманск]], [[Архангельск]], [[Новарасійск]], [[Уладзівасток]], [[Находка]]. У Расіі ёсць звыш за 100 [[курорт]]аў: на ўзбярэжжы [[Чорнае мора|Чорнага мора]], група курортаў Каўказскіх Мінеральных Водаў і інш.

За межамі Расійскай Федэрацыі ёсць ваенныя базы ў Азербайджане (РЛС «Габала»), Арменіі (102-я ваенная база ў Гюмры), Беларусі (РЛС «Волга», Баранавічы і 42-й вузел сувязі ВМФ, Вілейкі), Казахстане (5-ы Дзяржаўны выпрабавальны касмадром, асобны полк транспартнай авіяцыі, асобны радыётэхнічны вузел Касмічных войскаў, дзяржаўны выпрабавальны палігон стратэгічнай СПА і СРА Сары-Шара), КіргізііКыргызстане (ваенна-паветраная база), Таджыкістане (Оптыка-электронны вузел сістэмы кантролю касмічнай прасторы «Нурэк», 201-я матастрэлковая дывізія), Узбекістане (авіябаза), Украіне (Чарнамарскі флот, шэраг аэрадромаў, вузлоў сувязі, 219-ы асобны полк радыёэлектроннай барацьбы, 1096-ы зенітны ракетны полк), Сірыі (база ВМФ), а таксама групоўкі расійскіх войскаў у Абхазіі і Паўднёвай Асеціі і групоўка міратворчых сіл і Прыднястроўі.