|
'''Каменны вугаль''' – — выкапневы гумусавы вугаль больш высокай ступені вуглефікацыі ў параўнанні з бурым вуглем. Па міжнароднай класіфікацыі да каменных адносяць вугалі з вышэйшай цеплынёй гарэння больш за 23,88 МДж (5700 ккал/кг) і выхадям лятучых болей 9 %. Каменны вугаль утрымлівае ў гаручай масе ад 75 да 97 % вуглерода. Каменны вугаль распаўсюджаны ў адлажэннях каменнавугальнай, пермскай і юрскай сістэм. Глыбіня знаходжання каменнага вугля –вугалю — ад паверхні да 2000 – 25002000—2500 метраў. Ён утварыўся з прадуктаў распаду арганічных астаткаў вышэйшых раслін, змяніўшыхся пад уплывам вялікага ціску акружаючых парод зямной кары і параўнальна высокай тэмпературы. З узрастаннем ступені пераўтварэння паслядоўна павялічваецца ўтрыманне вуглерода і адначасова змяньшаецца колькасць кіслароду, вадароду, лятучых рэчываў; змяняецца цеплыня згарання, здольнасць спякацца і іншыя ўласцівасці.
Каменны вугаль – — гаматная горная парода, утвораная аморфным вуглеродам, аксамітна і смаляна-чорнага колера; бліскучасць каменнага вугля –вугалю — тлустая, злом ракавісты; цвёрдасць 2-3; удзельная вага 1,25-1,4. Каменны вугаль гарыць яркім полымем, распаўсюджваючы моцны дым і смалісты водар.
Апрацоўкай растворам хлорава-каліевай солі і азотнай кіслаты калі-некалі мажна выявіць у каменным вуглі структуру папараці, сілірярыі, лепідэндрона і іншых каменнавугальных раслін.
Адрозніваюць – — смалісты ці бліскучы - — з ракавістым, бліскучым зломам, грубы - — з грубазерністым зломам, слаёвы - — з сланцаватай асобнасцю, валаконны – — з валаконнай структурай і інш. Каменны вугаль утрымлівае ў сярэднім наступныя элементы: 82 % [[вуглярод]], 1,5-5,7 % [[вадарод]], 1,5-15 % [[кісларод]], 0,5-4 % [[сера]], да 1,5 % [[азот]], 2-45 % лятучых рэчывыў; колькасць вадкасці 4-14 %, утрыманне залы нязначнае,. Большая ці меншая прысутнасць серы абумоўлена дадаткам [[серны калчадан|сернага калчадана]] ці іншых серністых мінералаў. Чым больш у каменным вугле [[вадарод]]у, тым больш атрымліваецца з яго пры награванні без доступа паветра смалістых рэчываў, тым лепш такі каменны вугаль гарыць і тым больш ён прыдатны для атрымання [[свяцільны газ|свяцільнага газа]], такі, багаты смоламі каменны вугаль называюць тлустым, а бедны гэтымі рэчывамі – — худым. Худыя вуглі загараюцца з цяжкасцю, і іх гарэнне можа падтрымлівацца толькі пры моцным прытоку паветра. Пры пракальванні ў зачыненай прасторы тлусты каменны вугаль спякаецца і плавіцца, утвараючы порыстую губкавую масу – — [[кокс]], які зусім не ўтрымлівае серы і няшмат Н і О; пры гэтым атрымліваюць газападобны свяцільны газ і вадкі – — [[каменнавугальны варволь]].
Каменны вугаль у якім смалістыя рэчывы амаль зусім адсутнічаюць, мае назву [[антрацыт]].
Найбольш буйнымі распрацоўваемымі басейнамі каменнага вуглявугалю з'яўляеццаз’яўляецца: Данецкі, Кузнецкі, Пячорскі, Карагандзінскі, Аппалачскі, Пенсільванскі, Верхнесілезскі, Астрава-Карвінскі, Рурскі, Вялікі Хуанебас, Паўднёва-Уэльскі, Валанс'енскіВаланс’енскі, Брабантскі.
Тры чвэрці агульнасусветных запасаў каменнага вуглявугалю прыходзіцца на [[краіны СНД]], [[ЗША]], [[КНР]].
Сусветныя запасы каменнага вуглявугалю (прыблізныя дадзеныя)
* [[Краіны СНД]] - — 4400 (млрд. т)
* [[ЗША]] — 1570 (млрд. т)
* [[Кітай]] — 1570 (млрд. т)
* [[Заходняя Еўропа]] — 865 (млрд. т)
* [[Акіянія]] — 800 (млрд. т)
* [[Афрыка]] — 225 (млрд. т)
* [[Азія]] (без краін СНД і Кітая) - — 185 (млрд. т)
* [[Канада]] — 65 (млрд. т)
* [[Лацінская Амерыка]] — 60 (млрд. т)
* '''Агулам: 9740 (млрд.т)'''
У 1990-х гадах сусветнае спажыванне каменнага вуглявугалю склала 2,3 млрд.тон у год. У адрозненне ад спажывання нафты, спажыванне вуглявугалю значна павялічылася не толькі ў развіваючыхся краінах, але і ў прамыслова развітых краінах.
[[Катэгорыя:Выкапнёвы вугаль]]
| 