Беларуская мова: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 52:
 
== Лінгвагеаграфія ==
 
 
 
 
=== Колькасць носьбітаў ===
Радок 60 ⟶ 57:
 
Паводле дадзеных [[перапіс насельніцтва|перапісу насельніцтва]] [[Беларусь|Беларусі]] [[2009]] года, [[Родная мова|роднай]] беларускую мову пазначылі 4 841 319 этнічных беларусаў, а таксама 217 015 прадстаўнікоў іншых нацыянальнасцей краіны (сярод іх 171 287 чал. этнічных [[палякі|палякаў]]) назвалі беларускую сваёй роднай, што складае 53,22 % насельніцтва краіны. Акрамя таго 1 009 935 этнічных беларусаў указалі яе як мову, якой яны свабодна валодаюць, а таксама 271 778 чалавек, якія належаць да іншых нацыянальнасцей таксама ўказалі беларускую як другую мову (сярод іх 181 091 чал. этнічных [[рускія|рускіх]]), што складае каля 13,49 % насельніцтва краіны. Такім чынам, паводле перапісу, у 2009 годзе беларуская мова была роднай для 5 058 334 чал., акрамя таго 1 281 713 чалавек валодалі беларускай мовай як другой, гэта склала каля 6 340 047 чал., якія свабодна размаўляюць па-беларуску.
[[Файл:Родная беларуская мова (2009).svg|thumb|250px|Доля насельніцтва паводле раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, якая назвала беларускую мову роднай. Даныя паводле перапісу 2009 года]]
[[Файл:Хатняя беларуская мова (2009).svg|thumb|left|250px|Доля насельніцтва паводле раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, якая заявіла, што дома звычнайна размаўляе на беларускай мове. Даныя паводле перапісу 2009 года]]
Нягледзячы на тое, што 2/3 насельніцтва краіны заявілі аб свабодным валоданні беларускай мовай, колькасць грамадзян Беларусі, якія размаўляюць па-беларуску дома, складае 2&nbsp;073&nbsp;853 чал. сярод этнічных [[беларусы|беларусаў]] і 153&nbsp;271 чал. у іншых [[этнас]]аў (у тым ліку 120&nbsp;378 чал. у этнічных [[палякі на Беларусі|палякаў]]), што складае 23,43 % усяго насельніцтва краіны. У параўнанні з [[1999]] годам гэтыя лічбы адлюстроўваюць тэндэнцыю да зніжэння выкарыстання беларускай мовы. У 1999 г. у яе прызналі «мовай, на якой размаўляюць дома» 3&nbsp;686 тыс. (36.7 %) жыхароў. Між іх, 3&nbsp;370 тыс. (41.3 %) [[Беларусы|беларусаў]], 257 тыс. іншых галоўных нац. груп ([[палякі]], [[рускія]], [[украінцы]], [[татары]])<ref>Звесткі ўсебеларускага перапісу 1999 г. http://belstat.gov.by/homep/en/census/.</ref>.
 
У [[Расія|Расіі]] Беларускую мову прызнаюць «вядомай ім мовай» 316 тыс. жыхароў, між іх 248 тыс. беларусаў (30,7 % агульнага ліку<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/ звесткі ўсерасійскага перапісу 2002 г.]</ref>). Ва [[Украіна|Украіне]] Беларускую мову прызнаюць «роднай мовай» 55 тыс. беларусаў (19,7 % агульнага ліку<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/ звесткі ўсеўкраінскага перапісу 2001 г.]</ref>). У [[Польшча|Польшчы]] Беларускую мову прызнаюць «мовай, на якой размаўляюць дома» 40 тыс. жыхароў<ref>звесткі ўсяпольскага перапісу 2002 г.</ref>.
Паводле шырэйшых мерак, 6&nbsp;984 тыс. (85.6 %) [[Беларусы|беларусаў]] прызнаюць беларускую «роднай мовай». Іншыя крыніцы падаюць «насельніцтва мовы» як 6&nbsp;715 тыс. у Беларусі і 9&nbsp;081&nbsp;102 па ўсім свеце<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bel Этналог]</ref>.
 
Некаторыя сацыялагічныя даследаванні, якія ставяць за мэту вызначэнне таго, якой мовай карыстаюцца беларусы, паказваюць, што 34 % беларусаў заяўлялі пра свабоднае валоданне беларускай мовай, але толькі каля 6 % беларусаў гавораць, што ўвесь час карыстаюцца беларускай мовай, амаль 74 % увесь час карыстаюцца рускай, а 21 % не карыстаюцца беларускай мовай наогул<ref>[https://euroradio.fm/sacyyolagi-belarusy-lyubyac-ale-ne-adstoyvayuc Еўрарадыё. Сацыёлагі: Беларусы любяць, але не адстойваюць] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190209071936/https://euroradio.fm/sacyyolagi-belarusy-lyubyac-ale-ne-adstoyvayuc |date=2019-02-09 }}.</ref>.
 
 
У [[Расія|Расіі]] Беларускую мову прызнаюць «вядомай ім мовай» 316 тыс. жыхароў, між іх 248 тыс. беларусаў (30,7 % агульнага ліку<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/ звесткі ўсерасійскага перапісу 2002 г.]</ref>). Ва [[Украіна|Украіне]] Беларускую мову прызнаюць «роднай мовай» 55 тыс. беларусаў (19,7 % агульнага ліку<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/ звесткі ўсеўкраінскага перапісу 2001 г.]</ref>). У [[Польшча|Польшчы]] Беларускую мову прызнаюць «мовай, на якой размаўляюць дома» 40 тыс. жыхароў<ref>звесткі ўсяпольскага перапісу 2002 г.</ref>.
<!--
<gallery perrow=5>
</gallery>
-->
 
=== Беларусь ===
{{main|Беларуская мова ў Беларусі}}
Беларуская мова з’яўляецца адной з дзвюх (разам з [[руская мова|рускай]]) дзяржаўных моў у [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]]. Як іншыя нацыянальныя мовы, сучасная беларуская мова выступае ў дзвюх разнавіднасцях: [[Літаратурная мова|літаратурнай]] і народна-дыялектнай. Кожная з гэтых разнавіднасцей мае свае сферы ўжывання і свае формы бытавання. Мясцовыя гаворкі тэрытарыяльна і функцыянальна абмежаваны. Яны існуюць у вуснай форме і выкарыстоўваюцца пераважна як сродак зносін сярод сельскіх жыхароў. Літаратурная мова абслугоўвае (паралельна з [[Руская мова|рускай]]) розныя сферы дзейнасці беларускага народа, з’яўляецца поліфункцыянальнай. Гэта мова [[Школа|школы]], [[Друк|друку]], [[радыё]], [[Тэлебачанне|тэлебачання]], [[Мастацкая літаратура|мастацкай літаратуры]], [[Гуманітарныя навукі|гуманітарнай навукі]] і г.д. Літаратурная мова мае складаную і разнастайную сістэму моўных сродкаў, рэгламентаваныя і пісьмова замацаваныя нормы. Яна выступае ў вуснай і пісьмовай формах, якія разлічаны на розныя віды ўспрыняцця (слыхавое і зрокавае) і, адпаведна, адрозніваюцца лексічным і граматычным афармленнем.
 
[[Файл:Родная беларуская мова (2009).svg|thumb|250px|Доля насельніцтва паводле раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, якая назвала беларускую мову роднай. Даныя паводле перапісу 2009 года]]
[[Файл:Хатняя беларуская мова (2009).svg|thumb|left|250px|Доля насельніцтва паводле раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, якая заявіла, што дома звычнайна размаўляе на беларускай мове. Даныя паводле перапісу 2009 года]]
Нягледзячы на тое, што 2/3 насельніцтва краіны заявілі аб свабодным валоданні беларускай мовай, колькасць грамадзян Беларусі, якія размаўляюць па-беларуску дома, складае 2&nbsp;073&nbsp;853 чал. сярод этнічных [[беларусы|беларусаў]] і 153&nbsp;271 чал. у іншых [[этнас]]аў (у тым ліку 120&nbsp;378 чал. у этнічных [[палякі на Беларусі|палякаў]]), што складае 23,43  % усяго насельніцтва краіны. У параўнанні з [[1999]] годам гэтыя лічбы адлюстроўваюць тэндэнцыю да зніжэння выкарыстання беларускай мовы. У 1999  г. у яе прызналі «мовай, на якой размаўляюць дома» 3&nbsp;686 тыс. (36.7  %) жыхароў. Між іх, 3&nbsp;370 тыс. (41.3  %) [[Беларусы|беларусаў]], 257 тыс. іншых галоўных нац. груп ([[палякі]], [[рускія]], [[украінцы]], [[татары]])<ref>Звесткі ўсебеларускага перапісу 1999  г. http://belstat.gov.by/homep/en/census/.</ref>.
 
Паводле шырэйшых мерак, 6&nbsp;984 тыс. (85.6  %) [[Беларусы|беларусаў]] прызнаюць беларускую «роднай мовай». Іншыя крыніцы падаюць «насельніцтва мовы» як 6&nbsp;715 тыс. у Беларусі і 9&nbsp;081&nbsp;102 па ўсім свеце<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bel Этналог]</ref>.
 
Некаторыя сацыялагічныя даследаванні, якія ставяць за мэту вызначэнне таго, якой мовай карыстаюцца беларусы, паказваюць, што 34  % беларусаў заяўлялі пра свабоднае валоданне беларускай мовай, але толькі каля 6  % беларусаў гавораць, што ўвесь час карыстаюцца беларускай мовай, амаль 74  % увесь час карыстаюцца рускай, а 21  % не карыстаюцца беларускай мовай наогул<ref>[https://euroradio.fm/sacyyolagi-belarusy-lyubyac-ale-ne-adstoyvayuc Еўрарадыё. Сацыёлагі: Беларусы любяць, але не адстойваюць] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190209071936/https://euroradio.fm/sacyyolagi-belarusy-lyubyac-ale-ne-adstoyvayuc |date=2019-02-09 }}.</ref>.
 
У афіцыйнай сферы выкарыстанне беларускай мовы вельмі абмежаванае. [[Справаводства]] ў Беларусі амаль цалкам рускамоўнае, адзначаецца скарачэнне накладаў беларускіх выданняў (за 1998—1999 год на 27,8 %). [[Прэзідэнт Беларусі|Прэзідэнт рэспублікі]] [[Аляксандр Лукашэнка]] пры выкананні сваіх абавязкаў выкарыстоўвае амаль толькі рускую мову.