Гарызантальная сістэма каардынат: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др Скланенне -> схіленне
Тэгі: першае рэдагаванне Візуальны рэдактар Праўка з маб. прылады Праўка праз мабільную версію сайта
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
'''Гарызантальная сістэма каардынат''', або '''гарызонтная сістэма каардынат'''  — гэта сістэма нябесных каардынат, у якой асноўнай плоскасцю з'яўляеццаз’яўляецца плоскасць матэматычнага [[гарызонт]]у, а полюсамі - — [[зеніт]] і [[надзір]]. Яна ўжываецца пры назіраннях [[Зорка|зорак]] і руху нябесных цел [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]] на мясцовасці няўзброеным вокам, у бінокль ці тэлескоп з азімутальнай устаноўкай. Гарызантальныя каардынаты не толькі планет і Сонца, але і зорак бесперапынна змяняюцца на працягу сутак з прычыны сутачнага кручэння нябеснай сферы.
 
== Апісанне ==
Радок 5:
 
=== Лініі і плоскасці ===
Гарызантальная сістэма каардынат заўсёды топацэнтрычная, назіральнік заўсёды знаходзіцца ў фіксаванайфіксаваным кропцыпункце на паверхні зямлі (адзначана літарай O на малюнку). Будзем меркаваць, што назіральнік знаходзіцца ў [[паўночнае паўшар'е|паўночным паўшар'іпаўшар’і]] Зямлі на шыраце φ. Пры дапамозе адвеса вызначаецца кірунак на зеніт (Z), як верхняя кропка, у якую накіраваны адвес, а надзір (Z') - як ніжняя (пад Зямлёй). Таму і лінія (ZZ '), якая злучае зеніт і надзір, называецца стромай лініяй.
 
Пры дапамозе адвеса вызначаецца кірунак на зеніт (Z), як верхні пункт, у які накіраваны адвес, а надзір (Z') — як ніжні (пад Зямлёй). Таму і лінія (ZZ '), якая злучае зеніт і надзір, называецца стромай лініяй.
Плоскасць, перпендыкулярная да стромай лініі ў пункце O, называецца плоскасцю матэматычнага гарызонту. На гэтай плоскасці вызначаецца кірунак на [[поўдзень]] (геаграфічны, а не магнітны!) І поўнач, напрыклад, у напрамку найкарацейшай за дзень цені ад гномана. Найкарацейшай яна будзе ў праўдзівы апоўдні, і лінія (NS), якая злучае поўдзень з поўначчу, называецца паўдзённай лініяй. Пункты [[усход]]у (E) і [[захад]]у (W) бяруцца адлеглымі на 90 градусаў ад кропкі поўдня адпаведна супраць і па ходу гадзіннікавай стрэлкі, калі глядзець з зеніту. Такім чынам, NESW - плоскасць матэматычнага гарызонту.
 
Плоскасць, перпендыкулярная да стромай лініі ў пункце O, называецца плоскасцю матэматычнага гарызонту. На гэтай плоскасці вызначаецца кірунак на [[поўдзень]] (геаграфічны, а не магнітны!) І поўнач, напрыклад, у напрамку найкарацейшай за дзень цені ад гномана. Найкарацейшай яна будзе ў праўдзівы апоўдні, і лінія (NS), якая злучае поўдзень з поўначчу, называецца паўдзённай лініяй. Пункты [[усход]]у (E) і [[захад]]у (W) бяруцца адлеглымі на 90 градусаў ад кропкіпункта поўдня адпаведна супраць і па ходу гадзіннікавай стрэлкі, калі глядзець з зеніту. Такім чынам, NESW - — плоскасць матэматычнага гарызонту.
Плоскасць, якая праходзіць праз паўднёвую і стромую лініі (ZNZ'S), завецца плоскасцю нябеснага мерыдыяна, а плоскасць, якая праходзіць праз нябеснае цела - плоскасцю вертыкала дадзенага нябеснага цела. Вялікае кола, па якім яна перасякае нябесную сферу, называецца вертыкаль нябеснага цела.
 
Плоскасць, якая праходзіць праз паўднёвую і стромую лініі (ZNZ'SZNZ’S), завецца плоскасцю нябеснага мерыдыяна, а плоскасць, якая праходзіць праз нябеснае цела - — плоскасцю вертыкала дадзенага нябеснага цела. Вялікае кола, па якім яна перасякае нябесную сферу, называецца вертыкаль нябеснага цела.
 
=== Каардынаты ===
У гарызантальнай сістэме каардынат адной каардынатай з'яўляеццаз’яўляецца альбо вышыня свяціла h, альбо яго зенітная адлегласць z. Іншай каардынатай з'яўляеццаз’яўляецца азімут A.
 
Вышынёй h свяціла называецца дуга вертыкала свяціла ад плоскасці матэматычнага гарызонту да накіравання на свяціла. Вышыня адлічваецца ў межах ад 0° да +90° да зеніту і ад 0 ° да -90−90 ° да надзіру.
 
Вуглавая адлегласць ад зеніту да свяціла, вымераная ўздоўж вертыкальнага круга, называецца зенітнай адлегласцю Яна адлічваецца ў межах ад 0 да +180° да надзіра. Вышыня і зенітная адлегласць звязаны суадносінамі: z + h = 90°.
Зенітным адлегласцю z свяціла называецца дуга вертыкала свяціла ад зеніту да свяціла. Зенітныя адлегласці адлічваюцца ў межах ад 0° да 180° ад зеніту да надзіру.
 
АзімутДля Aвымярэння азімутаў за пачатак адліку прымаецца пункт поўдня. Азімут свяціла — называеццавуглавая дугаадлегласць, матэматычнагавымераная ўздоўж сапраўднага гарызонту, ад кропкіпункта поўдня да вертыкалапункта свяціла.перасячэння Азімутгарызонту адлічваеццаз ўвертыкальным боккругам, сутачнагаякі кручэнняпраходзіць нябеснайпраз сферы,свяціла. тоАзімут ёсцьадлічваецца ў напрамку на захад ад пунктупункта поўдня, уў межах ад 0 ° да 360 ° [1]: 41. Часам азімут адлічваецца ад 0 ° да +180 ° на захад і ад 0 ° да -180 −180° на ўсход. (Уу геадэзіі Азімутазімут адлічваецца ад пункту поўначы<ref>[http://hea.iki.rssi.ru/~nik/astro/schor.htm Н.Александрович «Горизонтальная система координат»]</ref>.).
 
=== Асаблівасці змены каардынат нябесных цел ===
За суткі зорка (а таксама ў першым набліжэнні - — цела Сонечнай сістэмы) апісвае круг, перпендыкулярны восі свету (PP'), якая на шыраце φ нахіленая да матэматычнаму гарызонту на вугал φ. Таму яна будзе рухацца паралельна матэматычнаму гарызонту толькі пры φ, роўным 90 градусаў, гэта значыць на [[Паўночны полюс|Паўночным полюсе]]. Таму ўсе зоркі, бачныя там, будуць незахадзячымі (у тым ліку і Сонца на працягу паўгода, гл даўгата дня) а іх вышыня h будзе пастаяннай. На іншых шыротах даступныя для назіранняў у дадзены час года зоркі дзеляцца на:
 
* захадзячыя і ўзыходзячыя (h на працягу сутак праходзіць праз 0)
Радок 27 ⟶ 29:
* неузыхадзячыя (h заўсёды менш 0)
 
Максімальная вышыня h зоркі будзе назірацца раз у дзень пры адным з двух яе мінанняў праз нябесны мерыдыян - — верхняй кульмінацыі, а мінімальная - — пры другім з іх - — ніжняй кульмінацыі. Ад ніжняй да верхняй кульмінацыі вышыня h зоркі павялічваецца, ад верхняй да ніжняй - — памяншаецца.
 
== Пераход да першай экватарыяльнай ==
У дадатак да плоскасці гарызонту NESW, стромайвертыкальнай лініі ZZ'іZZ’і восі свету PP' накрэслім [[нябесны экватар]], перпендыкулярны да PP 'у кропцыпункце O. Пазначым t - — гадзінны вугал свяціла, δ - — яго схіленне, R - — само свяціла, z - — яго зенітную адлегласць. Тады гарызантальную і [[першая экватарыяльная сістэма|першую экватарыяльную сістэму]] каардынат звяжа сферычны трохвугольнік PZR, званы першым астранамічным трохвугольнікам, або паралактычным трохвугольнікам. Формулы пераходу ад гарызантальнай сістэмы каардынат да першай экватарыяльнай сістэмы каардынат маюць наступны выгляд:
 
: <math>\sin\delta = \sin\varphi \cos z - \cos\varphi \sin z \cos A \,</math>
 
: <math>\cos\delta \sin t = \sin z \sin A \,</math>
 
: <math>\cos\delta \cos t = \cos\varphi\cos z + \sin\varphi \sin z \cos A\,</math>
 
{{зноскі}}
Радок 43 ⟶ 45:
* [[Сферычная сістэма каардынат]]
* [[Сістэма нябесных каардынат]]
 
== Літаратура ==
* Астраномія: падруч. для 11-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / І. В. Галуза, У. А. Голубеў, А. А. Шымбалёў; пер. з рус. мовы Т. К. Слауты. — Мінск: Адукацыя і выхаванне, 2015. — 224 с. : іл. ISBN 978-985-471-765-4
 
{{Нябесная механіка}}