Вікіпедыя

Германія: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 67:
У антычныя часы тэрыторыя сучаснай Германіі была заселена германскімі плямёнамі, што паспяхова супрацьстаялі Рыму. У Х стагоддзі нямецкія землі сталі ядром [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]. У пачатку ХVI стагоддзя Германія была калыскай [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]]. У познім Сярэднявеччы і раннім Новым часе Германія існавала як садружнасць невялікіх княстваў, сярод якіх у ХVIІІ ст. узвысілася [[Прусія]]. У 1815 быў створаны Германскі саюз, а ў 1871 годзе, дзякуючы [[Ота фон Бісмарк]]у, на карце Еўропы ўзнікла [[Германская імперыя]]. Параза ў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайне]] прывяла да звяржэння манархіі. Саступкі па Версальскім міры прывялі да ідэй рэваншызму і росквіту фашызму, што разам з нацысцкай ідэалогіяй, вылілася ў [[Другая сусветная вайна|Другую Сусветную вайну]] і [[Халакост]]. Пасля капітуляцыі нацыскага ўрада ў [[1945]] годзе, тэрыторыя краіны была падзелена на [[Акупацыя|акупацыйныя зоны]], на якіх у 1949 былі створаны Федэратыўная Рэспубліка Германія і [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]]. Чатыры дзесяцігоддзі [[Халодная вайна|Халоднай вайны]] скочыліся падзеннем Берлінскай сцяны і аб’яднаннем дзвюх частак краіны [[Дзень нямецкага адзінства|3 кастрычніка 1990 года]]. Сёння гэты дзень адзначаюць як дзяржаўнае свята.
 
З насельніцтвам у 83 млн чалавек ФРГ з’яўляецца самай многанаселенай сярод краін, што цалкам знаходзяцца ў Еўропе і першай краінай [[Еўрапейскі Саюз|ЕС]]. На працягу апошніх дзесяцігоддзяў для Германіі характэрны адмоўны натуральны прырост і старэнне насельніцтва. Германія з’яўляецца еўрапейскім лідарамлідэрам па прыёме [[Іміграцыя|імігрантаў]], што ў рэшце рэшт вылілася ў [[Міграцыйны крызіс у Еўропе|міграцыйны крызіс]]. Іміграцыя ператварыла Германію з монанацыянальнай краіны ў шматнацыянальную. Германія — краіна гарадоў, прычым ніводзін горад не вылучаецца завялікімі памерамі. Найбуйнейшая ўрбанізваная зона ляжыць у сярэднім цячэнні Рэйна з адгалінаваннем напа ягоныягоным прытокпрытоку Рур і вядома як Рэйн-Рурскі мегалаполіс з ядрамі ў [[Дортмунд]]зе і [[Эсэн]]е.
 
Германія — высокаразвітая постіндустрыяльная краіна, што валодае магутнай сучаснай эканомікай. З’яўляецца [[Вялікія дзяржавы|вялікай дзяржавай]], сусветным тэхналагічным і прамысловым лідарам. Па паказчыку намінальнага [[Валавы ўнутраны прадукт|валавога ўнутранага прадукту]] Германія знаходзіцца на першым месцы ў [[Еўропа|Еўропе]] і на чацвёртым у свеце. У 2014 годзе яна займала трэцяе месца па аб’ёмах [[імпарт]]у і [[экспарт]]у. Германія мае адзін з найвышэйшых паказчыкаў [[Індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу|індэкса чалавечага развіцця]] ў свеце. У ФРГ дамінуе канцэпцыя сацыяльнай рынкавай эканомікі: нават сярод еўрапейскіх дзяржаў Германія вылучаецца высокім узроўнем жыцця, сацыяльнай бяспекі, аховы здароўя, вышэйшай адукацыі, клопатам аб навакольным асяроддзі. Германія з’яўляецца адной з краін-заснавальніц [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]], асновай [[Еўразона|Еўразоны]]. Таксама ФРГ удзельнічае ў [[Арганізацыя Аб'яднаных Нацый|ААН]], [[НАТА]], [[Вялікая сямёрка|Вялікай сямёрцы]] (G7)]] і [[Група дваццаці|Дваццатцы]] (G20)]].
 
Вялікія і славутыя сыны Германіі здзейснілі шмат дасягненняў у [[Мастацтва|мастацтве]] і [[Архітэктура|архітэктуры]], [[Музыка|музыцы]], [[Філасофія|філасофіі]] і [[Кінамастацтва|кіно]], [[Нямецкая кухня|кухні]] і [[спорт|спорце]]у, [[Навука|навукінавуцы]] і [[Культура|культуры]]. На тэрыторыі краіны размешчаны [[Спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА ў Германіі|44 аб’екты]], якія ўключаны ў склад [[Сусветная спадчына|Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА]].
 
== Этымалогія назвы ==
Радок 84:
Пасля падзення манархіі ў [[Аўстра-Венгрыя|Аўстра-Венгрыі]] ў [[1919|1919 годзе]], была створана [[Нямецкая Аўстрыя]] ([[Нямецкая мова|ням]]. Republik Deutschösterreich), якая хацела далучыцца да германскай рэйху, але не магла, бо па [[Сен-Жэрменскі мірны дагавор, 1919|Сен-Жэрменскім мірным дагаворы]] з краінамі-пераможцамі ёй забаранялася ўваходзіць у склад Германіі, ці складаць з ёй якія-небудзь саюзы.
 
Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] саюзнікі-пераможцы прымянялі да акупіраванайакупаванай тэрыторыі былой [[Германская імперыя|Германскай імперыі]] (без Аўстрыі) назву ''Deutschland''. У 1949 годзе былі падпісаны канстытуцыі двух Германій: капіталістычнай Федэратыўнай Рэспублікі Германія (''«Bundesrepublik Deutschland»'') і сацыялістычнай Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі (''«Deutsche Demokratik Republik»''). Пасля [[Аб'яднанне Германіі, 1990|аб’яднання ФРГ і ГДР]] у 1990 годзе, поўная афіцыйная назва Германіі гучыць па-нямецку так: ''«Bundesrepublik Deutschland» (''ці ''«Deutschland»).''
 
=== Германія ===
Славянская назва ''Германія'' паходзіць ад лацінскага ''«Germania»'', якое ўзыходзіць да тэкстаў антычных аўтараў I стагоддзя н. э. і ўтворана ад этноніма «германцы» ([[Лацінская мова|лац]]. ''Germanus''). Упершыню назва была ўжыта [[Гай Юлій Цэзар|Юліем Цэзарам]] у «Занатоўках аб гальскай вайне» адноснау дачыненні да плямёнаў, якія пражывалі за [[Рака Рэйн|Рэйнам]]. Само слова, верагодна, мае нелацінскія карані і паходзіць ад кельцкага ''«Gair»'' («сусед»).
 
== Геаграфічнае становішча ==
Радок 93:
[[File:Germany - Location Map (2013) - DEU - UNOCHA.svg|thumb|Германія: суседзі і вялікія гарады]]
[[Файл:Satellite Image of Ruegen.jpg|thumb|left|Востраў [[Руген]] у Балтыйскім моры, Заходняя Памеранія]]
Германія займае цэнтральнае становішча ў заходняй Еўропе. Германія мяжуе з дзевяццю краінамі: з [[Данія]]й на поўначы (працягласць агульнай мяжы — 67 км), з [[Польшча]]й (442 км) на паўночным усходзе і з [[Чэхія]]й (811 км) на ўсходзе, з [[Аўстрыя]]й (815 км) на паўднёвым усходзе, са [[Швейцарыя]]й (316 км) на поўдні, з [[Францыя]]й (448 км) на паўднёвым захадзе, з [[Люксембург]]ам (135 км) і [[Бельгія]]й (156 км) на захадзе і з [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] (567 км) на паўночным захадзе. Агульная працягласць мяжы складае 3757 км. Частка межаў праходзіць па вялікіх рэках: польская мяжа — па [[Одэр]]ы (Одры), швейцарская і французская — па Рэйне[[Рэйн]]е. Паўднёва-ўсходнія і паўднёвыя рубяжы адзначаны гарамі: Багемскі лес і [[Рудныя горы]] на мяжы з Чэхіяй, [[Альпы]] — з Аўстрыяй і Швейцарыяй.
 
На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў. Паміж морамі пракапаны [[Кільскі канал]]. Паўночнаморскае ўзбярэжжа вядома пад назвай [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]] — тут у шырокай прыліўнай паласе чаргуюцца балоты і пясчаныя выспы.
Проста насупраць [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]], якое працягваецца і ў Нідэрландах з Даніяй, знаходзяцца [[Фрызскія астравы]]. [[Паўночна-Фрызскія астравы]]. Востраў [[Гельгаланд|востраў Гельгаланд]] з’яўляецца самым аддаленым нямецім востравам з пастаяным насельніцтвам. Востраў Руген у Балтыйскім моры з’яўляецца самым вялікім нямецкім востравомвостравам па плошчы. А самы вялікі паўвостраў — Фішланд-Дарс-Цынгіс.
 
== Прырода ==
Радок 106:
Тэрыторыя Германіі знаходзіцца на сутыку геалагічна старажытных ([[Дакембрый|дакебрыйскіх]]) пліты [[Усходне-Еўрапейская платформа|Усходне-Еўрапейскай платформы]] (на поўначы і паўночным усходзе) і яе [[Балтыйскі шчыт|Балтыйскага шчыта]] (на поўначы) са складкаватымі абласцямі: геалагічна маладой ([[кайназой]]скай) [[Альпы|Альпійска]]-[[Карпаты|Карпацкай]] [[Горная сістэма|горнай сістэмай]] на поўдні і старажытнай герцынскай на захадзе. Германію можна падзяліць на тры геалагічныя рэгіёны: Цэнтральна-Еўрапейская Дэпрэсія, Цэнтральныя Еўрапейскія блокі і Альпы.
 
Характар рэльефу абумоўвіў падзел тэрыторыі Германіікраіны: Германія падзяляецца на тры буйныя шыротнаарыентаваныя вобласці:
[[Файл:Zugspitze Westansicht.JPG|250px|thumb|left|[[Цугшпіцэ]] ў Баварыі з вышынёй у 2962 метраў з’яўляецца самайсамым высокайвысокім кропкайпунктам Германіі.]]
* [[Альпы]] — на крайнім поўдні. Геалагічна маладыя горы Альпы з’яўляюцца самымі высокімі і доўгімі гарамі Германіі. Нямецкія Альпы вышынёю толькі ад 2000 м амаль цалкам знаходзяцца ў [[Баварыя|Баварыі]]. ГараПамежная з Аўстрыяй гара [[Гара Цугшпіцэ|Цугшпіцэ]] (2962 м), якая знаходзіцца на мяжы з Аўстрыяй і з’яўляецца самай высокай вяршыняй Германіі.
* горы Сярэдняй Германіі — у цэнтры і ў паўднёвай частцы. Яны распасціраюцца ад паўночнага краю цэнтральнага горнага парога і да Альп, [[Верхнярэйнская нізіна|Верхняга Рэйну]] і [[Бодэнскае возера|Бодэнскага возера]]. ЯноГоры, як правіла, расцерастуць з поўначы на поўдзень па вышыні і працягласці. СамайСамым высокайвысокім кропкайпунктам ўзвышшагэтай часткі з’яўляецца пік Фельдберг (1493 м) у [[Шварцвальд]]зе, а пасля Вялікі Арбэр (1456 м) у [[Баварскі Лес|Баварскім лесе]]. Вяршыні вышынёю больш за 1000 метраў над узроўнем мора ёсць таксама ў [[Рудныя горы|Рудных гарах]], Фіхтэльгебіргэ, Швабскіх Альбах і горным масіве [[Гарц]], дзе акрамя таго, знаходзіцца самая высокая кропка паўночнай Германіі — гара Брокен (1142,2 м).
* [[Паўночна-Германская нізіна]] — на поўначы. На поўнач ад Цэнтральнага нямецкага ўзвышша горы адсутнічаюць і сярэдняя вышыня над узроўнем мора складае не больш за 100 м. Гэта створаны старажытнымі покрыўнымі ледавікамі рэльеф нізін і там-сям раскіданых узвышшаў. Адзіным выключэннемпунктам вышэй за 200 метраў тут з’яўляецца пагорак Хайдэохэ з вышынёй у 201,4 м (назва самой вышыні па-ням. ''Heideberg'') які знаходзіцца ў муніцыпалітэце Грэдэн ([[Землі Германіі|федэральная зямля]] [[Брандэнбург]]). Рэльеф нізіны і там-сям раскіданых узвышшаў створаны старажытнымі покрыўнымі ледавікамі.
 
=== Клімат ===
Германія, як і ўся [[Заходняя Еўропа]], адрозніваецца ўмераным марскім кліматам з агульнай заходняй цыркуляцыяй атмасферы. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлантыкі цяплейшыя, чым суша, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Еўропе, забяспечваючы тэмпературы нашмат вышэйвышэйшую сярэдніхза сярэднія для дадзеных шырот. На ўсход і на поўдзень клімат становіцца больш кантынентальным.
 
[[Файл:IndianSummerSauerland.jpg|thumb|Восеньскі мяшаны лес ва ўмераным клімаце.]]
У цэлым узімку тэмпературы памяншаюцца да ўсходу: ізатэрма студзеня 0 °C праходзіць па лініі [[Любек]] — [[горад Бон|Бон]]. На поўдні краіны тэмпературы паніжаюцца за кошт бoльшых вышынь. Снежны полаг звычайна трымаецца 20-25 дзён на поўначы, больш 40 дзён у паўднёвай Баварыі і звыш 100 дзён у Альпах і на вяршынях [[Шварцвальд]]а. Улетку сітуацыя процілеглая. Тэмпературы падвышаюцца ў паўднёвым кірунку, і самыя высокія паказчыкі адзначаюцца на [[Верхнярэйнская нізіна|Верхнерэйнскай нізіне]]. Сярэдняя тэмпература ліпеня там 19 °C. Летнія тэмпературы на Паўночна-Германскай нізіне павышаюцца на ўсход і паўднёвы ўсход. Сярэдняя тэмпература ліпеня ў Берліне 18,5 °C.
 
Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Германскай нізіне дасягаюць максімуму парадку 750 мм на ўзбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах рассечанага рэльефу размеркаванне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам і да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае не больш за 500 мм. Гэткія жа малыя сумы ападкаў выпадаюць у паласе, змешчанай да поўначы ад Сярэднегерманскіх гор, у іх дажджавым ценю. На поўдні і ўсходзе максімум ападкаў прыходзіцца на лета, паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць бoльшую частку ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор’я.
 
=== Рэкі і азёры ===
[[Файл:Rheinstein.jpg|thumb|left|Рэйн і замак Рэйнштайн.]]
З шасці рэк з найбуйнейшымі басейнамі, Рэйн, Эльба, [[Везер]], [[Рака Эмс|Эмс]] ([[Паўночнае мора|ПаўночнеПаўночнае мора]]) і Одэр ([[Балтыйскае мора]]) належаць да рэк [[Паўночная Атлантыка|Паўночнай Атлантыкі]]; і толькі [[Рака Дунай|Дунай]] ўпадаеупадае ў [[Чорнае мора]], якое [[Гідраграфія|гідраграфічна]] мае сувязьзвязана з [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Вадазборы гэтых двух сістэм падзяляюцца адзін ад аднаго [[Галоўны Еўрапейскі водападзел|Галоўным Еўрапейскім водападзелам]].
 
Самая вялікая і славутая рака Германіі — [[Рэйн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор’ях [[Альпы|Альпаў]]. Паміж [[Бінген-на Рэйне|Бінгенам]] і [[горад Бон|Бонам]] гэтая рака праразае глыбокую цясніну ў [[Рэйнскія Сланцавыя горы|Рэйнскіх Сланцавых гарах]], далей выходзіць на Паўночна-Германскую нізіну і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Амаль палову сцёку Рэйн атрымлівае з Альпійскай вобласці. У пачатку лета адбываецца разводдзе, абумоўленае раставаннем снега ў гарах. Горы Сярэдняй Германіі, адкульдзе паступаепачынаецца другаяшмат паловапрытокаў сцёкуРэйна, маюць цалкам іншы рэжым з максімумам сцёку ўзімку, калі выпарэнне мінімальнае. Спалучэнне гэтых двух крыніц забяспечвае Рэйну не толькі багаты, але і рэгулярны сцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходства.
 
[[Файл:Mainau, Luftbild 2010.jpg|thumb|«Востраў-кветка» у Бодэнскім возеры.]]
БольшасцьАкрамя іншых рэк краіны пачынаеццаРэйна ў гарахПаўночнае Сярэдняймора Германіі.нясуць Усвае асноўным гэта прытокі Рэйна, але ёсць і самастойныя рэкі, напрыкладводы [[Везер]] і [[Эльба]], якія нясуць свае воды ў Паўночнае мора. Паколькі жыўленне ад снягоў Альпійскай вобласці адсутнічае, на гэтых рэках у канцы лета і ўвосень назіраецца межань. [[Одэр]] і яго асноўны прыток [[Нейсэ]] таксама бяруць пачатак у горах Сярэдняй Германіі. На поўдні краіны ў [[Шварцвальд]]зе пачынаецца і цячэ на ўсход [[Дунай]]. Яго водны рэжым фармуецца ў асноўным пад уплывам правых прытокаў ([[Ізар]], [[Ін (рака)|Ін]], Вертах), якія бяруць пачатак у Альпах. Летнія паводкі і зімовая межань ствараюць неспрыяльныя ўмовы для навігацыі.
 
Натуральныя азёры ў асноўным [[Ледніковы перыяд|ледавіковага паходжання]]. Ледавікі ўтварылі вялікую часткубольшасць буйных азёр у перадгор’ях Альпаў, і у Гальштынскай Швейцарыі (горныя) і ў [[Мекленбург-Пярэдняя Памеранія|Мекленбургу]] (старажытныя покрыўныя). Самым вялікі возерам, якое цалкам ляжыць на нямецкай тэрыторыі, з’яўляецца возера [[Мюрыц]] — частка [[Мекленбургскае паазёр'е|Мекленбургскага паазёр’я]]. А самым вялікім памежным возерам, большая частка якога належыць Германіі, з’яўляецца [[Бодэнскае возера]], акваторыя якога належыць таксама Аўстрыі і Швейцарыі.
 
=== Глебы ===
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Германія"