Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 26:
'''Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў''' ({{lang-tg|Худоёр Юсуфбекович Юсуфбеков}} [[10 снежня]] [[1928]], кішлак Піш, [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць]], {{нп5|Таджыкская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Таджыкская АССР|ru|Таджикская АССР}} — [[27 лістапада]] [[1990]], [[Душанбэ]], [[Таджыкская ССР]], [[СССР]]) — [[СССР|савецкі]] [[навуковец]], арганізатар навукі на [[Памір]]ы, спецыяліст у галіне раслінаводства, асваення арыдных горных і высакагорных тэрыторый, лугазнаўства, фітамеліярацыі, інтрадукцыі раслін і пашавай гаспадаркі, батанікі, палявы даследчык-практык, педагог вышэйшай школы, прафесар.
Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынных паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і Алайскай даліны (1968), укараніў сістэму арыднай кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскага батанічнага саду (1970—1975), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыкскай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыкскай ССР]] (1976), [[грамадскі дзеяч]], [[старшыня]] Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987—1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–8, 11}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}<ref name="Centrasia"/>.
== Біяграфія ==
Радок 35:
Восенню 1949 года паступіў на першы курс [[Аграномія|агранамічнага]] [[факультэт]]а Таджыкскага сельскагаспадарчага інстытута, які скончыў у 1954 годзе, атрымаўшы кваліфікацыю [[Аграномія|агранома]].
Навуковую дзейнасць пачаў у 1954 годзе ў Памірскім батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А. В. Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ішкашымскім раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскага батанічнага саду. У 1956 годзе X.Ю. Юсуфбекаў пачаў першыя эксперыменты па залужэнні пустыннай пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>.
=== Інстытут батанікі АН Таджыкскай ССР ===
У 1957 годзе паступіў у вочную [[Аспірантура|аспірантуру]] пры Інстытуце батанікі АН Таджыкскай ССР (г. Душанбе) і пад кіраўніцтвам [[прафесар]]а {{нп5|Цацэнкін, Іван Апанасавіч|І. А. Цацэнкіна|ru|Цаценкин, Иван Афанасьевич}} ([[Масква]], Усесаюзны інстытут кармоў імя В. Р. Вільямса) працягнуў даследаванні па залужэнні пустынных горных схілаў [[Памір|Заходняга Паміра]]. Пасля заканчэння [[Аспірантура|аспірантуры]] працягваў працаваць у тым жа інстытуце малодшым навуковым супрацоўнікам. Там, разам з даследаваннямі на Паміры, ён пачаў першыя эксперыменты па паляпшэнні пашы цэнтральнага [[Таджыкістан]]а (Рангантаў, Кондара).
У гэтыя гады ён сфармуляваў і эксперыментальна даказаў метады стварэння высокапрадукцыйных кармавых угоддзяў шляхам рознага рэжыму паліву падсявання травы без парушэння натуральнай расліннасці. Вынікі гэтых даследаванняў, якія былі ўкаранёныя ў калгаснай вытворчасці Шугнанскага і Ішкашымскага раёнаў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці]] на вялікіх плошчах, з’явіліся асновай кандыдацкай дысертацыі, абароненай у 1961 годзе<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>.
=== Памірская біялагічная станцыя ===
Радок 61:
У 1969 годзе манаграфія «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны» была прадстаўлена ў якасці дысертацыі (Масква, Усесаюзны інстытут кармоў імя В. Р. Вільямса), якую X. Ю. Юсуфбекаў паспяхова абараніў і атрымаў навуковую ступень доктара сельскагаспадарчых навук: {{пачатак цытаты}}''Итогом этих исследований явилась монография Х. Ю. Юсуфбекова «Улучшение пастбищ и сенокосов Памира и Алайской долины», высоко оцененная учёными (в качестве докторской диссертации, блестяще защищенной автором) и практиками. Был найден дифференцированный, экономичный и эффективный подход к решению проблемы зимних кормов в условиях аридных высокогорий. И сухость климата, и сложный рельеф, и бедность почв были преодолены.''{{sfn|Агаханянц|1972}}{{канец цытаты}}
<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–6, 9–10}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>.
=== Памірскі біялагічны інстытут ===
Радок 70:
Неўзабаве прэзідэнт АН Таджыкскай ССР М. С. Асімаў і Х. Ю. Юсуфбекаў былі запрошаны ў Маскву для ўдзелу ў абмеркаванні пытання аб стварэнні біялагічнай інстытута. На сумесным пасяджэнні Прэзідыума [[АН СССР]] і Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па навуцы і тэхніцы пытанне было вырашана станоўча.
У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут<ref group="кам.">Цэнтр інстытута размешчаны ў 5 км ад г. Харог на тэрыторыі Памірскага батанічнага сада, а апорныя пункты — на Усходнім і Паўднёва-Заходім Паміры і на Дарваза. Па стане на 1981 г. у характэрных для Паміра прыродных зонах Памірскі біялагічны інстытут меў 7635 га горных тэрыторый.</ref>, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 «О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова»|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Kreutzmann, Hermann|2016|p=50–51}}.
Тэкст партыйна-вытворчай характарыстыкі на Юсуфбекова Худоера Юсуфбековича ад 1970 году, падпісаны Асімава — прэзідэнтам Акадэміі навук Таджыцкай ССР, Марозавым — сакратаром парткама Акадэміі навук Таджыцкай ССР (захавана арыгінальная арфаграфія)<ref name="Centrasia">{{cite web|url=https://centrasia.org/person2.php?st=1370516838|title=ЮСУФБЕКОВ Худоер Юсуфбекович|publisher=ЦентрАзия|lang=ru|accessdate=|ref=}}</ref>:
Радок 97:
На пасадзе дырэктара інстытута раскрыліся яго навукова-арганізатарскія здольнасці. Разам з навуковай працай ён паводзіў і вялікую арганізацыйную дзейнасць. Ім была вызначана структура падраздзяленняў інстытута. Разам з традыцыйнымі напрамкамі даследаванняў былі пачаты навуковыя працы па [[Заалогія|заалогіі]], [[Генетыка|генетыцы]] і селекцыі раслін, ахове прыроды.
У 1970—1975 гг. X. Ю. Юсуфбекаў распрацаваў схему генеральнага плана развіцця Памірскага батанічнага сада імя А. В. Гурскага [к. 5]. Для развіцця навуковай базы, пашырэння участкаў батанічнага сада і запаведвання тыповых біялагічных аб’ектаў было атрымана больш за 600 га зямельных угоддзяў ў ваколіцах батанічнага сада. Акрамя таго, да тэрыторыі сада далучана 19 га паліўных зямель Варцушч дашта, на базе якіх арганізаваны эксперыментальныя ўчасткі падраздзяленняў інстытута. За гады ажыццяўлення непасрэднага навукова-арганізатарскага кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекава тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства — альцітуда 2700-3500 м (з 1965 па верасень 1990), у 7 разоў павялічылася плошча калекцыйных раслін і ў 10 разоў павялічылася калекцыя раслін (да 4 тысячы відаў, падвідаў, ...) сусветнай [[Флора|флоры]]. Калекцыі раслін у садзе размешчаны па батаніка-геаграфічным прынцыпе, арашаная тэрыторыя разбіта на 5 [[Флора|фларыстычных]] аддзелаў: [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] і [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], [[Еўропа|Еўропы]] і [[Каўказ]]у, [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]], [[Гімалаі|Гімалаяў]] і [[Гіндукуш]]а. Унутры аддзелаў расліны размяшчаюцца радавымі комплексамі з улікам экалагічных асаблівасцяў відаў. У адпаведнасці са спецыфікай аб’ектаў даследаванняў у садзе былі сфармаваныя 3 групы: [[Дэндралогія|дэндралогіі]], кармавых і лекавых раслін, [[кветкаводства]]. Галоўнай задачай Памірскага батанічнага сада была інтрадукцыя раслін, праводзіўся абмен насеннем высакагорнай флоры і пасадачным матэрыялам са 112 садамі ўнутры СССР і з 118 садамі з 39 буйных батанічных цэнтраў [[Еўропа|Еўропы]] — [[ГДР]], [[ФРГ]], [[Нарвегія|Нарвегіі]], [[Данія|Даніі]], [[Нідэрланды|Галандыі]], [[Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЧССР]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]] — [[Канада|Канады]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і іншых краін свету. У 1972 годзе пабудавана помпавая станцыя, дзякуючы якой вада з ракі Шахдары паднімалася на вышыню 180 м. Гэта дало магчымасць пашырыць арашаныя тэрыторыі з 22 да 118 га (на вышыні 2140—2360 м) батанічнага сада больш чым у 5 разоў. Плошча чатырох фларыстычных аддзелаў павялічылася ў 2 — 4 разы. Пабудаваныя дарожныя і арашальныя сістэмы ўнутры саду, лабараторныя і жылыя карпусы інстытута{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Юсуфбеков|1982|p=52}}{{sfn|Юсуфбеков|1984|p=17}}.
Х. Ю. Юсуфбекаў вялікую ўвагу надаваў вывучэнню генафонду мясцовых пладовых раслін. З вялікага ліку выяўленых формаў у садзе былі адабраны 16 перспектыўных мясцовых формаў абрыкосаў, якія пераўзыходзілі інтрадуцыраваныя гатункі па ўраджайнасці і якасці. Пачынаючы з 1974 года частка даследаванняў пладоводаў быда перанесена на тэрыторыю Дарваза, дзе на схілах гор сустракаюцца дзікарослыя інжыр, гранат, вінаград, хурма, міндаль і іншыя пладовыя. На Дарваза ім быў арганізаваны апорны пункт па інтрадукцыі і [[Акліматызацыя|а
кліматызацыі]] [[Субтропікі|субтрапічных]] і [[цытрус]]авых раслін на плошчы 8 га. Пачатыя ў 1975 годзе пад яго кіраўніцтвам даследванні па інтрадукцыі цытрусавых і іншых субтрапічных культур на Дарваза даказалі перспектыўнасць развіцця цытрусаводства ў Калайхумбскім раёне [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці]]. У саўгасе імя Ю. Фучыка ужо закладзены ліманарий на плошчы 1 га, а таксама гранатавы і інжыравы сады на 8 га. У такой жа ступені паспяхова пачаты ў 1976 годзе даследаванні фармавой разнастайнасці і распаўсюджвання абляпіхі. Выяўлена некалькі формаў малаокалючанай [[Абляпіха|абляпіхі]] з высокай алейнасцю. Даказана мэтазгоднасць вырошчвання абляпіхі на галечніках ў поймах памірскіх рэк.
Навуковыя інтарэсы X. Ю. Юсуфбекава ахопліваюць шырокае кола пытанняў, звязаных з вывучэннем прыроды Паміра. Нароўні з рашэннем праблемы паляпшэння пашы ён сабраў значны матэрыял па ахове, аднаўленню і мэтанакіраванай рэканструкцыі расліннасці Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці. У манаграфіі «Расліннасць Заходняга Паміра і вопыт яе рэканструкцыі», напісанай сумесна {{нп5| Агаханянц, Окмир Егишевич|О. Е. Агаханянцем|ru|Агаханянц, Окмир Егишевич}}, аналізуюцца тэрытарыяльныя рэсурсы Паміра і ўводзіцца паняцце аб палігоне меліярацыі Заходняга Паміра. Унутры гэтага палігона меліярацыі вылучаюцца 12 класаў зямель і даюцца абгрунтаваныя рэкамендацыі па гаспадарчым засваенні кожнага з вылучаных класаў зямель. У манаграфіі ў найбольш поўным выглядзе прадстаўлена распрацаваная Х. Ю. Юсуфбекавым мадэль асваення Паміра. Складовымі элементамі яе з’яўляюцца пытанні комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках, безбародкавы паліў на стромкіх камяністых схілах, рэканструкцыя расліннасці старажытных [[Тэрасавае земляробства|тэрас]], [[Сель|селевых]] конусаў вынасу і інш. Горныя схілы, якія падвергліся [[Эрозія (геалогія)|эрозіі]], мяркуецца, у прыватнасці, выкарыстоўваць пад разбіўку садоў і залужэння паміж насаджэннямі шляхам падсеву шматгадовых бабовых траў. Схема рэканструкцыі расліннасці [[Эрозія (геалогія)|эрадаваных]] схілаў не толькі распрацавана, але і паспяхова выпрабаваная ў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Шугнанском, Рушанском і Ишкашимском раёнах ГБАО]]{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>:
{{пачатак цытаты}}''Разработаны приёмы предупреждения и борьбы с ветровой эрозией путём залужения песчаных массивов. Подобраны перспективные для улучшения пастбищ культурные и дикорастущие травы.''<br />
''Всестороннее изучение залужения путём орошения и подсева трав без обработки почвы на каменистых пустынных пастбищах с разными грунтами показало, что для осуществления этого метода требуется в 13-20 раз меньше затрат труда и средств, чем при освоении земель с обработкой почвы, а полученный с таких участков урожай не уступает урожаю, снятому с посевов люцерны на вспаханной почве.''<br />
''Эффективность введения новых земель под пастбища и сенокосы, их улучшение являются важнейшими экономическими условиями внедрения [[метод]]а Х. Юсуфбекова в практику [[Гара|горного]] [[Сельская гаспадарка|сельскохозяйственного]] [[Вытворчасць|производства]].''{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}{{канец цытаты}}
Рэкамендацыі па комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках таксама знайшлі шырокае прымяненне ў вытворчасці. Толькі за 1965—1980 гг. Горна-Бадахшанскім лясгасам зроблены таполевыя і абрыкосавыя насаджэнні на плошчы 1500 га{{sfn|Каландаров, Покровский|
Асноўныя ідэі і метады, звязаныя з раслінаводчым засваеннем Паміра, выкладзены X. Ю. Юсуфбекавым у дадатак да раней апублікаваных работ у манаграфіях «Метады вырошчвання карысных раслін на Паміры» (1972), «Терескен на Паміры» (1972), «Памір» (1973) і ў шматлікіх брашурах, зборніках і артыкулах. У цяперашні час апублікавана больш за 300 навуковых прац. Шэраг прац апублікаваныя і аблічбаваныя за мяжой у тым ліку ЗША ([[Карнельскі ўніверсітэт|Корнеллского]], [[Каліфарнійскі ўніверсітэт|Каліфарнійскі]] і [[Чыкагскі ўніверсітэт|Чыкагскі]] [[Універсітэт]]ах).{{Пераход|#Выбраныя творы і артыкулы|1}}
Радок 128:
Як спецыяліст-інтрадуктар X. Ю. Юсуфбекаў знайшоў аптымальнае рашэнне рэканструкцыі і размяшчэння зялёных насаджэнняў на прылеглай да будынка інстытута тэрыторыі. Вёў педагагічную працу на кафедры земляробства, чытаеў на спецыяльнасцях «Раслінаводства» і «Селекцыя і насенняводства».
Знаходзячыся на гэтай працы X. Ю. Юсуфбекаў па-ранейшаму ажыццяўляў навуковае кіраўніцтва тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства, кіраваў працай аспірантаў<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=7, 14–15}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>.
=== Акадэмія навук Таджыкскай ССР ===
Радок 135:
У 1989 годзе X. Ю. Юсуфбекаў абраны членам Прэзідыума АН Таджыцкай ССР.
У 1989 годзе ганараваны звання Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі імя Абуалі ібн Сіна ў галіне навукі<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|с=7, 15}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/><ref name="adlia"/>.
== Узнагароды і званні ==
Радок 149:
* Падзячная грамата Ордэна Леніна Усесаюзнага таварыства «Веды» СССР (Масква 28.12.1984 № 65281),
* Ганаровая грамата ЛКСМ Таджыкістана за плённую працу па камуністычным выхаванні падрастаючага пакалення (1985),
* Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя [[Авіцэна|Абуалi ібн Сіна]] і званне лаўрэата прэміі імя [[Авіцэна|Абуалi iбн-Сіна]] за цыкл прац «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны і раслінаводчае засваенне горных тэрыторый Паміра» (1989)<ref name="anrt"/>{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=64}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–7, 16–17, 38–39}}<ref name="Centrasia"/>.
== Водгукі ==
Радок 192:
* {{кніга|аўтар=Мансуров Х. Х., Максумов А. Н.|загаловак=Памяці навукоўца|арыгінал=Памяти ученого|спасылка=http://www.zin.ru/library/catfj/SPECHTML/page33/list.html|language=ru|journal=”Известия”. АН Республики Таджикистан. Отделение биологических наук|год=1992|volume=2|issue=126 |pages=63—64|doi=|access-date=2018-07-22|ref=Мансуров, Максумов}}
* {{артыкул|аўтар=Зуробек Н., Хакназар О.|загаловак=Магіла усыпаныя кветкамі|арыгінал=Мазори гулафшони олим|спасылка=https://newspaperarchive.com/dushanbe-tojikiston-soveti-dec-29-1990-p-3/|аўтар выдання= |выданне= |тып= |месца=12|выдавецтва=Tojikistoni Soveti|год=1990|выпуск= |том= |нумар=298 (18289)|старонкі=3|мова=tg|ref=Зуробек, Хакназар}}
* {{
* {{cite book |first1=Т. П.|last1=Бабий|first2=Л. Л.|last2=Коханова|last3=Костюк|first3=Г. Г.|year=1984|title= Биологи: биографический справочник|trans-title=Біёлагі: біяграфічны даведнік|url=http://www.libex.ru/detail/book505657.html|type= |series= |language=ru|location=[[Кіеў|Киев]]|publisher=Наукова Думка|page=814|pages=|doi= |isbn=|issn=|access-date=2018-04-08|quote='''Аннотация''': Единственный биографический справочник по биологам России и мира. Помещены краткие сведения о жизни и научной деятельности свыше 1600 ученых, внесших значительный вклад в развитие биологических наук. Приведены <...> список литературы, содержащий работы по истории биологии и важнейшие труды ученых. Справочник иллюстрирован портретами ученых … (аб Х. Ю. Юсуфбекове см с. 734)|ref=}}
* {{кніга|аўтар=Агаханянц О. Е.|загаловак=За раслінамі па горах сярэдняя Азіі|арыгінал=За растениями по горам Средней Азии|спасылка=https://books.google.com.tj/books/about/%D0%97%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0.html?id=CTYSAQAAMAAJ|language=ru|месца=Москва|выдавецтва=Мысль|год=1972|pages= |allpages=158|isbn=|ref=Агаханянц}}: Сярэднеазіяцкім батанікам, глебазнаўцы, геолагам, археолагам (аб Худоере Юсуфбекове С. 32-36) прысвячаецца
* {{cite book |first1=Iraj|last1=Bashiri|year=2002|title=Prominent Tajik Figures of the Twentieth Century|trans-title=Вядомыя таджыкскія Фігуры XX стагоддзя|url=http://www.academia.edu/7858297/Prominent_Tajik_Figures_of_the_Twentieth_Century|language=en|location=Душанбе|publisher= |page=|pages=349—350|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quote=BiographiesTajik agriculturalist Khudoyor Yusufbekovich Yusufbekov was born in the village of Pish of Shughnan, Badakhshan, on December 10, 1928 ...joined the CPSU in 1966.<…> graduated from the Faculty of Agronomy … in 1954. <…> 1954 to 1957 was a Senior Scientific Worker in the Botanical Gardens in Pamir for the Academy of Sciences <…> doctorate degree in agriculture in 1969 <…> … Corresponding Member since 1968, became an Academician of the Academy of Sciences in 1976 <…> became a Distinguished Contributor to Science …|ref=}} Ирадж Башири, профессор Миннесотского университета США, один из ведущих ученых в области исследований истории, литературы и языкознания в Центральной Азии и персоязычных стран региона.
* {{артыкул|аўтар=Каландаров Г., Покровский А.|загаловак=З Паміра далёка відаць|арыгінал=С Памира далеко видно: Очерк о Памирском биологическом институте и его директоре X. Ю. Юсуфбекове. «По созданному методу залужения и повышения продуктивности пастбищ освоено более 900 га, а за пятилетку эта цифра почти удвоится. Мелиоративные работы позволили включить в сельскохозяйственный оборот 1600 га. В 1970 г. с этих полей снят первый урожай табака и зерновых. По рекомендации учёных памирские колхозы начали заниматься новыми для себя отраслями — бахчеводством и овощеводством. Раньше все овощи завозились сюда из других районов Средней Азии»|спасылка=https://fantlab.ru/edition229277|месяца=11|мова=ru|выдавецтва=Новый мир|месца=Москва|год=1972|выпуск=
== Спасылкі ==
|