Бахчысарай: Розніца паміж версіямі

'''Бахчысара́й''' ({{lang-ru|Бахчисарай}}, {{lang-uk|Бахчисарай}}, {{lang-crh|Багъчасарай, Bağçasaray}}) — горад у [[Крым]]е{{У Крыме}}, цэнтр [[Бахчысарайскі раён|Бахчысарайскага раёна]] [[Крым]]а і [[Гарадское паселішча Бахчысарай|гарадскога паселішча Бахчысарай]]. У мінулым  — сталіца [[Крымскае ханства|Крымскага ханства]] и [[Крымская Народная Рэспубліка|Крымскай Народнай Рэспублікі]]. Назва перакладаецца з [[крымскататарская мова|крымскататарскай мовы]] як «сад-палац» (''багъчa''  — сад, ''сарай''  — палац).

На тэрыторыі цяперашняга Бахчысарая здаўна існавала некалькі паселішчаў. Да моманту стварэння горада ў першай палове XVI стагоддзя сярод іх было тры асноўных: горад-крэпасць [[Кырк-Ер]] на горным мысу (цяпер вядомы як [[Чуфут-Кале]]), паселішча [[Салачык]] у цясніну ля падножжа Кырк-Ера і паселішча [[Эскі-Юрт]] пры выхадзе з даліны. У Салачыку і Кырк-Ерэ з часоў [[Залатая Арда|Залатой Арды]] існавалі адміністрацыйныя цэнтры. На мяжы [[XV стагоддзе|XV]] і [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзяў]] хан [[Менглі I Герай]] разгарнуў у Салачыку гарадское будаўніцтва, плануючы ператварыць яго ў буйны сталічны цэнтр. Статус сталіцы Крымскага ханства паселішча Салачык захоўваў да [[1532]] года, калі сын Менглі Герая, [[Сахіб I Герай]], заснаваў новую ханскую рэзідэнцыю ў двух кіламетрах ад Салачыка, назваўшы яе Бахчысараем. Пасля вакол новай ханскай рэзідэнцыі разросся сталічны горад. У сярэдзіне [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] Бахчысарай складаўся з 2000 дамоў, прыкладна траціна з якіх належала грэкам. У [[1736]] годзе горад быў цалкам спалены расійскай арміяй пад камандаваннем [[Хрыстафор Мініх|Хрыстафора Мініха]]. Тыя пабудовы ханскага палаца, якія захаваліся да сённяшняга дня, былі збудаваныя ў ходзе аднаўлення горада ў 1740-я  — 1750-я гады. У [[1794]] годзе (праз 11 гадоў пасля ўваходжання Крыма ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]) у Бахчысараі было 5 млыноў, 20 пякарань, 13 гарбарных майстэрняў, 6 кузняў, кравецкія, чаравічныя і зброевыя майстэрні, 2 вінных шэрагу (грузінскі і малдаўскі) у тым месцы, дзе пазней быў пабудаваны летні кінатэатр «Радзіма», шматлікія гандлёвыя дамы і крамы, 17 [[караван-хлеў|караван-хлявоў]] для прыезджых. У гады [[Крымская вайна|Крымскай вайны]] Бахчысарай апынуўся ў цэнтры ваенных падзей  — непадалёк ад горада на рацэ [[Альма|Альме]] адбылася першая [[Бітва на Альме|бітва]], у якім рускія войскі пад камандаваннем [[Аляксандр Сяргеевіч Меншыкаў|А.  С.  Меншыкава]] пацярпелі паразу. Падчас абароны Севастопаля, горад прымаў абозы з харчам, рыштункам і параненымі  — Ханскі палац і Успенскі манастыр ператварыліся ў шпіталі<ref>Гл. [http://ukrainian.su/istoriya-bakhchisaraya/bakhchisaray-v-xii-xx-vv.html Гісторыя Бахчысарая у XII—XX  стст.]</ref>. На працягу [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]]  — пачатку [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] горад быў цэнтрам культурнага і грамадскага жыцця [[крымскія татары|крымскіх татараў]]. Аж да [[Дэпартацыя крымскіх татараў|дэпартацыі крымскіх татараў]] [[18 мая]] [[1944]] года Бахчысарай быў адным з трох (разам з [[Белагорск (Крым)|Карасубазарам]] і [[Алушта|Алуштай]]й) гарадоў Крыма, у якіх пераважала крымскататарскае насельніцтва.

У Бахчысараі працуюць камбінат «Стройиндустрыя» і вінаробны і хлебны заводы, эфіралівавы і саўгас «Дориндустрия». Да распаду СССР працавалі сокаэкстрактны, кансервавы, малочны заводы, а таксама шэрсцепрадзільная фабрыка. Вялікую ролю ў эканоміцы горада адыгрывае турызм. Асноўныя турыстычныя аб'ектыаб’екты ў горадзе  — [[Бахчысарайскі палац|Ханскі Палац]] і [[Чуфут-Кале]]. Аднак, Бахчысарай таксама папулярны сярод прыхільнікаў актыўных відаў адпачынку (пешыя маршруты, велатурызм, скалалажанне). У апошнія гады вырасла колькасць прыватных гасцініц і рэстаранаў, у асноўным з крымска-татарскай ці усходняй кухняй, размешчаных у зоне Ханскага Палаца і Чуфут-Кале.

Бахчысарай размешчаны на трасе [[Сімферопаль]] (25 км)  — [[Севастопаль]] (каля 30 км). У Бахчысараі таксама пачынаецца жывапісная дарога на [[Паўднёвы бераг Крыма]] праз [[Ай-Петры]]. У Бахчысарай можна дабрацца з Сімферопаля  — прыгараднымі электрычкамі (каля 1 гадзіны), аўтобусамі (каля 30 мін., адыходзяць ад Заходняй аўтастанцыі Сімферопаля) або асабістым аўтатранспартам (15-20 мін). З Севастопаля  — прыгараднымі электрычкамі (каля 1,5 гадзін), рэйсавымі аўтобусамі, прыватным аўтатранспартам. Па дарозе з Бахчысараю у [[Ялта|Ялту]] (праз Ай-Петры) можна праехаць толькі прыватным аўтатранспартам, рэйсавага паведамленні на гэтай дарозе няма.

Міжгароднія аўтобусы і маршрутныя таксі спыняюцца на аўтастанцыі, размешчанай на ўездзе ў горад з боку Сімферопаля прыкладна ў 2  км ад цэнтра. З горада ходзяць рэгулярныя маршрутныя таксі і аўтобусы на марское ўзбярэжжа (вёскі [[Кутняе (Бахчысарайскі раён)|Кутняе]], [[Пясчанае (Бахчысарайскі раён)|Пясчанае]],[[Віліна]], [[Берагавое (Бахчысарайскі раён)|Берагавое]], [[Любімаўка (Севастопаль)|Любімаўка]]) і ў іншыя населеныя пункты Бахчысарайскага раёна. Гарадскі транспарт прадстаўлены маршрутнымі таксі:

'''№  1''' вул. Крымская  — ж/д вакзал  — аўтастанцыя  — Ханскі палац  — Стараселле (Свята-Успенскі манастыр, Чуфут-Кале)

'''№  2''' Бальніца  — ж/д вакзал  — аўтастанцыя  — Ханскі палац  — Стараселле (Свята-Успенскі манастыр, Чуфут-Кале)

'''№  3''' вул Крымская  — ж/д вакзал  — дачы «Будаўнік»

'''№  4''' 6-ы мікрараён  — вул. Крымская  — ж/д вакзал  — аўтастанцыя  — 7-ы мікрараён. Найбольш частыя маршруты №  1 і 2:

* Ханскі палац (ад ЖД вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі №  1 і 2 у напрамку «Стары Горад»).

* [[Чуфут-Кале]], [[Свята-Успенскі пячорны манастыр (Крым)|Успенскі манастыр]], [[Зынджырлы-медрэсэ]] (ад ЖД вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі №  1 і 2 у напрамку «Стары горад» да канчатковай «Стараселле», далей пешшу  — 400 метраў да манастыра, потым прыкладна 1  — 1,5  км пешшу ў гару да Чуфут-Кале).

* Новы горад (ад ЖД вакзала маршрутным таксі №  2,3 і 4 у кірунку «Новы горад»; ад аўтастанцыі маршрутным таксі №  1, 2 і 4 у кірунку «Новы горад»)

* 6-ы мікрараён (ад ЖД вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі №  4)

* 7-ы мікрараён (ад ЖД вакзала або аўтастанцыі маршрутным таксі №  4)

* 88,3 ПЛАН

* 88,9 Ватан седасы ПЛАН

* 99,3 ПЛАН

* 104,0 Радыё Крым ПЛАН

* 105,8 Радыё Мора ПЛАН

* 7 Расія 1

* 10 Першы канал

* 12 Пяты канал

* 45 ТБ FM

Галоўным гістарычным помнікам і турыстычным аб'ектамаб’ектам Бахчысарая з'яўляеццаз’яўляецца [[Бахчысарайскі палац|палац крымскіх ханаў]]  — Хансарай. [[Фантан слёз]] у ханскім палацы праслаўлены ў рамантычнай паэме [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна]] «[[Бахчысарайскі фантан (паэма)|Бахчысарайскі фантан]]»(1822). У часы фашысцкай акупацыі нямецка-румынскімі войскамі з Ханскага палаца была разрабаваны 283 прадмета з багатай калекцыі экспанатаў Палаца і Музея цюрка-татарскай культуры. Пасля дэпартацыі крымскіх татараў, амаль 2000 экспанатаў было разрабавана або перададзена ў іншыя музеі СССР. Тым не менш, цяперашняя экспазіцыя складаецца на 90  % з прадметаў, сабраных у «даваенны» час. Важным гістарычным помнікам Бахчысарая з'яўляеццаз’яўляецца медрэсэ [[Зынджірлы Медрэсэ|Зынджірлы]]  — пасля рэстаўрацыі музей адкрыў турыстам свае гасцінныя дзверы. Унікальным месцам для наведвання з'яўляеццаз’яўляецца гісторыка-культурны комплекс "«Дэўлет-Хлеў"», у якім размешчаны Крымскі гістарычны музей-запаведнік (да 2015  г. Крымскі гістарычны музей "«Ларишес"»). У горадзе шмат [[мячэць|мячэці]], сярод іх можна вылучыць [[Хан-Джам (Бахчысарай)|Хан-Джам]] і [[Тахталы-Джам]]. Паблізу горада таксама размешчаны [[Свята-Успенскі пячорны манастыр (Крым)|Свята-Успенскі мужчынскі манастыр]] і сярэднявечная крэпасць (часта названая пячорных горадам) [[Чуфут-Кале]]. Аднымі з сучасных славутасцяў і аб'ектаўаб’ектаў адпачынку з'яўляеццаз’яўляецца [[Бахчысарайскі парк мініяцюр]], самы буйны такі ў Крыме.

Файл:КацярынінскаяЕкатерининская миля.јрдjpg|[[Кацярынінская міля]] уў Бахчысараі.
Файл:Bakhchysarai 04-14 img15 Palace Grand Mosque.jpg|Ханскі палац

У горадзе працуюць будаўнічы [[тэхнікум]], [[Пачатковая прафесійная адукацыя|прафесійна-тэхнічнаевучылішча]], пяць сярэдніх агульнаадукацыйных [[Школа|школ]] (з іх чатыры з рускай мовай навучання і адна  — з крымска-татарскай), [[Бахчысарайская цэнтральная раённая бібліятэка|цэнтральная раённая бібліятэка]], дом прыроды, турбаза, бюро падарожжаў і экскурсій, некалькі прыватных гасцініц. Вакол Ханскага Палаца і Чуфут-Кале функцыянуе вялікая колькасць невялікіх прыватных рэстаранаў, у асноўным з крымска-татарскай і усходняй кухняй. У горадзе маецца некалькі гасцініц: «Бахитгуль», «Мераб», «Автомобилист», «Ашлама-Сарай», «Бахчисарай», «Диляра-Ханум», «Изабелла», «Привал», матэль «Ильми». Працуе гарадскі інфармацыйны сайт  — [http://bahchisaray.in.ua «Мой Бахчысарай»], на якім можна даведацца пра навіны сучаснага горада, а таксама прачытаць пра яго гісторыю. Яшчэ існуе інфармацыйна-забаўляльны гарадскі партал  — [http://bahchisarai.net/ БАХЧИСАРАЙ.NET]  — дзе можна пачытаць цікавыя і самыя актуальныя навіны аб Бахчысараі, размясціць сваю аб'явуаб’яву, паглядзець фота і відэа сучаснага Бахчысараю, а таксама прыняць удзел у абмеркаванні славутасцяў горада, яго праблем і г. д.

[[Катэгорыя:Бахчысарай| ]]