Чэхія: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Іван Булва (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
Іван Булва (размовы | уклад) |
||
Радок 90:
== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Чэхіі}}
Першыя людзі жылі на тэрыторыі сучаснае Чэхіі ў эпоху [[неаліт]]а. У [[Антычнасць|Антычнасці]], у [[III стагоддзе да н.э.|III ст. да н.э.]], праз гэтую тэрыторыю ішла міграцыя [[кельты|кельтаў]], а
У [[VII стагоддзе|VII ст.]] франкскі гандляр [[Само]] падтрымаў тутэйшых славян у барацьбе супраць [[Авары|авараў]] і зрабіўся кіраўніком першай цэнтральнаеўрапейскай дзяржавы. У [[VIII стагоддзе|VIII ст.]] сталец захапіў мясцовы маравец, ад яго кіравання бярэ пачатак гісторыя [[Вялікая Маравія|Вялікае Маравіі]]. У канцы [[IX стагоддзе|IX ст.]] у складзе Вялікай Маравіі з’явілася княства [[Чэшскае княства|Багемія]], пад уладай дынастыі [[Пржамысловічы|Пржамысловічаў]]. Напачатку X стагоддзя [[Вялікая Маравія]] [[Бітва пры Прэсбургу|была знішчана]] [[мадзьяры|мадзьярамі]], аднак чэшскія князі, браты [[Спытыгнеў I]] і [[Ураціслаў I]] паспяхова адбілі мадзьярскае нашэсце. У 1002 годзе Багемія на правах аўтаномнага суб’екта ўвайшла ў склад [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай Імперыі]], у 1198 княства было пераўтворана ў каралеўства. Залатым векам [[Каралеўства Багемія|Багеміі]] стала ХIV стагоддзе, калі яе кароль [[Карл IV Люксембургскі|Карл IV]] атрымаў уладу над усёй імперыяй і заснаваў рэзідэнцыю ў [[Градчаны|Градчанах]]. У 1402 пражскі багаслоў [[Ян Гус]] распачаў пратэстанцкую рэфармацыю, у выніку чаго разгарнуліся [[Гусіцкія войны]] (1419—1434), якія
[[File:Defenestration-prague-1618.jpg|thumb|[[Пражскія дэфенестрацыі|Пражская дэфенестрацыя]] 1618, з якой пачалася [[Трыццацігадовая вайна]]. Дэфенестрацыя — выкідванне ненавісных чыноўнікаў у вокны — чэшскі гістарычны феномен]]
У 1526 Багемія пачала пераходзіць пад уладу аўстрыйскіх [[Род Габсбургаў|Габсбургаў]]. У 1618 годзе чэхі ўзнялі антыфеадальнае і антыгабсбургскае паўстанне, якое дало пачатак [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайне]]. У 1620 20-тысячнае паўстанцкае войска было
[[File:Czechoslovakia II.png|thumb|left|Першая Чэхаславакія (1918—1938)]] ▼
На франтах Першай сусветнай вайны ваявала каля 1,4 млн чэшскіх жаўнераў. За габсбургскую манархію землякі [[Прыгоды ўдалага ваякі Швейка ў сусветную вайну|ўдалага ваякі Швейка]] паміралі вельмі неахвотна, затое каля 90 000 чэхаў з вялікім энтузіязмам змагаліся ў арміях дзяржаў [[Антанта|Антанты]]. Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] была ўтворана незалежная [[Чэхаславакія]] — адзіная дэмакратыя ў Цэнтральнай Еўропе паміж дзвюма сусветнымі войнамі. Самай значнай фігурай на палітычным небасхіле таго часу быў [[Томаш Гарыг Масарык|Томаш Масарык]] — першы прэзідэнт краіны (1918–1935). У спадчыну ад Габсбургаў маладая дзяржава атрымала значны прамысловы комплекс, які паспяхова выкарыстоўвала, мадэрнізавала і развівала, у 1920-х–1930-х з’яўляючыся адной з найбольш прамыслова развітых краін свету.
▲[[File:Czechoslovakia II.png|thumb|left|Першая Чэхаславакія (1918—1938)]]
▲Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] была ўтвораная незалежная [[Чэхаславакія]] — адзіная дэмакратыя ў Цэнтральнай Еўропе паміж дзвюма сусветнымі войнамі. Самай значнай фігурай на палітычным небасхіле таго часу быў [[Томаш Гарыг Масарык|Томаш Масарык]] — першы прэзідэнт краіны (1918–1935). У спадчыну ад Габсбургаў маладая дзяржава атрымала значны прамысловы комплекс, які паспяхова выкарыстоўвала, мадэрнізавала і развівала, у 1920-х-1930-х з’яўляючыся адной з найбольш прамыслова развітых краін свету. У новай рэспубліцы жыло шмат [[Немцы|немцаў]], [[Венгры|венграў]] і [[Палякі|палякаў]]. Для іх у Чэхаславакіі адчыняліся школы, дзе [[Адукацыя|адукацыю]] дзіця атрымлівала на сваёй роднай мове. Але далей за школы палітыка падтрымкі [[Нацыянальная меншасць|нацыянальных меншасцяў]] не пайшла, што выклікала незадаволенасць. Гэтую сітуацыю скарыстаў дзеля дасягнення сваіх мэтаў [[Адольф Гітлер]] — праз [[Мюнхенскае пагадненне]] ён далучыў да Германіі [[Судзеты]] — правінцыю, дзе большасць насельніцтва складалі немцы. Польшча, у сваю чаргу, ненадоўга далучыла да сябе т.зв. [[Чэшскі Цешын]] — тэрыторыю з польскім насельніцтвам. Працэс дэцэнтралізацыі прывёў да усталявання Другой рэспублікі, калі Славакія і Падарпацкая Русь дасягнулі ў складзе Чэхаславакіі значнай [[Аўтаномія|аўтаноміі]] і запатрабавалі, каб Чэхаславакія пісалася праз злучок: Чэха-Славакія.
Нягледзячы на больш за мільённую мабілізацыю і пагадненне аб узаемнай дапамозе з Францыяй, у сакавіку 1939
[[File:10 Soviet Invasion of Czechoslovakia - Flickr - The Central Intelligence Agency.jpg|thumb|Вуліца Прагі, жнівень 1968. [[Пражская вясна]] скончылася з уварваннем войскаў дзяржаў Варшаўскага дагавору ў Чэхію]]
Пасля вайны Чэхаславакія паспрабавала зрабіцца «мастом» паміж Захадам і Усходам, але [[Камуністычная партыя Чэхаславакіі|Камуністычная партыя]], што дэмакратычным шляхам перамагла на выбарах 1946 года, узмацнілася і [[пераварот у Чэхаславакіі, 1948|ў лютым 1948 усталявала сацыялістычны рэжым]]. Чэхаславакія далучылася да Савецкага блока. У [[1968]] кіраўнікі краіны вырашылі ўзяць курс на пабудову «сацыялізму з чалавечым тварам» — рэформы атрымалі назву «[[Пражская вясна|Пражскае вясны]]». Аднак войскі Арганізацыі Варшаўскага дагавора прыпынілі гэтыя спробы —
У [[1989]] годзе ў Чэхаславакіі здарылася бяскроўная «[[аксамітная рэвалюцыя]]», што паклала канец кіраванню [[Камунізм|камуністаў]]. А ў [[1993]] годзе краіна падзялілася на незалежныя Чэхію і Славакію («аксамітны развод»). У [[1999]] годзе Чэхія далучылася да [[НАТА]], у [[2004]] годзе — да [[Еўрасаюз]]а, у 2007 стала часткай [[Шэнгенская зона|Шэнгенскай зоны.]]
| |||