Віленскае біскупства: Розніца паміж версіямі

'''Віленскае біскупства''' — царкоўна адміністрацыйная адзінка [[рымска-каталіцкая царква|рымска-каталіцкай царквы]] ў [[ВКЛ|Вялікім княстве Літоўскім]]. Утворана паводле прывілея вялікага князя ВКЛ [[Ягайла|Ягайлы]] ад [[17 лютага]] [[1387]] г., зацверджана Папам Рымскім [[Урбан VI (Папа Рымскі)|Урбанам VI]] у [[1388]] годзег.

Падпарадкоўвалася Папству, з [[1418]] годаг. [[Мітраполія гнезненская|гнезненскаму архібіскупу]]. На чале стаяў [[біскуп]], якому падпарадкоўваліся амаль усе парафіі на Беларусі і Літве (апроч парафій [[Берасцейскае ваяводства|Берасцейскага ваяводства]]). Першы біскуп — [[Андрэй Васіла|Андрэй]].

Віленскі капітул (калегія духоўных асоб пры біскупе) створаны ў 2-й палове [[1388]] годаг. [[Біскупы пазнанскія|пазнаньскім біскупам]] [[Дабрагост з Новага Двору|Дабрагостам]] паводле булы Папы Рымскага [[Урбан VI, папа рымскі|Урбана VI]] са згоды Ягайлы. У яго першапачаткова ўваходзілі пробашч, дэкан, 10 канонікаў, з [[1397]] годаг. — кусташ, з [[1345 ]] г. — арцыдзяк, з [[1522 ]] г. — прэлат-кантар. Для вырашэння важных падзей духоўнага жыцця біскуп склікаў сіноды духавенства. Першы сінод адбыўся ў канцы [[1520]] г. або пачатку [[1521]] годаг.

Штодзённымі справамі біскупа займаўся двор ([[курыя]]), які падзяляўся на канцылярыю, духоўны суд і прыватны двор біскупа ([[маршалак]], [[падскарбі]], [[кухмістр]], [[ключнік]] і іншыя прыдворныя). За 1387—1430[[1387]]—[[1430]] гадыгг. на аснове фундушаў было створана 27 парафіяльных касцёлаў, за 1431—1500[[1431]]—[[1500]] гадагг. — 99 касцёлаў, у 1-й палове 16[[XVI]] ст. — 129 касцёлаў. У сярэдзіне 16[[XVI]] ст. у 17 паветах ВКЛ дзейнічала 259 парафій (касцёлаў), у [[1790]] годзег- — 277 касцёлаў. Парафіі былі аб'яднаны ў дэканаты. У 18[[XVIII]] ст. на Беларусі існавалі Аршанскі, Ашмянскі, Бабруйскі, Браслаўскі, Ваўкавыскі, Віцебскі, Вішнеўскі, Гродзенскі, Лідскі, Менскі, Наваградскі, Радашковіцкі, Ражанскі, Свірскі, Слонімскі і Полацкі дэканаты. У сярэдзіне [[XVI]] ст. ва ўладаннях Віленскага біскупства каля 2/3 вясковага насельніцтва складалі цяглыя сяляне<ref>Ochmański, J. Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego 1387—1550: ze studiów nad rozwojem wielkiej własności na Litwie i Białorusi w średniowieczu / Jerzy Ochmański. — Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 1963. — 223, [1] s.: mapy. — S. 132. — (Prace Wydziału Filozoficzno-Historycznego. Seria: Historia; № 13).</ref>.

У [[1387]] годзег. вялікі князь літоўскі наддаў Віленскаму біскупству воласць Таўрогіне на паўднёвым-усходзе сучаснай Літвы, [[Бакшты]] на поўначы Меншчыны, [[Дуброўна]] каля Ліды і некалькі вёсак. Пазней біскупства атрымала [[Стрэшын]] на Дняпры, [[Корань]], [[Ганявічы]] і [[Ваўча|Ваўчу]], воласць [[Маёнтак Убарць|Убарць]] (цяпер [[Лельчыцы]]) на Мазыршчыне, [[Параф'янава]] каля Докшыц і іншыя маёнткі. У сярэдзіне 16[[XVI]] ст. уладанні біскупства ўключалі каля 300 вёсак. Яны падзяліліся на сталовыя біскупскія (прыбытак ішоў на патрэбы біскупа і яго памочнікаў), сталовыя капітульныя (на ўтрыманне капітула) і прэстыманіяльныя (на патрэбы асобных канонікаў капітула). Найбольш значнымі біскупскімі маёнткамі былі Убарць і [[Ігумен]], сталовымі капітульнымі [[Горваль]] і Стрэшын, прэстыманіяльнымі — Бакшты, Корань, Ванявічы, Ваўча (цэнтр маёнтку на пачатку 17[[XVII]] ст. перамясціўся з Ваўчы ў Бягомль) і інш.