Вікіпедыя

Старабеларуская мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Гэта не літаратурная, а руская мова літаратурная.
Тэгі: Візуальны рэдактар Праўка з маб. прылады Праўка праз мабільную версію сайта
было шмат пауторау i незразумелая разноска па разделах,назву мовы заставiу былой - старабеларуская
Радок 24:
|Код па ISO 639-2(T) =
}}
'''Руская мова''', ці ў сучаснай тэрміналогіі '''Старабеларуская мова'''/ '''Стараўкраінская мова''' ({{lang-en|Ruthenian language}}, {{lang-de|Ruthenische Sprache}}, {{lang-fr|ruthène}}) — [[Усходнеславянскія мовы|усходнеславянская]] [[літаратурная мова|мова]], якая была шырока распаўсюджана на славянскіх землях [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] да канца XVII ст., а захоўвалася ва ўжытку да пачатку XIX ст.<ref name="fn1">Паводле паведамлення Пыпіна, працыт. у «Гісторыі Беларусі» Доўнар-Запольскага. Меліся на ўвазе фрагменты (польскай лацініцай), якія нярэдка ўстаўляліся ў польскамоўныя афіцыйныя дакументы Расійскай Імперыі пачатку XIX ст., калі цытаваліся старыя «рускамоўныя» тэксты грамат, прывілеяў, актаў і г.д.</ref> Магчыма, што ў 15—16 ст. яна ўжывалася і на некаторых землях Вялікага княства Маскоўскага<ref name="fn2">У Северскай зямлі. Я. Станкевіч.</ref>.
 
Склалася на аснове ўзаемадзеяння тагачаснай царкоўнаславянскай літаратурнай мовы і народных усходнеславянскіх дыялектаў Вялікага Княства Літоўскага. Пачаткам яе адметнага існавання лічыцца 14 ст.
Радок 34:
Гістарычна існавалі шматлікія назвы і азначэнні мовы:
<!--The language in question is sometimes also called «'''Old Ukrainian'''» (Ukrainian ''starovkrajinska mova'') or «West Russian» (Russian ''zapadnorusskij jazyk''). As Ruthenian was always in a kind of [[diglossia|diglossic]] opposition to [[Church Slavonic language|Church Slavonic]], it was and still is often called ''prosta(ja) mova'' ([[Cyrillic alphabet|Cyrillic]] ''проста(я) мова'', literally 'simple language'). DIGLOSIYA IS NOT CORRECT TERM, BILINGUISM IS [Budzko 2003]-->
=== Арыгінальныя назвы у пiсьмовых крынiцах Вялiкага княства лiтоускага ===
=== Арыгінальная назва ===
* ''рускаярус(ь)ка мова'' ( цi ''руски (я)езыкъ''{{крыніца?}}): называлася так сучаснікамі, але, вядома, не ў тагачаснай Маскоўскай дзяржаве.
* ''проста мова, просты руски я(е)зык'' ;
* ''простая руская (русінская) мова'' або ''простая гаворка'' (''простый руский (язык)'' або ''простая молва''): варыянт папярэдняй саманазвы мовы, сустраканы, напрыклад, у выдаўца Рыгора Хадкевіча (XVI ст.).▼
* ''литовский язык'': Лаўрэнцій Зізаній (канец XVI ст.), Памва Бярында (1653), К. Геснер (сяр. XVI ст.), А. Вуед (сяр. XVI ст.), А. Крман (пач. XVIII ст.) і інш.<ref>''Запрудскі, С.'' [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/Запрудскі_Назвы%20бел%20мовы_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] / С. Запрудскі // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе/ пад агул. Рэд. М.Р. Прыгодзіча. — Мінск: БДУ, 2013. — С. 81—111.</ref>▼
▲* ''простаяпроста руская (русінская) мова'' або ''простая гаворкамолва'' (''простый руский (язык)'' або ''простая молва''): варыянт папярэдняй саманазвы мовы, сустраканы, напрыклад, у выдаўца Рыгора Хадкевіча (XVI ст.).;
 
=== Экзалінгвонімы мiнулага ===
* ''белорусский язык'' (''белорусское письмо''): рэдка— ў колішняй Маскоўскай дзяржаве XVI - XVII ст.; таксама ў Крыжаніча. Азначэнне ''белорусский язык'' (''белорусское письмо'') у дачыненні як мовы ХІХ ст., так і мовы Сярэднявечча, ужывалася ў працах расійскіх даследчыкаў ХІХ ст. Буслаева, Аганоўскага, Жыцецкага, Сабалеўскага, Недзешава, Уладзімірава, і паслужыла як аснова для азначэння Яўхіма Карскага.
*''литовский язык - ў Маскоўскай дзяржаве XVI — XVII ст.;[https://app.box.com/s/60660477314bf7bc9bb3]''
▲* ''литовский язык'': Лаўрэнцій Зізаній (канец XVI ст.), Памва Бярында (1653), К. Геснер (сяр. XVI ст.), А. Вуед (сяр. XVI ст.), А. Крман (пач. XVIII ст.) і інш.<ref>''Запрудскі, С.'' [http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/Запрудскі_Назвы%20бел%20мовы_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] / С. Запрудскі // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе/ пад агул. Рэд. М.Р. Прыгодзіча. — Мінск: БДУ, 2013. — С. 81—111.</ref>
*''западнорусский язык'' - з XIX ст. найбольш пашыраная назва ў Расii.
 
* ''літоўска-руская'' ({{lang-ru|литовско-русский}}): — расійскія даследчыкі 19 ст. Кепен, архіпіскап Філарэт, Сахараў, Каратаеў.▼
=== Сучасныя навуковыя азначэнні ===
* ''літоўска-славянская'' ({{lang-ru|литово-славянский}}): — расійскі даследчык 19 ст. Бараноўскі.<ref name="fn19">Працыт. ва Улащик Н. Введение в белорусско-литовское летописание. — М., 1985.</ref>▼
▲* ''літоўска-руская'' ({{lang-ru|литовско-русский}}): расійскія даследчыкі 19 ст. Кепен, архіпіскап Філарэт, Сахараў, Каратаеў.
* ''руска-польская'' і нават ''польскі дыялект''{{крыніца?}}: — Штрытэр, польскія даследчыкі [[Самуіл Багуміл Ліндэ]], польскі пісьменнік Вішнеўскі. Азначэнне выкарыстана і пры азначэнні мовы перакладу Бібліі Скарынам.▼
▲* ''літоўска-славянская'' ({{lang-ru|литово-славянский}}): расійскі даследчык 19 ст. Бараноўскі.<ref name="fn19">Працыт. ва Улащик Н. Введение в белорусско-литовское летописание. — М., 1985.</ref>
▲* ''руска-польская'' і нават ''польскі дыялект''{{крыніца?}}: Штрытэр, польскія даследчыкі [[Самуіл Багуміл Ліндэ]], польскі пісьменнік Вішнеўскі. Азначэнне выкарыстана і пры азначэнні мовы перакладу Бібліі Скарынам.
* ''(Старая) заходнеруская (мова або гаворка)'' ({{lang-ru|(древний) западнорусский язык,...наречие}}: сустракаецца пераважна ў тых даследчыкаў, якія падтрымлівалі канцэпцыю прата-рускай стадыі развіцця, асабліва з канца 19 ст. — Карскі, Шахматаў.
* «старабеларуская мова»: [[Я. Ф. Карскі]] (1893).
 
== '''Сучасная назва''' ==
Азначэнне «старабеларуская» было ўведзена [[Я. Ф. Карскі]]м (1893) на падставе яе роднаснай блізкасці з народнымі беларускімі гаворкамі 19 ст. Па гістарычных крыніцах, якія паходзяць з непасрэднага арэалу бытавання, вядома пад назвай «руская» (Статут 1588 г., Метрыка ВКЛ, выданні [[Францыск Скарына|Ф. Скарыны]], [[Сымон Будны|С. Буднага]], [[Васіль Цяпінскі|В. Цяпінскага]] і інш.). У цяперашні час тэрмін «старабеларуская» працягвае ўжывацца, каб пазбегнуць блытаніны з сучаснай рускай мовай.
Азначэнне «старабеларуская» было ўведзена [[Я. Ф. Карскі]]м (1893) на падставе яе роднаснай блізкасці з народнымі беларускімі гаворкамі 19 ст.
 
Заходнееўрапейская філалагічная наменклатура і гістарыяграфія, асабліва польская і літоўская, звычайна вызначаюць літаратурную «рускуюрус(ь)ку мову» Вялікага Княства Літоўскага (старабеларускую літаратурную мову/ стараўкраінскую літаратурную мову) агульным тэрмінам «русінская мова» (Ruthenian, Old Ruthenian).
 
Даследаванні славіста [[Хрысціян Станг|Хрысціяна Станга]] ([[1935]]) выявілі некалькі тыпаў мовы афіцыйнай пісьменнасці ў ВКЛ<ref name="fn26">Падаецца паводле цыт. у (Жураўскі 1978).</ref>:
* У 14 — пач. 15 ст. — паўднёва-валынскі, паўночна-валынскі, полацка-віцебска-смаленскі тыпы.▼
* На сяр. 15 ст. («перыяд караля Казіміра» [''sic'']) — паўднёва-беларускі і паўночна-валынскі тыпы, з перавагай беларускага тыпу, і таксама з маргінальнай наяўнасцю паўднёва-валынскага тыпу.▼
* На пач. 16 ст. афіцыйная мова (як і наогул літаратурная мова) дасягае сваёй больш устойлівай, унармаванай формы.
* На сяр. 16 ст. — афіцыйная мова тоесная з літаратурнай старабеларускай, і блізкароднасная з беларускімі дыялектамі тагачаснага віленскага рэгіёна; полацкі тып, на той час, зліваецца з асноўнай нормай, паўднёвыя тыпы знікаюць цалкам.<ref name="fnzh-78"/>▼
 
Аднак, пытанне ''[[дэнамінацыя|дэнамінацыі]]'' дзяржаўнай, афіцыйнай і дзелавой мовы ВКЛ застаецца неразвязаным мовазнаўцамі і ў 2000-х гг. Існуюць такія ''намінацыі'', як:
* «''канцылярская мова ВКЛ''» (паводле Станга), што абмежавана канцылярскімі і афіцыйнымі дакументамі, якія складаліся ў ВКЛ, і не датычыць ''усёй'' старабеларускай пісьменнасці; Даследаванні славіста [[Хрысціян Станг|Хрысціяна Станга]] ([[1935]]) выявілі некалькі тыпаў мовы афіцыйнай пісьменнасці ў ВКЛ<ref name="fn26">Падаецца паводле цыт. у (Жураўскі 1978).</ref>:
▲** У 14 — пач. 15 ст. — паўднёва-валынскі, паўночна-валынскі, полацка-віцебска-смаленскі тыпы.
▲** На сяр. 15 ст. («перыяд караля Казіміра» [''sic'']) — паўднёва-беларускі і паўночна-валынскі тыпы, з перавагай беларускага тыпу, і таксама з маргінальнай наяўнасцю паўднёва-валынскага тыпу.
▲** На пач. 16 ст. афіцыйная мова (як і наогул літаратурная мова) дасягае сваёй больш устойлівай, унармаванай формы i на сяр. 16 ст. — афіцыйная мова ўжо тоесная з літаратурнай старабеларускай, і блізкароднасная з беларускімі дыялектамі тагачаснага віленскага рэгіёна; полацкі тып, на той час, зліваецца з асноўнай нормай, паўднёвыя тыпы знікаюць цалкам.<ref name="fnzh-78" />
* «''простая мова''» (паводле [[Б. А. Успенскі|Б. А. Успенскага]]), што можа адносіцца і да мясцовых дыялектаў некаторых паўночна-заходніх беларускіх гаворак;
* «''руська мова''», што вельмі недакладна, асабліва з-за таго, што ў пераважнай большасці беларускіх помнікаў лексема «рускій» пішацца без мяккага знака, адлюстроўваючы фанетычны працэс, скончаны за 12—13 ст. Апроч таго, тэрмін «''рускі''» вельмі неадназначны ў яго выкарыстанні ў помніках, і можа таксама адносіцца да такога тэксту, які «наогул усходнеславянскі» або «праваслаўнага толку» або «пісаны кірыліцай» або, нарэшце, старабеларускі. Неадназначнасць выкарыстання тэрміну ўскосна пацвярджаецца існаваннем тэрміна «''простая руская мова''» (напрыклад, у «Духоўных гаворках святога айца Макарыя», Вільна, 1627, стар. 9.);
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Старабеларуская_мова"