Нагорскі пасад: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
шаблон, катэгорыі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 5:
 
Першапачаткова пасад абмяжоўваўся з поўдня і ўсходу высокімі берагамі [[Дняпро|Дняпра]] і [[Дубравенка|Дубравенкі]], з поўначы — глыбокім [[Абарончы роў|абарончым ровам]]. Уключаў так званую [[Астрожская сотня|Астрожскую сотню]] і [[Нагорскае прадмесце]]. Да Нагорнага пасада прылягалі так званыя [[Нагорская сотня|Нагорская]] і [[Ледзькаўская сотня|Ледзькаўская сотні]]<ref name="mogilev">[http://library.mogilev.by/kray/mogilev%20gorod/9.0.html Могилевский Кремль.]</ref>.
 
У [[15 ст.]] пачалася складвацца планіроўка пасада, у [[1478]] годзе была пабудавана драўляная [[Спаская царква (Магілёў)|Спаская царква]]. Верагодна, яна размяшчалася на тэрыторыі квартала, абмежаванага з поўдня [[вуліца Архірэйскі Вал|вул. Архірэйскі Вал]], з поўначы [[Ветраная вуліца (Магілёў)|вул. Ветраная]], з захаду [[Спаскі завулак (Магілёў)|Спаскім]], з усходу — [[Фарны завулак (Магілёў)|Фарным]] (да сярэдзіны [[17 ст.]] вул. Няхвёдаўская) завулкамі, дзе ў 16—18 стст. сфарміраваўся комплекс [[Спаскі манастыр (Магілёў)|Спаскага манастыра]]. Ускосна гэта пацвярджаецца знойдзенымі ў [[1994]] годзе рэшткамі могілак [[15 ст.]]<ref name="Арх">{{крыніцы/Археалогія Беларусі|2|Магілёўскія пасады}}</ref>
 
Каля [[1526]] года на месцы старажынага замка на [[Замкавая гара, Магілёў|высокім плато]], дзе цяпер размяшчаецца [[Парк культуры і адпачынку імя М. Горкага (Магілёў)|парк імя Горкага]], быў пабудаваны новы [[Магілёўскі замак]], плошчай больш за 1 га. Паміж замкам і пасадам сфарміравалася [[Плошча Славы (Магілёў)|гандлёвая плошча]], якая ў пачатку XVII ст. займала тэрыторыю больш за 2 га і мела форму няправільнага мнагавугольніка. На плошчы знаходзілася 26 драўляных крам<ref name="mgup"/>.
Радок 10 ⟶ 12:
На працягу [[XVI]] стагоддзя тэрыторыя Нагорскага пасада пашыралася, на поўначы каля яго фарміравалася новае паселішча, якое пазней было названа [[Новы горад (Магілёў)|Новым горадам]], адначасова ўзніклі паселішчы за Дняпром ([[Задняпроўскі пасад]]) і Дубравенкай ([[Задубравенскі пасад]])<ref name="mogilev"/>.
 
У другой палове [[XVI]] — пачатку [[XVII ст.]] канчаткова сфарміраваліся вуліцы [[Вялікая Шклоўская вуліца (Магілёў)|Вялікая Шклоўская]] (цяпер Першамайская), [[Ветраная вуліца (Магілёў)|Ветраная]] (Ленінская), [[Няхвёдаўская вуліца (Магілёў)|Няхвёдаўская]], Спаская, Мікольская (не захаваліся)<ref name="Арх"/>.
Тэрыторыя пасада была абнесена земляным абарончым валам, які называўся [[Кругавы вал (Магілёў)|Кругавым]], або Блізкім. За валам ішоў глыбокі роў, які аддзяляў тэрыторыю Нагорскага пасада. Там, дзе праходзіў роў, вал меў дзве брамы: драўляную [[Ветраная брама (Магілёў)|Ветраную]] і мураваную [[Каралеўская брама, Магілёў|Каралеўскую]]. Ад кожнай брамы цераз роў перакідваўся драўляны [[мост]]. Ад Ветранай брамы пачыналася [[вуліца Ветраная, Магілёў|вуліца Ветраная]] (цяпер вул. Ленінская), ад Каралеўскай — [[вуліца Шклоўская, Магілёў|вуліца Шклоўская]] (цяпер вул. Першамайская), якія вялі да гандлёвай плошчы. Гэта двухпрамянёвая сістэма планіроўкі Нагорскага пасада, якая сфарміравалася да XVII ст., захавалася да нашага часу<ref name="mgup"/>.
 
Найбольш магутны [[культурны пласт]] [[17 ст.]], добра насычаны знаходкамі ([[кафля]], скураныя, металічныя і шкляныя вырабы), што сведчыць пра высокую шчыльнасць забудовы. Стары горад з’яўляўся найбольш прэстыжнай часткай Магілёва. Тут размяшчаліся галоўныя культавыя збудаванні, [[Магілёўская ратуша|ратуша]], дом [[войт]]а, сядзібы магілёўскага [[купецтва]], [[магістрат|магістрацкай]] і [[цэх]]авай вярхушкі<ref name="Арх"/>.
 
За будынкам Магілёўскай ратушы, на месцы мураваных [[гандлёвыя рады (Магілёў)|гандлёвых радоў]] [[18 ст.]], побач з домам № 9 па вул. Ленінская [[І. А. Марзалюк]] у 2009 выявіў рэшткі багатага сядзібнага комплексу канца 16 — сярэдзіны 17 ст. Зафіксаваны зялёнапаліваная і паліхромная [[кафля]] з геральдычнымі сюжэтамі, калекцыя скураных вырабаў (шырокі [[пояс]] з бронзавай [[спражка]]й, шматслойны [[гуж]] ад павозкі, плётка-[[карбач]] і інш.), фрагменты [[похва (зброя)|похваў]] [[шпага|шпагі]] з [[раслінны арнамент|раслінна]]-[[геаметрычны арнамент|геаметрычным арнаментам]] і [[кінжал]]а 2-й паловы XVI — 1-й паловы XVII ст. На тэрыторыі квартала, абмежаванага з захаду вул. Няхвёдаўская, з поўначы — Вялікая Шклоўская, з поўдня — Ветраная, размяшчаліся майстэрні [[ювелір]]аў і [[гарбар]]оў. У 1989—90 гадах [[Д. Л. Яцкевіч]] разам з рэшткамі пабудоў XVII—XVIII стст. выявіў 214 [[тыгель|тыгляў]], сотні фрагментаў [[скура]]ных вырабаў, абрэзкаў, нарыхтовак, некалькі цэлых форм [[абутак|абутку]], [[збан]]ы і глякі з-пал [[дзёгаць|дзёгця]]. На прылеглым з захаду квартале размяшчаўся комплекс будынкаў [[Богаяўленскі манастыр (Магілёў)|Богаяўленскага манастыра]]. Забудова па вул. Шклоўскай бліжэй да гандлёвай плошчы была пераважна купецкай. На гэтай частцы пасада з 16 ст. існавала драўляная Мікольская царква. Дамы заможных гараджан знаходзіліся і побач са Спаскім манастырскім комплексам, у паўночна-ўсходняй частцы вул. Ветраная. Пры ахоўных археалагічных раскопках [[1989]] у двары [[Дом купца Кітаева|дома № 15 па вул. Ленінскай]] Д. Л. Яцкевічам знойдзены завал кафлі сярэдзіны 17 ст. плошчай каля 4 м², сабраны 2 тыс. фрагментаў пераважна паліхромнай і зялёнапаліванай кафлі, каля 100 цэлых вырабаў. Сярод іх унікальныя медальёны з выявамі [[Пагоня|«Пагоні»]], [[двухгаловы арол|двухгаловага арла]] на [[Геральдычны шчыт|геральдычным шчыце]]<ref name="Арх"/>.
 
Тэрыторыя пасада была ў 17—18 ст. абнесена земляным абарончым валам, які называўся [[Кругавы вал (Магілёў)|Кругавым]], або Блізкім, і праходзіў па цяперашнім [[Тэатральны сквер (Магілёў)|Тэатральным скверы]]. За валам ішоў глыбокі роў, які аддзяляў тэрыторыю НагорскагаСтары пасадагорад ад Новага<ref name="mgup"/>. Там,У дзесярэдзіне праходзіў[[17 роў,ст.]] валва меўўмацаваннях дзвеСтарога горада меліся 4 брамы: — [[Алейная брама|Алейная]] (на спуску з гандлёвай плошчы да берага Дняпра), драўлянуюдраўляная [[Ветраная брама (Магілёў)|ВетрануюВетраная]] і муравануюмураваная [[Каралеўская брама, (Магілёў)|КаралеўскуюКаралеўская]] (у паўночнай частцы ўмацаванняў, дзе праходзіў роў), [[Дубравенская брама|Дубравенская]] (Малая, у заходняй лініі абароны горада, кантралявала спуск да [[Дубравенка|Дубравенкі]])<ref name="Арх"/>. Ад кожнайВетранай брамыі Каралеўскай брам цераз роў перакідваўсяперакідваўліся драўляныдраўляныя [[мост|масты]]. Ад Ветранай брамы пачыналася [[вуліца Ветраная, Магілёў|вуліца Ветраная]] (цяпер вул. Ленінская), ад Каралеўскай — [[вуліца Шклоўская, Магілёў|вуліца Шклоўская]] (цяпер вул. Першамайская), якія вялі да гандлёвай плошчы. Гэта двухпрамянёвая сістэма планіроўкі Нагорскага пасада, якая сфарміравалася да XVII ст., захавалася да нашага часу<ref name="mgup"/>.
 
У [[17 ст.]] па тэрыторыі пасада пабудаваны мураваныя храмы: [[Фарны касцёл (Магілёў)|Фарны касцёл]] (1624), [[Богаяўленская царква (Магілёў)|Богаяўленская царква]] (1633—34). На працягу [[1686]]—[[1725]] гадоў склаўся архітэктурны ансамбль [[Езуіцкі касцёл, Магілёў|езуіцкага касцёла з калегіумам]] побач з Каралеўскай брамай. На месцы спаленай у пачатку 18 ст. войскамі [[Пётр I (імператар расійскі)|Пятра I]] драўлянай Спаскай царквы ў [[1740]]—[[1762]] гадах была ўзведзена мураваная (да [[1802]] кафедральны сабор Магілёва), побач з ёй у 1762—85 — [[Архірэйскі палац (Магілёў)|архірзйскі палац]]. Фарны і езуіцкі касцёлы фланкіравалі галоўныя брамы Старога горада<ref name="Арх"/> — Ветраную і Каралеўскую.
 
У канцы [[XVIII]] ст. на гандлёвай плошчы створаны ансамбль мураваных грамадскіх будынкаў. У [[1809]] годзе роў быў засыпаны, а частка вала на яго працягу скапана<ref name="mgup"/>.
 
== Славутасці ==
На тэрыторыі Нагорскага пасада адноўлена [[Магілёўская ратуша|гарадская ратуша]] ([[XVII]] ст.), рэшткі [[Магілёўскі езуіцкі калегіум|езуіцкага калегіума]] ([[XVII]]—[[XVIII]] стст.), [[фарны касцёл, Магілёў|фарны касцёл]] ([[XVII]] ст.), [[Архірэйскі палац, Магілёў|архірэйскі палац]] ([[XVIII]] ст.), [[Будынак гарадской управы, Магілёў|будынак гарадской управы]] ([[XIX]] ст.), [[Будынак акруговага суда, Магілёў|будынак акруговага суда]] ([[XVIII]]—[[XIX]] стст.), [[Магілёўскі абласны драматычны тэатр|абласнога драмтэатра]] ([[XIX]] ст.), жылы дом ([[XVIII]] ст.). Акрамя таго ў мінулым на тэрыторыі пасада знаходзіліся два буйнейшыя праваслаўныя манастыры [[XVII]] ст.  — [[Богаяўленскі манастыр, Магілёў|Богаяўленскі]] і [[Спаскі манастыр, Магілёў|Спаскі]]<ref name="mgup">[http://www.mgup.mogilev.by/userfiles/file/EF/GD/Spadczyna_lock.pdf І.  А.  Пушкін. Гістарычная і культурная спадчына горада Магілёва]</ref>.
 
{{зноскі}}
 
== Літаратура ==
* {{крыніцы/Археалогія Беларусі|2|Магілёўскія пасады}}
 
== Спасылкі ==