Вікіпедыя

Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 26:
'''Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў''' ({{lang-tg|Худоёр Юсуфбекович Юсуфбеков}} [[10 снежня]] [[1928]], кішлак Піш, [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць]], {{нп5|Таджыкская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Таджыкская АССР|ru|Таджикская АССР}} — [[27 лістапада]] [[1990]], [[Душанбэ]], [[Таджыкская ССР]], [[СССР]]) — [[СССР|савецкі]] [[навуковец]], арганізатар навукі на [[Памір]]ы, спецыяліст у галіне раслінаводства, асваення арыдных горных і высакагорных тэрыторый, лугазнаўства, фітамеліярацыі, інтрадукцыі раслін і пашавай гаспадаркі, батанікі, палявы даследчык-практык, педагог вышэйшай школы, прафесар.
 
Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынных паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і Алайскай даліны (1968), укараніў сістэму арыднай кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскага батанічнага саду (1970—1975), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыкскай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыкскай ССР]] (1976), [[грамадскі дзеяч]], [[старшыня]] Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987—1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–8, 11}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}{{sfn|Карамшоев, Додихудо|1998}}.
 
== Біяграфія ==
Радок 35:
Восенню 1949 года паступіў на першы курс [[Аграномія|агранамічнага]] [[факультэт]]а Таджыкскага сельскагаспадарчага інстытута, які скончыў у 1954 годзе, атрымаўшы кваліфікацыю [[Аграномія|агранома]].
 
Навуковую дзейнасць пачаў у 1954 годзе ў Памірскім батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А. В. Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ішкашымскім раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскага батанічнага саду. У 1956 годзе X.Ю. Юсуфбекаў пачаў першыя эксперыменты па залужэнні пустыннай пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|cp=348}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}{{sfn|Карамшоев, Додихудо|1998}}.
 
=== Інстытут батанікі АН Таджыкскай ССР ===
У 1957 годзе паступіў у вочную [[Аспірантура|аспірантуру]] пры Інстытуце батанікі АН Таджыкскай ССР (г. Душанбе) і пад кіраўніцтвам [[прафесар]]а {{нп5|Цацэнкін, Іван Апанасавіч|І. А. Цацэнкіна|ru|Цаценкин, Иван Афанасьевич}} ([[Масква]], Усесаюзны інстытут кармоў імя В. Р. Вільямса) працягнуў даследаванні па залужэнні пустынных горных схілаў [[Памір|Заходняга Паміра]]. Пасля заканчэння [[Аспірантура|аспірантуры]] працягваў працаваць у тым жа інстытуце малодшым навуковым супрацоўнікам. Там, разам з даследаваннямі на Паміры, ён пачаў першыя эксперыменты па паляпшэнні пашы цэнтральнага [[Таджыкістан]]а (Рангантаў, Кондара).
 
У гэтыя гады ён сфармуляваў і эксперыментальна даказаў метады стварэння высокапрадукцыйных кармавых угоддзяў шляхам рознага рэжыму паліву падсявання травы без парушэння натуральнай расліннасці. Вынікі гэтых даследаванняў, якія былі ўкаранёныя ў калгаснай вытворчасці Шугнанскага і Ішкашымскага раёнаў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці]] на вялікіх плошчах, з’явіліся асновай кандыдацкай дысертацыі, абароненай у 1961 годзе<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5, 9}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
=== Памірская біялагічная станцыя ===
У 1962 годзе X. Ю. Юсуфбекаў быў прызначаны дырэктарам Памірскай біялагічнай станцыі<ref group="кам.">У 1936 г. Сярэднеазіяцкі дзяржаўны ўніверсітэт арганізаваў ва ўрочышчы Чэчэкты каля Мургаба Памірскую біялагічную станцыю — першае ў свеце высакагорнае біёлага-сельскагаспадарчае навуковую ўстанову, якая сканцэнтравала асноўныя сілы батанікаў-даследчыкаў Паміра.</ref> і разгарнуў эксперыментальную работу па паляпшэнні пашы і сенажацей ва ўсіх раёнах Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці, а таксама Алайскай даліны [[Кіргізская ССР|Кіргізскай ССР]].
 
У 1965 годзе ён быў абраны старшынёй бюро Памірскай базы АН Таджыкскай ССР па сумяшчальніцтве. У 1966 годзе стаў членам [[КПСС]]{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
Пад яго кіраўніцтвам на Памірскай біястанцыі ў 1964 годзе створаны тры лабараторыі:
Радок 61:
 
У 1969 годзе манаграфія «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны» была прадстаўлена ў якасці дысертацыі (Масква, Усесаюзны інстытут кармоў імя В. Р. Вільямса), якую X. Ю. Юсуфбекаў паспяхова абараніў і атрымаў навуковую ступень доктара сельскагаспадарчых навук: {{пачатак цытаты}}''Итогом этих исследований явилась монография Х. Ю. Юсуфбекова «Улучшение пастбищ и сенокосов Памира и Алайской долины», высоко оцененная учёными (в качестве докторской диссертации, блестяще защищенной автором) и практиками. Был найден дифференцированный, экономичный и эффективный подход к решению проблемы зимних кормов в условиях аридных высокогорий. И сухость климата, и сложный рельеф, и бедность почв были преодолены.''{{sfn|Агаханянц|1972}}{{канец цытаты}}
<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–6, 9–10}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}{{sfn|Карамшоев, Додихудо|1998}}.
 
=== Памірскі біялагічны інстытут ===
Радок 70:
Неўзабаве прэзідэнт АН Таджыкскай ССР М. С. Асімаў і Х. Ю. Юсуфбекаў былі запрошаны ў Маскву для ўдзелу ў абмеркаванні пытання аб стварэнні біялагічнай інстытута. На сумесным пасяджэнні Прэзідыума [[АН СССР]] і Дзяржаўнага камітэта Савета Міністраў СССР па навуцы і тэхніцы пытанне было вырашана станоўча.
 
У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут<ref group="кам.">Цэнтр інстытута размешчаны ў 5 км ад г. Харог на тэрыторыі Памірскага батанічнага сада, а апорныя пункты — на Усходнім і Паўднёва-Заходім Паміры і на Дарваза. Па стане на 1981 г. у характэрных для Паміра прыродных зонах Памірскі біялагічны інстытут меў 7635 га горных тэрыторый.</ref>, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 «О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова»|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|Kreutzmann, Hermann|2016|p=50–51}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
Тэкст партыйна-вытворчай характарыстыкі на Юсуфбекова Худоера Юсуфбековича ад 1970 году, падпісаны Асімава — прэзідэнтам Акадэміі навук Таджыцкай ССР, Марозавым — сакратаром парткама Акадэміі навук Таджыцкай ССР (захавана арыгінальная арфаграфія)<ref name="Centrasia">{{cite web|url=https://centrasia.org/person2.php?st=1370516838|title=ЮСУФБЕКОВ Худоер Юсуфбекович|publisher=ЦентрАзия|lang=ru|accessdate=|ref=}}</ref>:
Радок 97:
На пасадзе дырэктара інстытута раскрыліся яго навукова-арганізатарскія здольнасці. Разам з навуковай працай ён паводзіў і вялікую арганізацыйную дзейнасць. Ім была вызначана структура падраздзяленняў інстытута. Разам з традыцыйнымі напрамкамі даследаванняў былі пачаты навуковыя працы па [[Заалогія|заалогіі]], [[Генетыка|генетыцы]] і селекцыі раслін, ахове прыроды.
 
У 1970—1975 гг. X. Ю. Юсуфбекаў распрацаваў схему генеральнага плана развіцця Памірскага батанічнага сада імя А. В. Гурскага [к. 5]. Для развіцця навуковай базы, пашырэння участкаў батанічнага сада і запаведвання тыповых біялагічных аб’ектаў было атрымана больш за 600 га зямельных угоддзяў ў ваколіцах батанічнага сада. Акрамя таго, да тэрыторыі сада далучана 19 га паліўных зямель Варцушч дашта, на базе якіх арганізаваны эксперыментальныя ўчасткі падраздзяленняў інстытута. За гады ажыццяўлення непасрэднага навукова-арганізатарскага кіраўніцтва X. Ю. Юсуфбекава тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства — альцітуда 2700-3500 м (з 1965 па верасень 1990), у 7 разоў павялічылася плошча калекцыйных раслін і ў 10 разоў павялічылася калекцыя раслін (да 4 тысячы відаў, падвідаў, ...) сусветнай [[Флора|флоры]]. Калекцыі раслін у садзе размешчаны па батаніка-геаграфічным прынцыпе, арашаная тэрыторыя разбіта на 5 [[Флора|фларыстычных]] аддзелаў: [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] і [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]], [[Еўропа|Еўропы]] і [[Каўказ]]у, [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]], [[Гімалаі|Гімалаяў]] і [[Гіндукуш]]а. Унутры аддзелаў расліны размяшчаюцца радавымі комплексамі з улікам экалагічных асаблівасцяў відаў. У адпаведнасці са спецыфікай аб’ектаў даследаванняў у садзе былі сфармаваныя 3 групы: [[Дэндралогія|дэндралогіі]], кармавых і лекавых раслін, [[кветкаводства]]. Галоўнай задачай Памірскага батанічнага сада была інтрадукцыя раслін, праводзіўся абмен насеннем высакагорнай флоры і пасадачным матэрыялам са 112 садамі ўнутры СССР і з 118 садамі з 39 буйных батанічных цэнтраў [[Еўропа|Еўропы]] — [[ГДР]], [[ФРГ]], [[Нарвегія|Нарвегіі]], [[Данія|Даніі]], [[Нідэрланды|Галандыі]], [[Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка|ЧССР]], [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]] — [[Канада|Канады]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і іншых краін свету. У 1972 годзе пабудавана помпавая станцыя, дзякуючы якой вада з ракі Шахдары паднімалася на вышыню 180 м. Гэта дало магчымасць пашырыць арашаныя тэрыторыі з 22 да 118 га (на вышыні 2140—2360 м) батанічнага сада больш чым у 5 разоў. Плошча чатырох фларыстычных аддзелаў павялічылася ў 2 — 4 разы. Пабудаваныя дарожныя і арашальныя сістэмы ўнутры саду, лабараторныя і жылыя карпусы інстытута{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=11–14}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Юсуфбеков|1982|p=52}}{{sfn|Юсуфбеков|1984|p=17}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
Х. Ю. Юсуфбекаў вялікую ўвагу надаваў вывучэнню генафонду мясцовых пладовых раслін. З вялікага ліку выяўленых формаў у садзе былі адабраны 16 перспектыўных мясцовых формаў абрыкосаў, якія пераўзыходзілі інтрадуцыраваныя гатункі па ўраджайнасці і якасці. Пачынаючы з 1974 года частка даследаванняў пладоводаў быда перанесена на тэрыторыю Дарваза, дзе на схілах гор сустракаюцца дзікарослыя інжыр, гранат, вінаград, хурма, міндаль і іншыя пладовыя. На Дарваза ім быў арганізаваны апорны пункт па інтрадукцыі і [[Акліматызацыя|а
Радок 107:
''Эффективность введения новых земель под пастбища и сенокосы, их улучшение являются важнейшими экономическими условиями внедрения [[метод]]а Х. Юсуфбекова в практику [[Гара|горного]] [[Сельская гаспадарка|сельскохозяйственного]] [[Вытворчасць|производства]].''{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63–64}}{{канец цытаты}}
 
Рэкамендацыі па комплекснай рэканструкцыі расліннасці на пясках і галечніках таксама знайшлі шырокае прымяненне ў вытворчасці. Толькі за 1965—1980 гг. Горна-Бадахшанскім лясгасам зроблены таполевыя і абрыкосавыя насаджэнні на плошчы 1500 га. У наступныя гады пасадкавыя працы на пясках і галечніках праводзяцца штогод на плошчы 300—350 га{{sfn|Каландаров, Покровский|1972|p=168–176}}{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
Асноўныя ідэі і метады, звязаныя з раслінаводчым засваеннем Паміра, выкладзены X. Ю. Юсуфбекавым у дадатак да раней апублікаваных работ у манаграфіях «Метады вырошчвання карысных раслін на Паміры» (1972), «Терескен на Паміры» (1972), «Памір» (1973) і ў шматлікіх брашурах, зборніках і артыкулах. У цяперашні час апублікавана больш за 300 навуковых прац. Шэраг прац апублікаваныя і аблічбаваныя за мяжой у тым ліку ЗША ([[Карнельскі ўніверсітэт|Корнеллского]], [[Каліфарнійскі ўніверсітэт|Каліфарнійскі]] і [[Чыкагскі ўніверсітэт|Чыкагскі]] [[Універсітэт]]ах).{{Пераход|#Выбраныя творы і артыкулы|1}}
Радок 128:
Як спецыяліст-інтрадуктар X. Ю. Юсуфбекаў знайшоў аптымальнае рашэнне рэканструкцыі і размяшчэння зялёных насаджэнняў на прылеглай да будынка інстытута тэрыторыі. Вёў педагагічную працу на кафедры земляробства, чытаеў на спецыяльнасцях «Раслінаводства» і «Селекцыя і насенняводства».
 
Знаходзячыся на гэтай працы X. Ю. Юсуфбекаў па-ранейшаму ажыццяўляў навуковае кіраўніцтва тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства, кіраваў працай аспірантаў<ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=7, 14–15}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
=== Акадэмія навук Таджыкскай ССР ===
У маі 1986 года X. Ю. Юсуфбекаў быў абраны акадэмікам-сакратаром Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР. Ён актыўна ўключыўся ў працу Аддзялення, надаўшы асаблівую ўвагу павышэнню эфектыўнасці навукова-даследчых работ, пераходу на праграмна-мэтавае планаванне, умацаванню матэрыяльнай базы інстытутаў. Ён увесь час займаўся і спрыяў паскарэнню ўкаранення дасягненняў навукі ў вытворчасць. Як акадэмік-сакратар Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, ён меў шырокае кола навуковых інтарэсаў у галіне біялогіі. У склад Аддзялення біялагічных навук АН Таджыцкай ССР на той перыяд ўваходзілі навуковыя ўстановы, даследаванні якіх былі прысвечаны біялагічным праблемам — гэта навукова-даследчыя інстытуты: батанікі; заалогіі і паразіталогіі імя Я. Н. Паўлоўскага; фізіялогіі і біяфізікі раслін; гастраэнтэралогіі; Памірскі біялагічны інстытут), аддзел агульнай генетыкі і аддзел аховы і рацыянальнага выкарыстання прыродных рэсурсаў.
 
У 1989 годзе X. Ю. Юсуфбекаў прысуджана Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя Абуали iбн-Сіна і прысвоена званне Лаўрэата Прэміі імя Абуали ібн Сіна ў галіне навукі. У снежні 1989 годзе абраны членам Прэзідыума АН Таджыцкай ССР. У гэты перыяд, калі X. Ю. Юсуфбекаў з'яўляўся адначасова старшынёй Памірскі навукова-даследчай базы і членам Прэзідыума АН Таджыцкай ССР, па яго ініцыятыве з Душанбэ быў перабазаваны «Аддзел Памироведения» з Інстытута мовы і літаратуры імя [[Рудакі (паэт)|Рудакоў]] у [[Харог]]; быў створаны Аддзел сацыяльна-эканамічных даследаванняў Памірскі навукова-даследчай базы на Паміры, пасля на базе гэтых двух аддзелаў пасля яго смерці (1990/11/27), у 1991 годзе быў створаны Інстытут гуманітарных навук на Паміры <ref group="кам.">«У Харог акадэмік Х. Ю. Юсуфбекаў яшчэ пры жыцці арганізоўваў забеспячэнне кватэрамі ўсіх навуковых супрацоўнікаў з Душанбэ, у яго планы ўваходзіла, акрамя стварэння Інстытута гуманітарных навук, стварыць яшчэ Інстытут [[Гляцыялогія|гляциологии]] і Інстытут [[Матэматыка|матэматыкі]] на Паміры, яго арганізатарскія здольнасці, аўтарытэт — цесныя навуковыя сувязі з многімі НДІ СССР, патэнцыял навукоўцаў з мясцовых памірцаў і іншых у рэспубліцы — у Савецкім Саюзе, на той перыяд гісторыі дазволілі б яму ўсё гэта ўвасобіць на практыцы».</ref><ref name="anrt"/>{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|сp=7, 15}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=63}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|Bashiri, Iraj|2002|c=348}}<ref name="adlia"/>{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}{{sfn|Карамшоев, Додихудо|1998}}.
 
== Узнагароды і званні ==
Радок 147:
* Падзячная грамата Ордэна Леніна Усесаюзнага таварыства «Веды» СССР (Масква 28.12.1984 № 65281),
* Ганаровая грамата ЛКСМ Таджыкістана за плённую працу па камуністычным выхаванні падрастаючага пакалення (1985),
* Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя [[Авіцэна|Абуалi ібн Сіна]] і званне лаўрэата прэміі імя [[Авіцэна|Абуалi iбн-Сіна]] за цыкл прац «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны і раслінаводчае засваенне горных тэрыторый Паміра» (1989)<ref name="anrt"/>{{sfn|Мансуров, Максумов|1992|p=64}}{{sfn|Зуробек, Хакназар|1990|p=3}}{{sfn|Олимова, Шапошникова|1989|p=5–7, 16–17, 38–39}}<ref name="Centrasia"/>{{sfn|ХаёлюекХаёлбек Додихудоев|1997|сp=19}}.
 
== Водгукі ==
Радок 197:
* {{кніга|аўтар=Kreutzmann, Hermann|загаловак=Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: [Ученые в обл. растениеводства]|арыгінал=Mapping Transition in the Pamirs: Changing Human-Environmental Landscapes|спасылка=https://books.google.com.tj/books?id=IIaMCwAAQBAJ&pg=PA50&lpg=PA50&dq=khudoer+Yusufbekov&source#v=onepage&q=(khudoer%20Yusufbekov)|год=2016|мова=en|выдавецтва=Springer Cham Heidelberg New York Dordrecht London (Springer International Publishing Switzerland)|pages=50–51|allpages=274|doi=10.1007/978-3-319-23198-3|isbn=978-3-319-23197-6|ref=Kreutzmann, Hermann}} ISSN 1879-7180. LCCN 2015959348: Нашлось только три автора, у которых было более десяти соавторов. Это Кирилл Станюкович (Академия наук Таджикской ССР) и Худоер Юсуфбеков (первый директор Памирского биологического института в Хороге) в советский период и Сайрус Самими (профессор [[Кліматалогія|климатологии]] в [[Байройтскій университет|университете Байройта]], [[Германія|Германия]]) — в [[1990-я|постсоветский]]. <…> Для советских авторов можно установить 30 со авторских сетей, самая тесная из которых образовалась вокруг Станюковича и Юсуфбекова = Only three authors were identified that have more than ten coauthors. These are Kirill V. Stanyukovich (Academy of Sciences of the Tajik SSR) and Khudoer Y. Yusufbekov (the first director of the Pamir Biological Institute in Khorog) in the Soviet period as well as Cyrus Samimi (Professor for Climatology at the University of Bayreuth, Germany) in the post-Soviet period. <…> For Soviet author, 30 coauthors networks could be detected, with the most densely linked group around Stanyukovich and Yusufbekov.
* {{cite book |first1=Iraj|last1=Bashiri|year=2002|title=Prominent Tajik Figures of the Twentieth Century|trans-title=Вядомыя таджыкскія Фігуры XX стагоддзя|url=http://www.academia.edu/7858297/Prominent_Tajik_Figures_of_the_Twentieth_Century|language=en|location=Душанбе|publisher= |page=|pages=349—350|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quote=Biographies Tajik agriculturalist Khudoyor Yusufbekovich Yusufbekov was born in the village of Pish of Shughnan, Badakhshan, on December 10, 1928 ...joined the CPSU in 1966. <…> graduated from the Faculty of Agronomy … in 1954. <…> 1954 to 1957 was a Senior Scientific Worker in the Botanical Gardens in Pamir for the Academy of Sciences <…> doctorate degree in agriculture in 1969 <…> … Corresponding Member since 1968, became an Academician of the Academy of Sciences in 1976 <…> became a Distinguished Contributor to Science in Tajikistan in 1978…|ref=Bashiri, Iraj}} Ирадж Башири, профессор Миннесотского университета США, один из ведущих ученых в области исследований истории, литературы и языкознания в [[Цэнтральная Азія|Центральной Азии]] и персоязычных стран региона.
* {{артыкул|аўтар= {{нп5|Хаёлбек Додiхудоев|Хаёлбек Додихудоев|tg|Хаёлбек Додихудоев}}|старонкі=19|год=Ліпень 1997|загаловак=Жыццё, аддадзеная навуцы|арыгінал=Жизнь, отданная науке|спасылка= |месяца=7|мова=ru|месца=Харог|выдавецтва=Газета «Бадахшон». Выданне Маджлиса народных дэпутатаў Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці Рэспублікі Таджыкістан = Нашрияи Маҷлиси вакилони халқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшони Ҷумҳурии Тоҷикистон|выпуск=СпецыяльныЛіпень, спецыяльны выпуск у гонар 40-годдзя пераймання тытула імама Часу {{нп5|Ага Хан IV|Ага Хан IV|en|Aga Khan IV}}|ref=Хаёлбек Додихудоев}}:
{{пачатак цытаты}}''«”Худоёр быў вучоны, лёс і усё жыццё якога былі цесна звязаны з Паміра. Перабазаваць «Аддзел Памироведения» з Інстытута мовы і літаратуры імя. А. Рудакоў, дзе мы працавалі, на Памір было менавіта яго пачынаннем ...” = Худоёр был учёный, судьба и вся жизнь которого были тесно связаны с Памиром. Перебазировать «Отдел Памироведения» из Института языка и литературы им. А. Рудаки, где мы работали, на Памир было именно его начинанием…»''{{канец цытаты|крыніца=Д. Карамшаў, доктар філалагічных навук}}
* {{артыкул|аўтар={{нп5|Карамшоев Додiхудо|Карамшоев Додихудо|de|Dodchudo Karamschojew}}|год=25 кастрычніка 1998|загаловак=Речь по случаю 70 летия со дня рождения академика X. Ю. Юсуфбекова к. Пиш, Шугнанский р/н ГБАО|арыгінал=Гаворка з нагоды 70 годдзя з дня нараджэння акадэміка X. Ю. Юсуфбекова к. Пиш, Шугнанский р / н ГБАО|language=tg|location=Pish|quote= «Мы лічым Худоёра заснавальнікам не толькі Памірскі біялагічнай інстытута, але таксама заснавальнікам, родапачынальнікам Інстытута гуманітарных навук на Паміры»|месяца=10|мова=tg|старонкі=19|месца={{нп5|Піш (Шугнанскi раён)|Піш|ru|Пиш (Шугнанский район)}}|ref=Карамшоев, Додихудо}} ({{cite episode |title=Karamshoev, Dodikhudo — Speech on the occasion of the 70th birthday of Academician Khudoyor Yusufbekov, Pish, Shughnon District of the GBAO|url=https://www.youtube.com/watch?v=GJqKwF6SC1Y|series=Biography|network=Darmorakht|date=25 October 1998}} 25 October 1998)
* {{артыкул|аўтар=Каландаров Г., Покровский А.|загаловак=З Паміра далёка відаць|арыгінал=С Памира далеко видно: Очерк о Памирском биологическом институте и его директоре X. Ю. Юсуфбекове. «По созданному методу залужения и повышения продуктивности пастбищ освоено более 900 га, а за пятилетку эта цифра почти удвоится. Мелиоративные работы позволили включить в сельскохозяйственный оборот 1600 га. В 1970 г. с этих полей снят первый урожай табака и зерновых. По рекомендации учёных памирские колхозы начали заниматься новыми для себя отраслями — бахчеводством и овощеводством. Раньше все овощи завозились сюда из других районов Средней Азии»|спасылка=https://fantlab.ru/edition229277|месяца=11|мова=ru|выдавецтва=Новый мир|месца=Москва|год=1972|выпуск= |нумар=11|старонкі=168—176|мова=ru|ref=Каландаров, Покровский}}
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Худаер_Юсуфбекавіч_Юсуфбекаў"