Маньчжурская мова: Розніца паміж версіямі

Паходзіць ад [[чжурчжэньская мова|чжурчжэньскай мовы]], якая фактычна з'яўляеццаз’яўляецца храналагічным этапам развіцця маньчжурскай мовы (змена назвы звязаная з успрыняццем сярэдневяковымі чжурчжэнямі этноніма ''маньчжуры''). Мае запазычанні [[мангольская мова|мангольскага]] і [[кітайская мова|кітайскага]] паходжання. Пісьменнасць мовы запазычана ад [[старамангольская пісьменнасць|старамангольскай]] і запісваецца зверху ўніз з размяшчэннем вертыкальных радкоў злева направа.

Гістарычна маньчжурская мова, апрача народнага ўжытку, з'яўляласяз’яўлялася галоўнай мовай імператарскага двару дынастыі [[Цын]], аднак з цягам часу маньчжурскія чыноўнікі сталі ўспрымаць кітайскую культуру як культуру большасці насельніцтва імперыі Цын, з-за чаго пачаўся працэс заняпаду мовы. Спрабуючы захаваць маньчжурскую ідэнтычнасць, цынскі ўрад увёў моўныя курсы і экзамены для ваенных, прапаноўваючы разнастайныя ўзнагароды для тых, хто атрымліваў поспехі пры вывучэнні мовы. Так, ужо пяты маньчжурскі імператар Юнчжэн выказваў думку, што ў выпадку адсутнасці заахвочвання вывучэння мовы, маньчжурская мова не будзе перадавацца наступным пакаленням<ref name=rhoads>{{Кніга|аўтар = Edward J. M. Rhoads.|частка = |загаловак = Manchus & Han: Ethnic Relations and Political Power in Late Qing and Early Republican China, 1861–1928|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com.au/books?id=QiM2pF5PDR8C|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = University of Washington Press,|год = 2000|том = |старонкі = 52-54|старонак = |серыя = |isbn = 0-295-98040-0|тыраж = }}</ref>. Тым не менш, сярод цынскіх ваенных выкарыстанне мовы стала значна скарачацца ўжо ў [[18 стагоддзе|XVIII]] ст. Гістарычна задакументавана, што ў [[1776]] годзе імператар Цяньлун быў вельмі ўзрушаны чыноўнікам Гуаэрмінам, які, нягледзячы на сваё паходжанне з маньчжурскіх тэрыторый, не разумеў маньчжурскага маўлення імператара<ref>{{Кніга|аўтар = Yu Hsiao-jung.|частка = |загаловак = Manchu Rule over China and the Attriion of the Manchu Language|арыгінал = |спасылка = http://lacito.vjf.cnrs.fr/colloque/diaporamas/yu2.pdf|адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = |год = |том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. На перыяд [[19 стагоддзе|ХІХ]] ст. свабоднае валоданне мовай страцілі чыноўнікі пры імператарскім двары. Так, імператар Цзяцын, які кіраваў з [[1796]] па [[1820]] гады, скардзіўся, што яго чыноўнікі не могуць чытаць і пісаць па-маньчжурску<ref name=rhoads/>. Архівы атрада [[Хулань|Хулані]] (на поўначы правінцыі Хэйлунцзян) паказвалі, што толькі 1 % яго членаў маглі чытаць па-маньчжурску, не больш за 0,2 % маглі размаўляць на мове<ref name=rhoads/>.

На цяперашні момант застаецца вельмі невялікая колькасць носьбітаў маньчжурскай мовы, тэрыторыя гістарычнай Маньчжурыі з'яўляеццаз’яўляецца поўнасцю кітаізаванай. Па стане на [[2007]] год, у вёсцы Санцзяцзі павета Фуюй правінцыі Хэйлунцзян пражывае васямнаццаць носьбітаў мовы пажылога ўзросту<ref>{{Спасылка | аўтар = David Lague| прозвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | год = 18 сакавіка 2007| url = http://www.nytimes.com/2007/03/18/world/asia/18manchu.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Chinese Village Struggles to Save Dying Language| фармат = | назва праекта = The New York Times| выдавецтва = | дата = 28 снежня 2013 | мова = en| каментарый = }}</ref>. Партал Ethnologue прыводзіць лічбу ў 20 чалавек паводле саслоўя на гэты ж год, спасылаючыся на (Bradley 2007)<ref>[http://www.ethnologue.com/language/mnc Manchu | Ethnologue]</ref>. Некалькі носьбітаў мовы таксама пражывае ў сяле Даўцзя раёна Айхуэй акругі Хэйхэ правінцыі Хэйлунцзян.

Ва ўсходнім Кітаі існуюць групы энтузіястаў, якія спрабуюць адрадзіць мову з дапамогай наяўных слоўнікаў і падручнікаў і нават візітаў у Чапчальскі павет<ref name=ijohnson/>. З'яўляюццаЗ’яўляюцца маньчжурскія добраахвотнікі, якія пачынаюць выкладаць мову з мэтай яе адраджэння<ref>http://www.mzb.com.cn/zgmzb/html/2011-07/29/content_78793.htm</ref><ref>http://big5.ifeng.com/gate/big5/news.ifeng.com/gundong/detail_2011_12/12/11251077_0.shtml</ref><ref>http://i.syd.com.cn/content/2011-12/05/content_25882720.htm</ref><ref>http://bjwb.bjd.com.cn/html/2012-03/03/node_17.htm</ref>, а таксама людзі, якія зноў вывучылі мову дзякуючы прынятым мерам<ref>http://liaoning.nen.com.cn/liaoning/178/3607178.shtml</ref><ref>http://bjwb.bjd.com.cn/html/2012-03/03/content_55839.htm</ref>.

Галоўныя члены сказа ў маньчжурскай мове заўсёды цягнуцца к канцу сказа, з-за чаго структура сказа ў маньчжурскай мове будуецца па схеме [[SOV]] (дзейнік-дапаўненне-выказнік). Маньчжурскі сінтаксіс мае падабенствы з сінтаксісамі [[карэйская мова|карэйскай]] і [[японская мова|японскай]], што з'яўляеццаз’яўляецца адным з аргументаў на карысць існавання алтайскай моўнай сям'ісям’і.

Так, толькі два галосныя гукі, [i] і [u] могуць з'яўляццаз’яўляцца побач з любым іншым галосным або галоснымі гукамі. Галосны пярэдняга рада [e] (таксама можа рэалізоўвацца як /ɤ/) не можа ўзнікаць у словах з галоснымі задняга рада [o], [a]. Галосны, які транскрыбуецца як [ū], у некаторых выпадках з'яўляеццаз’яўляецца побач з галосным пярэдняга рада [e], аднак пытанне аб правільным вымаўленні гэтага галоснага з'яўляеццаз’яўляецца дыскусійным. Эрых Гаўэр, нямецкі сінолаг і маньчжурыст, мяркуе, што гэты галосны рэалізуецца як агублены галосны пярэдняга рада ў пачатку слоў і як неагублены галосны задняга рада ў сярэдзіне<ref>Li (2000), ст. 17.</ref>. Уільям Осцін лічыць, што гэты галосны з'яўляеццаз’яўляецца агубленым галосным сярэдняга пад'ёмупад’ёму<ref>{{Кніга|аўтар = Austin, William M.|частка = Indiana University Publications, Vol. 13|загаловак = The Phonemics and Morphophonemese of Manchu|арыгінал = |спасылка = |адказны = Nicholas Poppe|выданне = American Studies in Altaic Linguistics|месца = |выдавецтва = Bloomington IN|год = |том = Uralic and Altaic Series|старонкі = 17|старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}</ref>. У сібінскай мове гэты гук рэалізоўваецца як [u].

Для маньчжурскай мовы характэрна ўспрыманне значнай колькасці гукаў кітайскай мовы, якія засвоіліся разам з запазычаннямі з гэтай мовы, у адрозненне ад іншых моў, якія пры запазычанні слоў звычайна прыстасоўваюць гукі іншай мовы пад свой гукавы лад (як, напрыклад, у беларускай). Маньчжурская пісьменнасць мае асаблівыя сімвалы для адлюстравання падобных запазычаных гукаў з запазычанае [[лексіка|лексікі]]. Сярод падобных сімвалаў — знак для пазначэння неагубленага галоснага верхняга пад'ёмупад’ёму (звычайна транслітаруецца як ''y'') у такіх словах як ''sy'' («будысцкі храм») і ''Sycuwan'' («[[Сычуань]]»). Маюцца знакі для асаблівых кітайскіх афрыкат у запазычаннях накшталт ''dzengse'' («апельсін», ад кітайскага ''chéngzi'') і ''tsun'' («[[цаля]]», ад кітайскага ''cùn'').

* Li, Gertraude Roth. 2000. ''Manchu: A Textbook for Reading Documents''. University of Hawai'iHawai’i Press, Honolulu, ISBN 0-8248-2206-4