Ліцвіны: Розніца паміж версіямі

'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны'''<ref name="БелЭн">Літвіны // {{Крыніцы/БелЭн|9к}} С. 314.</ref> ([[старабеларуская мова|стар.-бел.]] ''литвины'')  — назва жыхароў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пераважна [[беларусы|беларусаў]] (заходніх і ўсходніх) ды ўсходніх [[літоўцы|літоўцаў]] у 14—18 ст. У сучасны час выкраыстоўваецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].

Упершыню сустракаецца ў польскіх гістарычных крыніцах 14 ст.

У 16—18 ст. назва «літвіны» набыла гучанне [[палітонім]]а  — дзяржаўнага палітычнага вызначэння ўсяго насельніцтва ВКЛ, аднак адрознівалася ад саманазвы менавіта літоўцаў ([[аўкштайты]] і [[жэмайты]]), усходніх беларусаў [[праваслаўе|праваслаўнай веры]] (русіны, руськія, літвіны рускай веры) і [[палешукі|палешукоў]]. Жыхароў усходняй частцы ВКЛ маскоўскія крыніцы называлі літвінамі-беларусцамі (гл. [[беларусцы]]).

На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах 14—16 ст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі [[Старажытны Рым|рымскімі]] перасяленцамі на чале з князем [[Легенда аб Палемоне|Палемонам]], тэрытарыяльна  — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма Літва  — на Захад ад [[Мінск]]а ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вілія|Віліі]], дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. [[Літва, зямля]]). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з [[каталіцтва]]м, так і з рускай верай (яскравы прыклад - — Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным)

Беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] адмаўляюць тое, што ў XIV—XVII  стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літвіны» («литвины») у якасці эндаэтноніма, а выкарыстоўвалі на землях Верхняга Панямоння толькі тэрмін «рускі» («русін», «русь») у якасці агульнага эндаэтноніма для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а самі тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўем насельніцтва (а пасля і ўніяцтвам)<ref>''Марзалюк, І. А.'' Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі...Беларусі… С. 59, 65, 116, 120.</ref>.

Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] свярджае, што тэрмін «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў якасці этноніма адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]], што не мае выразных дакументальных падцверджанняў. <ref>''Груша, А. И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?...… С. 39; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>, а адносна [[Беларусы|беларусаў]] выкарыстоўваўся тэрмін «рускія»/«русь»/«русіны» («русины»)<ref>''Груша, А. И.'' Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси?...… С. 38; ''Груша, А.'' [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.].. С. 173.</ref>.

У 19  — пачатку 20 ст. арэал існавання назвы «літвіны» звузіўся. У наш час ужываецца як [[экзаэтнонім]] у [[палякі|палякаў]] для вызначэння [[літоўцы|літоўцаў]], а таксама як лакальны [[этнікон]] невялікіх груп [[беларусы|беларускага]] насельніцтва (у раёне [[горад Бяроза|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружан]], [[Навагрудак|Навагрудка]], [[Гарадскі пасёлак Воранава|Воранава]], [[Гродна]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палессе|Палесся]] (раёны [[Столін]]а, {{нп4|Ракітнае, Ровенская вобласць|Ракітнага|ru|Рокитное}}, {{нп4|Кастопаль[[Кастопіль|Кастопаля|ru|Костополь}}]], [[Горад Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]а) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].

* Гісторыя Беларусі: у 6 т. / [[Юрый Мікалаевіч Бохан|Ю. Бохан]] [і інш.]; рэдкал: [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк|М. Касцюк]] (гал. рэд.) [і інш.].  — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага.  — Мінск : Экаперспектыва, 2008.  — 688 с.

* [[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А. И.'']] Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси? / А. И.  Груша // Гісторыя беларускай дзяржаўнасці: матэрыялы навукова-практычнага семінара (Мінск, 26 сакавіка 2013  г.) / рэд.кал. У. Р.  Гусакоў [і інш.].  — Мінск : Белар. навука, 2013.  — С. 38—53.

* [[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А.'']] [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.] / А.Груша // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana.  — 2015.  — №  2.  — С. 173—189.

* [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І. А.'']] Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А.  Марзалюк.  — Магілёў : МДУ імя А. А.  Куляшова, 2009.  — 148 с.

* [[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі 14-17 ст.: набліжэнне да рэаліяў, ці стварэнне новых міфаў?] // Гістарычны альманах.  — 2003.  — Т. 9.  — С. 113—122.

* [[В. Л. Насевіч|Насевіч В. Л.]] [http://vln.by/node/53 Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ] // Беларусіка  — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992  г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993.  — С. 97-100.

* Насевіч В. [http://vln.by/node/16 Літвіны] // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя ў 2 тамах. Т.2.  — Мн.: БелЭН, 2006. С. 206—208;

* Левшун Л. [http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_347097.pdf Концепт «Литвы» в этнокультурном самосознании белорусов] // Беларуская думка.  — №  11.  — 2009.  — С. 102—109.