Алесь Адамовіч: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Yana Ivaniuk (размовы | уклад) |
Yana Ivaniuk (размовы | уклад) |
||
Радок 23:
== Біяграфія ==
Алесь Міхайлавіч Адамовіч нарадзіўся ў сям'і лекараў 3 верасня 1927 года ў вёсцы Канюхі Капыльскага раёна Мiнскай вобласці. Праз год сям'я пераехала ў пасёлак Глуша Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці. У Глушы будучы пісьменнік вучыўся з першага па сёмы клас. Любіў кнігі, асабліва творы [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|Пушкіна]], шмат разоў перачытваў «Вайну і мір» [[Леў Мікалаевіч Талстой|Л. Талстога]]. Найбольшым «мужчынскім» аўтарытэтам для яго тады былі бацька і Дзядзька Антон (брат Маці Антон Мітрафанавіч — настаўнік матэматыкі). У 15-гадовым узросце ўступіў у шэрагі партызанскага атрада, радавым байцом змагаўся ў атрадах Бабруйшчыны. Стварыўшы пазней раманы пра сваю партызанскую вайну, пісьменнік адзначыць: «Калі мне што і ўдалося ў рамане [[Вайна пад стрэхамі|«Вайна пад стрэхамі»]], дык гэта таму, што раней гэтую кнігу мама напісала сваім уласным жыццём».
Маці пісьменніка, Ганна Мітрафанаўна, стала актыўнай удзельніцай Глушанскага падполля з верасня 1941 года: будучы загадчыцай мясцовай аптэкі, яна прывозіла з Бабруйска медыкаменты і забяспечвала імі партызан атрада імя Кірава, разам са сваімі дзецьмі выконвала розныя заданні і даручэнні. У пачатку 1943 года Ганна Мітрафанаўна з сынамі «пайшла ў лес», у партызанскі атрад імя Кірава 37-й брыгады імя Пархоменкі Мінскага злучэння. У аўтабіяграфіі пра свой ваенны лёс Адамовіч пісаў: «З 1928 года жылі ў працоўным пасёлку Глуша на Бабруйшчыне, там заспела вайна, прайшлі праз падполле, якое ў Беларусі было ў кожным, нават паменш нашай Глушы, пасёлку, паселішчы, калі там не стаялі партызаны, а з 3 сакавіка 1943-га і па пачатак 1944-га я праваяваў шараговым партызанскага атрада імя Кірава...»
Пра невыносны боль, якi нясе вайна, Адамовіч казаў: «Калі пісаў [[Хатынская аповесць|«Хатынскую аповесць»]] i прывёў партызана Флёр Гайшуна на папялішча яго хаты, вёскі, дзе фашысты ўсіх-ўсіх спалілі, прымусіў яго адчуць ад пляча да локця боль ад выпадковага апёку - неасцярожна раздушыў гарачую бульбіну. Калісьці я сам, песцячыся на полі, упаў і рукой раздушыў прама з вогнішча, з спякота бульбіну, а потым, як і мой флёра, хапаўся за ўсё, што магло астудзіць боль. Але што магло астудзіць Флёрыну боль, калі перад вачыма ў яго пажарышча, дзе жыўцом згарэлі маці, сястрычкі, усе жыхары вёскі. Больш за восемдзесят тры тысячы чалавек забіта, згарэла ў беларускіх Хатынях».
=== Творчая дзейнасць ===
Радок 39:
У 1961 годзе выйшла з друку манаграфія А. М. Адамовіча «Беларускі раман», на аснове якой была абаронена доктарская дысертацыя. Абараняў яе ў 1962 годзе ў Кіеве ў Інстытуце літаратуры імя Т. Г. Шаўчэнкі: у Мiнску «ўплывовыя» літаратары пагражалі не дапусціць абароны.
У 1963 годзе Алесь Адамовіч публікуе ў часопісе «Дружба народаў» другую частку рамана-дылогіі «Сыны сыходзяць у бой». На аснове гэтых твораў напісаны кінасцэнарый двухсерыйнага фільма «Вайна пад стрэхамі»<ref>https://howlingpixel.com/i-be/%D0%92%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%B4_%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D%D1%85%D0%B0%D0%BC%D1%96</ref> і «Сыны сыходзяць у бой (рэжысёр [[Віктар Цімафеевіч Тураў|Віктар Тураў]], аўтар і выканаўца песень [[Уладзімір Сямёнавіч Высоцкі|Уладзімір Высоцкі]], кінастудыя [[Беларусьфільм|«Беларусьфільм»]], 1970 г.).
Са снежня 1962-1964 гг. Адамовіч вучыўся на вышэйшых сцэнарных курсах у Маскве. Адначасова выкладаў беларускую літаратуру ў Маскоўскім дзяржаўным універсітэце (1964-1966 гады), адкуль у 1966 годзе быў вымушаны сысці за адмову падпісаць ліст, які асуджае Андрэя Сіняўскага і Юлія Даніэля, маскоўскіх літаратараў-дыседэнтаў, якіх судзілі за «антысавецкую дзейнасць». Быў вымушаны пакінуць Маскву і вярнуцца ў 1967 годзе ў Мiнск.
Больш за паўгады Алесь Адамовіч быў беспрацоўным: не бралі ні ў [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт|БДУ]]<ref name=":0" />, куды запрашаў рэктар А. М. Сеўчанка, ні ў [[Акадэмія навук|Акадэмію навук]]. Дапамог [[Андрэй Ягоравіч Макаёнак|Андрэй Макаёнак]], які звярнуўся да сакратара ЦК КПБ [[Пётр Міронавіч Машэраў|П.М. Машэрава]]. Быў прыняты на працу ў [[Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы НАН Беларусі|Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы]] ў якасці старэйшага навуковага супрацоўніка. Браў актыўны ўдзел у працы «рэфарматарскага «V-га з'езду беларускіх пісьменнікаў, дзе адбылася вострая сутычка «
У 1966 годзе была апублікаваная аповесць «Вікторыя»<ref>http://shkola.of.by/gistoriya-belaruskaj-litaraturi-hih-st--1970-ya-gadi-hh-st.html?page=31</ref> (затым названая «Асія»), у якой Алесь Адамовіч паспрабаваў выйсці за межы аўтабіяграфізму.[3].
У 1971 г. Алесь Адамовіч напісаў [[Хатынская аповесць|«Хатынскую аповесць»]] (часопіс «Дружба народов», 1972, № 9). Хоць твор меў станоўчыя водгукі, сам пісьменнік перажываў:«Выявіў, падняў, паказаў адну толькі макулінку праўды, кроплю з таго, што ўбачыў, зразумеў, а бяздонны акіян народнай, вогненнай, Хатыньскай памяці застаўся, там жа, нячутны, нябачны свету». Дзеянне «Хатынскай аповесці» адбываецца праз дваццаць пяць гадоў пасля заканчэння [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]]. Перад разумовым поглядам героя твора-былога партызана-устаюць карціны жорсткіх, кровапралітных баёў з гітлераўцамі, страшнай трагедыі Хатыні-беларускай вёскі, спаленай акупантамі. У кнізе сабраныя апавяданні цудам ацалелых жыхароў беларускіх Хатыняў, якія сталі ахвярамі фашысцкага [[Генацыд|генацыду]] ў Вялікую Айчынную вайну.
З 1970 па 1973 год разам з [[Янка Брыль|Янкам Брылём]] і [[Уладзімір Андрэевіч Калеснік|Уладзімірам Калеснікам]] Алесь Адамовіч аб'ехаў з магнітафонам ўсю Беларусь, пабывалі ў сотнях спаленых вёсак. Яны апыталі і запісалі больш за трыста сведкаў ваеннай трагедыі, апавяданні якіх ляглі ў аснову дакументальнай кнігі «Я з вогненнай вёскі», якая выйшла ў 1975 годзе асобным выданнем. Перакладзеная на многія замежныя мовы, стала літаратурным бэстсэлерам на Захадзе.
У [[Полымя (часопіс)|часопісе «Полымя»]] ў 1975 годзе пісьменнік апублікаваў серыю літаратуразнаўчых артыкулаў пра творчасць [[Максім Іванавіч Гарэцкі|Максіма Гарэцкага]] «Брама скарбніцы сваёй адчыняю...». Гэта своеасаблівы Раман-эсэ.
Па матывах «Хатынскай аповесці» ў Дзяржаўным Рускім драмтэатры БССР у 1977 годзе была пастаўлена п'еса «Вяртанне ў Хатынь» (рэжысёр Б. Луцэнка). Па матывах кнігі «Я з вогненнай вёскі...» рэжысёр Віктар Дашук (па сцэнары А. Адамовіча) зняў серыю дакументальных фільмаў, кампазітар Л. Шлег напісала рэквіем «Памятаеце», Новасібірскі тэатр драмы зрабіў інсцэніроўку.
З красавіка 1975 года Алесь Адамовіч пачаў запісваць ленінградскіх блакаднікаў. Сааўтар-Ленінградскі пісьменнік [[Данііл Аляксандравіч Гранін|Данііл Гранін]]. У 1979 годзе выйшла першая частка [[Блакадная кніга|«Блакаднай кнігі»]].
У 1977 годзе выйшаў збор твораў пісьменніка ў 2-х тамах.
Радок 63:
У 1981 годзе ў Алеся Адамовіча выйшаў раман «Карнікі». Новы погляд на канцэпцыю ваеннай літаратуры выкладзены ў кнігах «аб сучаснай ваеннай прозе»(1981), «Вайна і вёска ў сучаснай літаратуры» (1982) і «Нічога важней» (1985), у якой «Ну так рабіце звышлітаратуру!»- заклікаў пісьменнікаў Алесь Адамовіч.
У 1982 годзе пісьменнік удзельнічае ў працы Генеральнай Асамблеі [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацый|ААН]] у Нью-Ёрку ў складзе беларускай дэлегацыі. У тыя гады Алесь Адамовіч шмат ездзіў па свеце, прымаючы ўдзел у міжнародных антываенных, антыядзерных канферэнцыях, дзе выступаў з дакладамі, даваў шматлікія інтэрв'ю. Публіцыстыка таго часу сабрана ў кнігах «Выберы-жыццё!» (1986), «Літаратура і праблемы стагоддзя»(1986) «Дадумваць да канца» (1988).
У 1981-1983 гг. Выйшаў збор твораў у 4-х тамах.
У 1984 годзе здымкі кінафільма «[[Ідзі і глядзі|Ідзі і глядзі]]», пастаўленага па сцэнары А. Адамовіча (у аснове сцэнарыя ляжаць «Хатынская аповесць» i «Карнікі», у суаўтарстве з кінарэжысёрам [[Элем Германавіч Клімаў|Элемам Клімавым]]), праходзілі ў Беларусі. Адамовіч прымаў у іх актыўны ўдзел, прысутнічаў на здымачнай пляцоўцы. Гэты фільм-і пад першапачатковай назвай «Забіце Гітлера!» А. Адамовіч і Э. Клімаў спрабавалі паставіць да гэтага амаль сем гадоў пасля таго, як у 1977 годзе праца над фільмам была спыненая Дзяржкіно.
У 1985 годзе кінафільм «Ідзі і глядзі» атрымаў першую прэмію і залаты прыз на XIV Маскоўскім кінафестывалі і абышоў экраны многіх краін свету, атрымаўшы велізарны рэзананс. Па ўспамінах Элема Клімава, замежнікаў карціна ўражвала настолькі, што падчас сеансаў за мяжой ля кінатэатраў дзяжурылі карэты «хуткай дапамогі».
Творы Адамовіча пра вайну, перакладзеныя на 21 мову, не пакінулі абыякавым нікога ў цывілізаваным свеце. У яго жыцці былі яшчэ дзве тэмы, хвалюючыя пісьменніка, акрамя вайны. Гэта Курапаты і [[Чарнобыль|Чарнобыль]]. Алесь Адамовіч-адзін з ініцыятараў стварэння ў Беларусі Фонду «Дзеці Чарнобыля», дзякуючы якому мільёны дзяцей прайшлі аздараўленне за мяжой.
Задоўга да [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскай катастрофы]] пісьменніка хвалявала тэма атама. Яшчэ ў 1981 годзе ён напісаў:
«На планеце няма надпісу на нейкія дзверы:«запасны выхад». Няма куды будзе бегчы ў выпадку ядзернага пажару». Адным з першых на зямлі беларускі пісьменнік усвядоміў магчымасць гібелі чалавецтва і біў у званы.
У красавіцкую ноч 1986-га, калі выбухнуў рэактар на Чарнобыльскай АЭС, Адамовіч ляцеў на самалёце на поўдзень, у санаторый Жалезнаводска. Пісьменнік стаў шукаць магчымасць разбурыць сцяну сакрэтнасці вакол Чарнобыля, апытваў навукоўцаў-фізікаў, медыкаў Мінска і Масквы аб магчымых наступствах катастрофы. Пасля гэтага напісаў ліст [[Міхаіл Сяргеевіч Гарбачоў|М. С. Гарбачову]], тагачаснаму генсеку КПСС, каб данесці да яго і сусветнай грамадскасці сапраўдныя маштабы бедства, які напаткаў Беларусь. З'явілася рэальная магчымасць уплываць на ход падзей. Беларускае партыйнае кіраўніцтва замест таго, каб выкарыстоўваць належным чынам інтэлектуальны патэнцыял і арганізатарскія здольнасці Алеся Адамовіча, арганізавала ў друку абструкцыю, абвінаваціўшы яго ў пацыфізме, панікёрстве, святатацтве і клікушстве. У выніку пісьменнік быў вымушаны пакінуць Мiнск і пераехаць на працу ў Маскву, дзе восенню 1987 года быў абраны дырэктарам Усесаюзнага НДІ кінамастацтва.
Трагедыю Чарнобыля для Беларусі Адамовіч ставіў у «Пякельны ланцужкцу» з Курапатамі і Хатынню. «Вінаватых Чарнобыля трэба судзіць – пісаў ён. - Бо калі не спыніць гэтую безадказнасць, гэтую кругавую паруку і вялікую хлусню на ўсіх узроўнях, мы не выратуемся і ад Чарнобыля, і ад непазбежных новых катастроф». Адамовіч выдатна разумеў: не будзе суда — у свядомасці людзей нічога не зменіцца.
У 1986 годзе скончыў аповесць-антыўтопію «Апошняя пастараль» (апублікаваная ў часопісе «Новы свет» у 1987 г.). Быў старшынёй журы кароткаметражнага кіно на XV Маскоўскім міжнародным кінафестывалі (1987, ліпень). Выйшла кніга апавяданняў і эсэ «
У 1987 годзе Алесь Адамовіч скончыў сцэнар «..Імя гэтай зорцы Чарнобыль» для мастацкага фільма, рэжысёрам якога павінен быў стаць вядомы амерыканец [[Стэнлі Крамер|Стэнлі Крамер]]. Сцэнар ужо быў ухвалены кінакампаніяй Columbia Pictures. Шкада, што Крамер не змог здымаць карціну з асабістых прычын, бо тады мог атрымацца эпахальны фільм, які б данёс да чалавецтва маштаб аварыі і бяду беларускага народа.
У 1988 годзе ў Алеся Адамовіча з'явілася магчымасць апублікаваць кіраўніка рамана «Карнікі» - «Дублёр» («Дружба народаў», 1988, № 11), над якой працаваў некалькі гадоў. У 1989 годзе пісьменнік быў абраны народным дэпутатам СССР. Ён актыўна выкарыстаў трыбуну з'ездаў для выступаў за перабудову, дэмакратызацыю і галоснасць. Публіцыстыка Адамовіча апошніх гадоў сабраная ў яго кнігах «Адваяваліся!» (1990), «Мы-
21 снежня 1991 года перанёс цяжкі [[Востры інфаркт міякарда|інфаркт міякарда]]. Знаходзячыся ў 1992 годзе ў клініцы, а затым у падмаскоўным санаторыі спяшаўся скончыць творчыя планы, задумы. Скончыў аповесць «Венера, ці як я быў прыгоннікам»(надрукаваная ў [[Нёман (часопіс)|часопісе «Нёман»]] № 6,7). У часопісе «Знамя» №12 апублікаваная аповесць «Нямы».
У №1 часопіса «Нёман» за 1993 год надрукаваў эсэ «Самалячэнне ад камунізму». Скончыў і апублікаваў аўтабіяграфічную аповесць «Vixi» у часопісе «Дружба народаў» №10 (скарочаны варыянт), у часопісе «Полымя» № 11 - на беларускай мове. Дапоўнены аўтарам тэкст гэтай аповесці надрукаваны ў часопісе «Нёман», 1994, №1.
Радок 97:
Кінематаграфічнае спадчына Адамовіча важкая. У 1969 годзе рэжысёр Ігар Калоўскі з Адамовічам і іншымі аўтарамі стварылі Дакументальны фільм «Хатынь, 5-ы кіламетр».
У 1967-1969 гадах [[Віктар Цімафеевіч Тураў|Віктар Тураў]] паставіў дылогію «Вайна пад стрэхамі» і «Сыны сыходзяць у бой» па матывах раманаў Адамовіча, у карцінах гучалі песні Уладзіміра Высоцкага і сам бард зняўся ў кароткім эпізодзе. У 1975-1978 гадах выйшаў цыкл з чатырох дакументальных карцін, створаных [[Віктар Нічыпаравіч Дашук|Віктарам Дашуком]] па кнізе «Я з вогненнай вёскі». У 1985 годзе на кінастудыі «Беларусьфільм» Элем Клімаў паставіў мастацкі фільм «Ідзі і глядзі», у аснове якога творы «Хатынская аповесць» і «Карнікі».
Тыя, хто ведаў пісьменніка асабіста, кажуць, што душу Адамовіч укладваў абсалютна ва ўсё, чым займаўся.
Радок 118:
Некаторы час выконваў гаспадарчыя работы ў лагеры, пазней удзельнічаў у баях у Бабруйскім і Кастрычніцкім раёнах, бачыў смерць у твар. У канцы 1943 года частка атрада злучылася з Савецкай Арміяй, перайшла лінію фронту.
У пачатку 1944 года па камандзіроўцы Цэнтральнага штаба партызанскага руху Аляксандр быў накіраваны ў горад [[Ленінагорск|Ленінагорск]] на Алтаі, дзе ў эвакуацыі жыла яго родная цётка. Вучыўся ў Ленінагорскім горна-металургічным тэхнікуме і адначасова працаваў. І Дзень Перамогі ён сустрэў там. Алесь Адамовіч узнагароджаны медалём «Партызану Айчыннай вайны».
=== Пасля вайны ===
Вярнуўшыся ў 1945 годзе ў Глушу, ён экстэрнам здаў іспыты за сярэднюю школу і паступіў на [[Філалагічны факультэт БДУ|філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта]]<ref>http://philology.bsu.by/by/</ref>. Скончыўшы ў 1950 годзе Універсітэт, паступіў у аспірантуру.
Алесь Адамовіч так узгадваў аб тым, што прывяло яго ў літаратуру:
«Кожны, хто піша, ведае той галоўны штуршок у жыцці, які зрабіў яго літаратарам. Для адных гэта была [[Рэвалюцыя|рэвалюцыя]], Грамадзянская вайна. Для мяне і многіх маіх аднагодкаў-Айчынная вайна і XX з'езд. Два штуршкі – два «эпіцэнтры». Без другога і пра вайну распавядалі б па-іншаму. Або наогул не расказвалі б».
З 1948 года Алесь Адамовіч пачаў пісаць раман «Сыны сыходзяць у бой». 25 лістапада нечакана памёр бацька. Міхаіл Іосіфавіч паехаў на грузавіку да парадзіхі, а машына сапсавалася. Тады лекар пайшоў пешшу праз ноч, віхуру, прастудзіўся, вярнуўся дадому з высокай тэмпературай, здарыўся інсульт. Смерць бацькі моцна ўразіла пісьменніка.
Радок 132:
У 1950 годзе Аляксандр Міхайлавіч выступіў у друку як крытык. Аб'ектам былі праблемы раманнага жанру, творчага стылю, мастацкай індывідуальнасці. З першых публікацый выявіўся байцоўскі тэмперамент, шырата кругагляду, чуласць да праўды, ваяваў з вульгарна-сацыялагічнымі шаблонамі, эстэтычнай глухатой крытыкі. Нажыў на крытычным полі нямала ворагаў: на змену «сталінскім кадрам» ішлі маладыя, такія ж абаронцы літаратурнага правінцыялізму, якія для дасягнення «перамогі» не грэбавалі супрацоўніцтвам з карнымі органамі.
У 1954 годзе пасля абароны дысертацыі «Мова рамана» трэцяе пакаленне «I індывідуальны літаратурна-мастацкі стыль Кузьмы Чорнага» - (напісаў за тры летнія месяцы 1953 года, бо ўсе гады аспірантуры працаваў над раманам) стаў выкладчыкам беларускай літаратуры на філалагічным факультэце БДУ, а затым перайшоў на працу навуковым супрацоўнікам у Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР, дзе працаваў (з перапынкам) тры дзесяцігоддзі (з 1976 года-загадчык сектара ўзаемасувязяў літаратур). Пісаў пра тое, што здавалася актуальнай для беларускай літаратуры (станаўленне жанру беларускай літаратуры; [[Кузьма Чорны|Кузьма Чорны]] і [[Фёдар Міхайлавіч Дастаеўскі|Фёдар Дастаеўскі]]; творчасць Максіма Гарэцкага і класічная традыцыя; ваенная і вясковая проза на літаратурнай планеце і т.д.). Апублікаваныя навуковыя працы заўсёды выклікалі шырокі грамадскі рэзананс, амаль усе былі перакладзены на рускую мову і выдадзены ў Маскве.
=== Грамадская дзейнасць ===
Радок 150:
Актыўна падтрымліваў стварэнне Беларускага Народнага Фронту і яго ініцыятывы[5]. Быў сустаршынёй грамадскай рады гісторыка-асветнага таварыства «Мемарыял» (з 1989), сябрам бюро клуба «Маскоўская трыбуна» (з 1989), членам Каардынацыйнага савета руху «Красавік» (з 1990). У 1989-1992 гадах-сустаршыня Міжнароднага фонду «Дапамога ахвярам Чарнобыля».
Падпісаў «ліст 42-х».
== Памяць<ref>http://adamovich.babruysk.by/</ref>==
|