Людвісарня: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
вікіфікацыя |
дапаўненне з ЭВКЛ |
||
Радок 1:
'''Людвісарня''' — майстэрня па адліву буйных рэчаў з каляровых металаў, у асноўным [[гармата|гармат]] і [[звон|званоў]].
Складалася з печы для плаўкі металаў ([[Медзь|медзі]], [[волава]], [[Бронза|бронзы]], [[жалеза]]), формы з зямлі і гліны для адліўкі вырабаў, інструментаў для канчатковай апрацоўкі паверхні званоў і гармат, станкоў для свідравання адтулін у гарматах (прыводзіліся ў дзеянне з дапамогай млыновых колаў).
Адліўка званоў існавала яшчэ ў [[Кіеўская Русь|Старажытнай Русі]], потым яе традыцыі перайшлі ў [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Вядомы званы канца [[XIV стагоддзе|XIV]] — пачатку [[XV стагоддзе|XV]] стагоддзяў з надпісамі на [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]], зробленыя для цэркваў [[Вільня|Вільні]], [[Новагародак|Новагародка]] і [[Падляшша]]. У сярэдзіне [[XVI стагоддзя|XVI стагоддзя]] быў адліты царкоўны звон у [[Мсцібаў|Мсцібаве]]<ref name = "vkl">{{cite web|url = http://vkl.by/articles/1421 |title = Людвісарня |first = |last = |author = Валерый Пазднякоў |authorlink = |coauthors = |date = 2010|month = |year = |work = |publisher = Электронная энцыклапедыя «Вялікае Княства Літоўскае» |location = |page = |pages = |at = |language = be |trans_title = |format = |doi = |archiveurl = |archivedate = |accessdate = 18.06.2019 |quote = |ref = |separator = |postscript = }}</ref>.
Паводле дакументаў, віленскія людвісарні вядомы з 2-й чвэрці XVI ст. [[Вялікі князь літоўскі]] [[Жыгімонт Аўгуст]] уладкаваў у Вільні каля [[Дольны замак|Дольнага замка]] людвісарню па вырабе гармат ([[Віленская пушкарня]]). Яна працавала да 1630-х г., адліваючы палявыя і фартыфікацыйныя гарматы.
Паводле дакументаў, віленскія людвісарні вядомы з 2-й чвэрці XVI ст. [[Вялікі князь літоўскі]] [[Жыгімонт Аўгуст]] уладкаваў у Вільні каля [[Дольны замак|Дольнага замка]] людвісарню па вырабе гармат ([[Віленская пушкарня]]). Яна працавала да 1630-х г., адліваючы палявыя і фартыфікацыйныя гарматы. У [[Нясвіжскі замак|Нясвіжскім замку]] [[Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка]] заклаў [[Нясвіжскі палацава-паркавы комплекс#Артылерыя|Нясвіжскую людвісарню]]. Людвісар Герман Мольцфельд у канцы XVI — пач. XVII ст. адліў у ёй прынамсі 3 ажурныя званы для гадзіннікаў і шмат багата ўпрыгожаных гармат. У канцы XVI ст. трымаў людвісарню ў [[Коўна|Коўне]] і Вільні майстар Марцін Гофман. Відаць, з канца XVI ст. мелі ў Вільні людвісарні і іншыя майстры. У XVII ст. тут адліваў званы і гарматы Іаган Бротэльт, у 2-й палове XVII ст. выраблялі званы [[Ян Дэлямарс]], Ганс Ульрых Бадэр і Фёдар Фёдаравіч Пярвец. Людвісар Габрыель Дарафеевіч адліваў званы ў [[Полацк|Полацку]] ([[1644]]) і [[Пінск]]у ([[1648]]). У сярэдзіне XVII ст. была людвісарня па адліўцы званоў у [[Магілёў|Магілёве]]. [[Багуслаў Радзівіл]] у сярэдзіне XVII ст. меў людвісарню для адліўкі гармат у [[Слуцк]]у, у канцы 17 ст. тут працаваў людвісар Казімір Легер. У пачатку XVIII ст. часовыя людвісарні па адліўцы званоў дзейнічалі ў [[Крожы|Крожах]] і [[Датнава|Датнаве]] ў [[Ковенскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Ковенскім павеце]]. У 1-й палове XVIII ст. мелі людвісарню ў Вільні майстры Бенжамін Фінгерлінг, Іаган Піль, Крысціян, Кароль Готліб Шпар, Тамаш Гапановіч, у 2-й палове XVIII ст. — Антоній Гапановіч, Густаў Мёрк, Ян Самуэль Вагнер. У [[Нясвіж]]ы ў 1-й палове XVIII ст. працавала радзівілаўская людвісарня па адліўцы званоў, у 2-й палове XVIII ст. — па вырабе гармат. Каля 1747 года [[Геранім Фларыян Радзівіл]] заснаваў [[Урэцкая людвісарня|Урэцкую людвісарню]] па адліўцы гармат і званоў, якая спыніла дзейнасць задоўга да 1774 г. У час [[паўстанне 1794 года|паўстання 1794]] людвісарня па адліўцы гармат была арганізавана ў Вільні (людвісар Ян Самуэль Вегнер)<ref name = "vkl"/>.▼
У [[Нясвіжскі замак|Нясвіжскім замку]] [[Мікалай Крыштоф Радзівіл Сіротка]] заклаў [[Нясвіжскі палацава-паркавы комплекс#Артылерыя|Нясвіжскую людвісарню]]. У 1598 годзе ў ёй былі адліты 2 ажурныя званы для гадзінніка Нясвіжскага замка. Яшчэ адзін невялікі звон быў адліты для [[Мірскі замак|Міра]]. Пасля выгнання шведаў з Нясвіжа ў час [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] каля 1713 года ў Нясвіжскай людвісарні быў зроблены новы печ па адліўцы званоў. У 1719—21 гадах з людвісарні былі пасланы 3 званы ў [[Белая|Белую]] на [[Падляшша|Падляшшы]] (адзін з іх важыў каля 350 кг, другі — каля 620 кг). У 1721 годзе ўладальніца Белай Ганна Радзівіл запрашала туды для працы нясвіжскага людвісара Патона, аднак той адмовіўся з-за хваробы<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2}}</ref>.
▲
{{зноскі}}
| |||