Армянафобія: Розніца паміж версіямі

'''Армянафобія''' ''(Арменафобія)''  — адна з праяў этнічнай [[ксенафобія|ксенафобіі]]<ref name="Маркедонов" />, варожае стаўленне, няцерпнасць да армян як этнічнай групы; негатыўная ўсталёўка (непрыязь, ірацыянальны страх ці нянавісць<ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/krugosvet/article/d/d4/1012529.htm?text=%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%84%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D1%8F И.  С.  Кон. Ксенофобия]</ref>) па дачыненні да [[Армяне|армян]] ці [[Арменія|Арменіі]]<ref name="Aldrich">Chris Aldrich. The Aldrich Dictionary of Phobias and Other Word Families. Trafford Publishing, 2002. ISBN 1-55369-886-X. стр. 225</ref>, ідэалогія негатыўнага стаўлення да армян<ref name = "Koryakin">''Корякин К. В.'' Условия адаптации и интеграции мигрантов-армян в Краснодарском крае // Полевые исследования Института этнологии и антропологии. Рос. акад. наук, Ин-т этнологии и антропологии. Москва. Наука. 2004. Стр. 34-49</ref>.

<ref>[http://regnum.ru/news/731822.html «Армянофобия в Азербайджане пускает все более глубокие корни»  — заявление]</ref> і журналістамі<ref>[http://www.3channel.ru/rv_gruz «РУССКИЙ ВЗГЛЯД»  — ГРУЗИЯ]</ref>

Як паказвае гісторык Ёрг БабероўскиБабероўскі, адной з перадумоў варожага дачынення да армян, якая выявілася ў расійскім Закаўказзі ў апошнія дзесяцігоддзі XIX стагоддзя, стала неппрадстаўленасць мусульманскага насельніцтва ў мясцовых органах улады. У прыватнасці, паводле рэформы 1870 года, нехрысціянам належыла не больш за траціна месцаў у гарадскіх саветах (а з 1892 года  — не больш 20  %). Гэтыя меры, спрадвечна скіраваныя супраць яўрэяў, у Закаўказзі закранулі перадусім мусульманаў<ref name="Баберовски" />, хочучы, прыкладам, у Баку яны, быўшы асноўнымі ўладальнікамі ўласнасці, складалі каля 80  % электарату<ref name="Altstadt" />. У выніку ў пачатку 1890-х у гарадскіх саветах такіх па перавазе мусульманскіх па колькасці выбарцаў гарадоў, як Ерэван, Баку і Шуша, пераважалі армяне<ref name="Баберовски" />.

[[Файл:Vasily Velichko.jpg|thumb|left|200px|[[Васіль Львовіч Вялічка|В.  Л.  Вялічка]].]]

У 1890-х гадах армянскі нацыяналізм уступае ў супярэчнасць з асіміляцыйнай палітыкай і драматычным разваротам руска-армянскіх адносін. Царскія ўлады пачынаюць эксплуатаваць існую напружанасць паміж мусульманамі і армянамі. У 1896 годзе {{нп3|Каўказскае намесніцтва|каўказскім намеснікам|ru|Кавказское наместничество}} прызначаецца {{нп3|Рыгор Сяргеевіч Галіцын, 1838|Рыгор Галіцын|ru|Голицын, Григорий Сергеевич (1838)}}. Ён праводзіць шэраг мер у карысць азербайджанцаў, у той жа час роля армян зніжаецца. Прыкладам, ён звольніў частку армян з дзяржаўных пасад і прызначыў на іх пасады мусульманаў<ref>Tadeusz Swietochowski, Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community (Cambridge and New York: Cambridge University Press, 1985), p. 40<blockquote>In response to their resentment over the disproportionately strong representation of Armenians in the civil service - — allegedly 50 to 90 percent of the positions, he reduced the number of their officials and filled the vacancies with Muslims</blockquote></ref>. Пік антыармянскай кампаніі даводзіцца на 1903 год, калі ўлады канфіскуюць маёмасць армянскай царквы. У адказ армянскі нацыянальны рух пачынае засвойваць {{нп3|тэрарызм армянскіх нацыяналістаў|тэрарыстычныя метады|ru|Терроризм армянских националистов}}. Замах здзейснены на самага Галіцына, пасля якога ў 1903 годзе ён пакідае Каўказ. Кіраванне каўказскага намесніка Рыгора Галіцына было адзіным выпадкам адыходу царызму ад праармянскіх пазіцый<ref>{{Кніга:The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule}}<blockquote>Treatment of the religious establishments was also prejudicial. Except for the viceroyalty of Prince Grigorii Golitsyn (1896—1904), state policy was firmly anti-Muslim and anti-Turkish. Golitsyn responded to Azerbaijani complaints about overrepresentation of Armenians in the civil service by removing many and replacing them with Azerbaijani Turks. In 1903 he confiscated Armenian church lands, provoking attacks by Armenian terrorists. Church lands were restored. Golitsyn soon left his post. The appointment of Count I.I. Vorontsov-Dashkov in May 1905 signaled a return to the traditional pro-Armenian posture. Except for the Golitsyn episode, Armenian church properties and priests were not threatened or their work obstructed.¹⁵<br /><br />15. Tadeusz Swietochowski (Russian Azerbaijan 1905—1920; The Shaping of National Identity in a Muslim Community [Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, 1985], p. 40) describes both Golitsyn and Vorontsov-Dashkov, viceroy from 1905 to 1915.</blockquote></ref>. Напады армянскіх тэрарыстаў з арганізацыі [[Дашнакцуцюн]] на царскіх урадоўцаў даюць уладам магчымасць праверыць лаяльнасць мусульман. У студзені 1905 году ў чайханах шырыцца чутка, што армяне хочуць пошасць на мусульман падчас шыіцкага свята Магерам. У такіх умовах пахаванні кожнай ахвяры заказнога забойства, арэнай якіх тады быў Баку, ператвараліся ў агульнанацыянальныя дэманстрацыі. 6 лютага пасля расстрэлу армянамі працоўнага-азербайджанца ў Баку пачалася паніка. Узброеныя групы мусульманаў, што з'ехалісяз’ехаліся ці сабраныя ў цэнтры Баку, забівалі ўсіх сустрэчных армян. На другі дзень пагрому натоўп стаў рабаваць армянскія крамы і дакаціўся да баракаў нафтавай фірмы Пітоева, дзе толькі 8 лютага было забіта больш 40 армян. Пагромы працягваліся пяць дзён. Мясцовыя ўлады не прымалі ніякіх мер да завадатараў. Як адзначае Бабероўскі, хоць падозранне, што губернатар сам справакаваў пагромы канчаткова не пацвердзілася, аднак удзел у гвалце ўлад не выклікае сумневу<ref name="Баберовски" />. Гэты канфлікт хутка выйшаў з-пад кантролю і да лета 1905 {{нп3|Армяна-татарская разня, 1905—1906|ахапіў|ru|Армяно-татарская резня (1905—1906)}} цэлыя акругі Бакінскай і Елізаветопольскай губерняў. Здушыць хваляванні ўлады змаглі толькі ў 1906 годзе, скіраваўшы на Каўказ экспедыцыю пад камандаваннем генерала {{нп3|Максуд Аліханаў-Аварскі|Максуда Аліханава-Аварскага|ru|Алиханов-Аварский, Максуд}} (пасля забіты рэвалюцыянерамі-дашнакамі), які выявіў неўтаймаваную жорсткасць і, па цверджаннях расійскай прэсы, адкрыта заступаўся за татар зусім і за сваіх сваякоў ханоў Нахічэванскіх асабліва ў разаніне армян<ref>«Санкт-Петербургские ведомости», 27.7.1905</ref><ref>«Сын отечества», 7.9.1905</ref><ref>«Санкт-Петербургские ведомости», 1.7.1905</ref>. Прызначаны ў красавіку 1905 года намеснікам Каўказа князь Варанцоў-Дашкоў дамогся змякчэння антыармянскай пазіцыі ўлады і звароту маёмасці армянскай царквы. Пасля замежнапалітычных канфліктаў з Асманскай імперыяй пазіцыя ўлады зноў робіцца праармянскай<ref name="Баберовски" />.

Найболей зацятым армянофобам лічыўся пісьменнік і публіцыст чарнасотнікавага кірунку {{нп3|Васіль Львовіч Вялічка|В. Л. Вялічка|ru|Величко, Василий Львович}}, у якога сучаснікі адзначалі «зацяты нацыяналізм і баявое армянафобства»<ref name="newesbe" /><ref name="biod" />, якое гарманічна спалучалася з [[антысемітызм]]ам. У 1897—1899  гг. Вялічка рэдагаваў афіцыёзную газету «Каўказ», у якой вёў бязлітасную антыармянскую прапаганду<ref name="Албанский миф">{{Кніга:Шнирельман: Войны памяти|216-222|частка=[http://www.vehi.net/istoriya/armenia/albanskymif.html Албанский миф]}}</ref>. Ліберальныя сучаснікі лічылі яго агітацыю пагромнай і пасля параўноўвалі яго з [[кішынёў]]скім публіцыстам {{нп3|Павел Аляксандравіч Крушаван|П. Крушаванам|ru|Крушеван, Павел Александрович}}, антысеміцкія артыкулы якога, як лічылася, справакавалі {{нп3|Кішынёўскі пагром|Кішынёўскі пагром|ru|Кишинёвский погром}}<ref>[http://www.genocide.ru/lib/alibegov/publicist.html Армяно-татарские столкновения 1905—1906  гг.]</ref>.

Але Вялічка быў не самотны ў сваіх выступах. Калі ён быў змушаны пакінуць свой пост рэдактара газеты «{{нп3|Кавказ, газета|Кавказ|ru|Кавказ (газета)}}», за яго ўступіўся рэдактар уплывовай праўрадавай газеты «[[Новое время (1868)|Новое время]]» {{нп3|Аляксей Сяргеевіч Суворын|А. С. Суворын|ru|Суворин, Алексей Сергеевич}}. Паводле яго думкі, адхіленне Вялічкі было выклікана інтрыгамі мясцовай інтэлігенцыі, што супярэчыла зацікаўленасцям грузінскага і армянскага народаў<ref>А.  С.  Суворин. «Маленькие письма». CCCLXXIII // Новое время, 1900, 7 (19) февраля</ref>. Суворын у ісце падтрымаў генацыд турэцкіх улад у адносінах да армян, а «Новое время» імкнулася апраўдаць дамэтнасць дзеянняў турэцкага ўрада ў адносінах да збунтаваных армянскіх «разбойнікаў» і «рэвалюцыянераў». Газета Суворына звярталася да ўрада з просьбай падтрымаць прыкладу Турцыі і «ачысціць Каўказ ад гэтага шкоднага элемента»  — партыі [[Дашнакцуцюн]]. «''Для Расіі рускі печкавы збан даражэй, чым усё „армянскае пытанне“, для якога не жадаем ахвяраваць нават гэтым збанвм… Колькі рэжуць, рэжуць армян і ніяк не выражуць… дакладна іх непачаты край''»,  — казаў А.  С.  Суворын<ref>Е.  А.  Диннерштейн, «А.  С.  Суворин: человек, сделавший карьеру», ROSSPĖN, 1998. ISBN 5-86004-123-3, 9785860041233 стр. 91(374)</ref>.

У 1990-я гады праца Вялічкі «Каўказ» была перавыдазена ў [[Азербайджан]]е і стала выкарыстоўвацца ў якасці антыармянскага аргумента ў армяна-азербайджанскім супрацьстаянні<ref name="Албанский миф" />. Менавіта развагамі Вялічкі, па выразе расійскага даследчыка {{нп3|Віктар Аляксандравіч Шнірэльман|В. А. Шнірэльмана|ru|Шнирельман, Виктор Александрович}}, натхняліся сучасныя азербайджанскія гісторыкі  — у прыватнасці, [[Фарыда Джафар кызы Мамедава|Фарыда Мамедава]] і {{нп3|Зія Мусаевіч Буніятаў|Зія Буніятаў|ru|Буниятов, Зия Мусаевич}}  — у распрацоўцы {{нп3|Фальсіфікацыя гісторыі ў Азербайджане|албанскай канцэпцыі|ru|Фальсификация истории в Азербайджане}}<ref>{{Кніга:Шнирельман: Войны памяти|216-222|частка=[http://www.vehi.net/istoriya/armenia/albanskymif.html Албанский миф]}}<blockquote>Нельзя не отметить, что эта концепция нашла в Азербайджане широкий спрос (см. напр., Ахундов, Ахундов, 1986. С. 106—107).<br />Обращает на себя внимание тот факт, что вся эта конструкция была навеяна рассуждениями русского шовиниста В.  Л.  Величко, который в 1897—1899  гг. руководил полуофициальной газетой «Кавказ», где демонстрировал откровенную нетерпимость к армянам и пытался натравить на них остальное население Кавказа…<br />

Любопытно, что его работы заново начали публиковаться в Азербайджане в начале 1990-х гг. и получили там широкую популярность (см., напр., Буниятов, 1990а. С. 62-74).</blockquote></ref>. Антыармянскія выказы Вялічкі і Чаўчавадзэ цытуе ў сваёй кнізе «Лжэгісторыя» азербайджанскі акадэмік, дырэктар Інстытута гісторыі Акадэміі навук Азербайджана Іграр Аліеў<ref>[http://www.elibrary.az/docs/ljeistoriya.pdf Играр Алиев: Лжеистория. Очередная попытка оправдать агрессию] <blockquote>Чрезвычайно странным, опаснейшим фактором является разнузданная человеконенавистническая пропаганда армянских деятелей об исключительности армянской народности, непомерное возвеличивание армян и злостное принижение достоинств их соседей, неприкрытая, воинствующая проповедь армянского гегемонизма и т. д. // Вот что сказано в одном армянском учебнике: «армяне, как в численном, так и нравственном отношении превосходят все окружающие их народы».// Ещё В.  Л.  Величко писал, что армяне «не упускают случая выдвигать свои исторические „заслуги“ и теперешние достоинства паразитическим способом, то есть попутно набрасывая тень на соседние с ними народности, у которых была история более ясная, несомненная и достойная». // Грузин они в области историко-археологической грабят бессовестным образом: сцарапывают грузинские надписи с памятников, захватывают древние православные часовни и опустелые церкви (следуют ссылки на соответствующие документы  — И. А.), сочиняют исторические нелепости и указывают, как на древние армянские владения., на такие области, где каждый камень говорит о прошлом грузинского царства. // «Разве может грамотей  — армянский ученый так стряхнуть с себя пыль, чтобы не обдать ею нас» (то есть грузин, читай: вообще соседей  — И. А.),  — с гневом писал И.Чавчавадзе. Разве не армянские учёные силились доказать, что в Закавказье «существует лишь одна армянская нация, издревле существующая, и будущее принадлежит скорее ей, так как она де исторически доказала свою моральную и физическую мощь и незыблемость и величие ума своего». Разве не они ли «словом и пером клянутся всему миру, будто испокон века по сю сторону Кавказского хребта, до истоков Тигра и Евфрата, почти от Чёрного и Каспийского морей, была так называемая Армения,…, и если, мол, прозябали кое-где какие-то враци (армянское название грузин  — примечание переводчика книги  — И. А.) [добавлю от себя: и „какие-то тюрки“ (то есть азербайджанцы  — И. А.)], то занимали чуть ли не пространство в десяток хлевов, и то-де по милости армян»,  — с возмущением писал И.Чавчавадзе. И в самом деле; посмотрите на карты «Великой Армении», изготовленные армянскими учеными!!! Разве не по внушению армянских деятелей иностранный вояжер писал: «будущее на Кавказе принадлежит армянам, соседям же их грузинам и татарам (то есть азербайджанцам  — И. А.) не остаётся ничего, как только обармяниться». // До такой низости могли опуститься только и только армянские книжники. Воистину армянство  — явление необыкновенное, феноменальное, зловещее, человеконенавистническое.</blockquote></ref>.

Па выразе Фёдара Лук'янаваЛук’янава, галоўнага рэдактара часопіса «Россия в глобальной политике», «''Армянафобія  — інстытуцыйная частка сучаснай азербайджанскай дзяржаўнасці, і, вядома, Карабах у цэнтры гэтага ўсяго''»<ref>[http://vz.ru/opinions/2011/8/2/511811.html Взгляд. «Первый и неразрешимый»]</ref>. Як піша брытанскі журналіст Том дэ Ваал, які выдаў у [[2005]] годзе дакументальную кнігу «Чорны сад» пра гісторыю [[Карабахскі канфлікт|карабахскага канфлікту]], «''першай у сучаснай савецкай гісторыі выбліскам масавага гвалту''»<ref name="waal10">[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4651000/4651717.stm Том де Ваал. «Черный сад». Глава 2. Февраль 1988 года: Азербайджан]</ref> стаў {{нп3|Сумгаіцкі пагром|Сумгаіцкі пагром|ru|Сумгаитский погром}}  — хваляванні на этнічнай глебе ў горадзе [[Сумгаіт]] [[Азербайджанская ССР|Азербайджанскай ССР]] у лютым [[1988]]  г., якія суправаджаліся масавым гвалтам у дачыненні армянскага насельніцтва, рабаваннямі, забойствамі, падпаламі і знішчэннем маёмасці. [[29 лютага]] [[1988]] года на пасяджэнні Палітбюро ЦК КПСС у Маскве было афіцыйна прызнана, што масавыя пагромы і забойствы ў [[Сумгаіт|Сумгаіце]] ажыццяўляліся па нацыянальнай прыкмеце<ref name="waal10" /><ref>[http://sumgait.info/sumgait/politburo-meeting-29-february-1988.htm Стенограмма заседания Политбюро ЦК КПСС 29 февраля 1988  г.]</ref>. Ужо тады акадэмік [[Зія Мусаевіч Буніятаў|Зія Буніятаў]], якога Том дэ Ваал заве ў сваёй кнізе «самым вядомым армянафобам у Азербайджане», уславіўся сваім артыкулам «Чаму Сумгаіт», у якой звінаваціў саміх армян у арганізацыі пагрому<ref>Том де Ваал. «Чёрный сад». Глава 2. [http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_4651000/4651717.stm Февраль 1988 года: Азербайджан]. "''В мае 1989 года историк Зия Буниятов, бывший тогда президентом республиканской Академии Наук, самый известный азербайджанский армянофоб, предложил очень экзотичную версию погромов. В статье, озаглавленной «Почему Сумгаит?», он сделал вывод, что армяне сами спланировали сумгаитские погромы с целью дискредитировать Азербайджан и подстегнуть армянское националистическое движение. «Сумгаитскую трагедию тщательно подготовили армянские националисты,  — писал Буниятов.  — За несколько часов до её начала армянские фоторепортёры и съемочные группы телевидения тайно въехали в город и будучи в состоянии полной готовности стали дожидаться развития события. Первое преступление было совершено неким Григоряном, выдавшим себя за азербайджанца, который убил в Сумгаите пятерых армян''»</ref>.

{{нп3|Андрэй Валянцінавіч Палонскі|Андрэй Палонскі|ru|Полонский, Андрей Валентинович}}, які даследаваў станаўленне азербайджанскай нацыянальнай самасвядомасці ў канцы 1980-х  — пачатку 1990-х гадоў, адзначаў, што «''Карабахскі крызіс і нарастальная армянафобія спрыялі фармаванню ўстойлівага вобразу ворага, які ў пэўнай ступені паўплываў на характар новай ідэнтычнасці (спачатку агрэсіўна-пераможнай)''»<ref>''[[Андрэй Валянцінавіч Палонскі|Андрей Полонский]]''. [http://his.1september.ru/1999/his28.htm Ислам в контексте общественной жизни современного Азербайджана] // Газета «История». №  28/1999. Издательский дом «Первое сентября»</ref>.

У [[1991]]—[[1994]] гадах міжэтнічны канфлікт прывёў да маштабных [[Карабахская вайна|вайсковых дзеянняў]] за кантроль над [[Нагорны Карабах|Нагорным Карабахам]] і некаторымі прылеглымі тэрыторыямі. У маі 1994  г. было падпісана Пагадненне пра бестэрміновае спыненне агню, якое прывяло да «замарожвання», але не ўрэгулявання канфлікту. Армянскія сілы працягваюць утрымваць значныя тэрыторыі за межамі заяўленай тэрыторыі [[Нагорна-Карабахская Рэспубліка|НКР]], не вырашана праблема бежанцаў, захоўваецца эканамічная блакада.

Як адзначаецца ў дакументах {{нп3|Міжнародная хельсінкская федэрацыя па правах чалавека|Хельсінкскай групы па правах чалавека|ru|Международная хельсинкская федерация по правам человека}}, неўрэгуляванасць армяна-азербайджанскага канфлікту служыць каталізатарам армянафобіі ў сучасным Азербайджане. У гэтай сувязі, у прыватнасці, паказваецца на рэгулярныя пратэстныя акцыі так званай «Арганізацыі вызвалення Карабаха», якая выступае супраць аднаўлення якіх б там ні было кантактаў паміж Азербайджанам і Арменіяй і за рашэнне канфлікту вылучна сілавымі метадамі. Гэтыя дзеянні карыстаюцца падтрымкай прадстаўнікоў азербайджанскіх улад<ref>[http://www.ihf-hr.org/viewbinary/viewdocument.php?doc_id=6322 Extract from the IHF report. Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2005 (Events of 2004)]. «''The unresolved conflict with Armenia over Nagorno-Karabakh stimulated „armenophobia.“ In 2004, the Organization of the Liberation of Karabakh (QAT) staged several protest actions against visits by Armenian officials to Azerbaijan. One of the actions  — on 22 June  — was violent. QAT members broke doors, entered in the hall of a NATO training program session and threatened two Armenian participants. Six protesters were arrested in August and sentenced to 3-5-year prison terms. QAT actions were supported by state officials, including the ombudsperson. On 2 September, the president openly labeled the sentences inadequate and too severe. 61 After that, the second instance court overturned the sentence and freed the QAT members.''»</ref>.

Вялікі рэзананс у СМІ атрымваюць некаторыя публічныя выказы дзяржаўных і грамадскіх дзеячаў Азербайджана, што сведчаць пра нацыянальную няцерпнасць,  — такія, як заява старшыні {{нп3|Упраўленне мусульман Каўказа|Упраўлення мусульман Каўказа|ru|Управление мусульман Кавказа}} {{нп3|Гаджы Алахшукюр Гумет аглы Пашазадэ|Гаджы Алахшукюра Пашазадэ|ru|Пашазаде, Аллахшукюр Гуммет оглы}} пра тое, што «''Хлусня і здрада ў крыві ў армян''»<ref>[http://www.day.az/news/society/125166.html Глава Духовного управления мусульман Кавказа: «Ложь и предательство в крови у армян»]. «Мы делаем всё возможное для урегулирования конфликта мирным путём. С этой целью проводим встречи. Однако не видим результатов этих встреч. Потому что ложь и предательство в крови у армян. Они сидели за нашим столом и ели наш хлеб, а, выйдя на улицу, говорили против нас.»</ref><ref>[http://day.az/news/society/125198.html Ильгар Ибрагимоглу: «Никакие причины и аргументы не могут и не должны приводить к ксенофобским заявлениям, и тем более, со стороны последователя Исламской веры»]. «Никакие причины и аргументы не могут и не должны приводить к подобного рода ксенофобским заявлениям со стороны человека, исполняющего миссию духовного лица, и тем более, последователя Исламской веры».</ref>.

{{нп3|Уладзімір Мікалаевіч Казіміраў|У. М. Казіміраў|ru|Казимиров, Владимир Николаевич}} ([[Расія|расійскі]] [[дыпламат]], Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол у адстаўцы, у 1992—1996  гг. кіраўнік пасярэдніцкай місіі Расіі, паўнамоцны прадстаўнік Прэзідэнта РФ па Нагорным Карабаху, удзельнік і сустаршыня Мінскай групы АБСЕ ад Расіі) неаднаразова заяўляў пра наяўнасць у Азербайджане вызначаных сіл, што інспіруюць антыармянскія настроі, у тым ліку на ўзроўні дзяржаўнага кіраўніцтва<ref>Регнум. 13.12.2005. [http://regnum.ru/news/559308.html Что делать?! А не «Кто виноват?»: ответ Владимира Казимирова армянским НПО]. «…в Азербайджане больше раскручивают кампанию неприязни и даже ненависти к армянам, чем наоборот; больше угроз вернуться к силовому решению, пренебрежения к обязательствам и обещаниям. Но всё это идёт вовсе не от азербайджанского народа и не от НПО, а именно от руководства Азербайджана.»</ref>.

Даследчыца з Турцыі Ясемін Кіліт Аклар у працы, прысвечанай выкладанню гісторыі ў Азербайджане, робіць выснову, што афіцыйныя азербайджанскія падручнікі гісторыі здольныя выклікаць нянавісць і пачуццё этнічнай і нацыянальнай перавагі перадусім у адносінах да армян, а таксама да рускіх і іранцаў. Паводле яе падлікаў, на 391 старонцы аднаго падручніка гісторыі армяне завуцца ворагамі 187 разоў, рускія  — 119 раз, іранцы  — 44 разы. Для фармавання нацыянальнай ідэнтычнасці і ўзрушанасці нянавісці да армян выкарыстоўваюцца падрабязныя патэтычныя аповеды пра генацыд і пагромы, а таксама фатаграфіі ахвяр пагромаў. З пункту погляду Ясемін Аклар, падобнае стаўленне да армян робіць праблематычным існаванне армян у Нагорным Карабаху, калі ён увойдзе ў склад Азербайджана<ref>Yasemin Kilit Aklar ([http://en.wikipedia.org/wiki/Kocaeli_University Kocaeli University]). The Teaching of History in Azerbaijan and Nationalism // Ab imperio 2/2005</ref>. Як піша канфліктолаг, кіраўнік Дэпартамента Інстытута міра і дэмакратыі {{нп3|Арыф Сейфулаевіч Юнусаў|Арыф Юнус|ru|Юнусов, Ариф Сейфуллаевич}},

Паводле паведамленняў брытанскіх, курдскіх і язідскіх газет, забіты {{нп3|Узброеныя сутыкненні ў Нагорным Карабаху, 2016|падчас сутыкненняў|en|2016 Nagorno-Karabakh clashes}} у пачатку красавіка 2016 года 20-гадовы салдат армянскай арміі Кярам Слаян (з язідскай абшчыны Арменіі) быў абезгалоўлены. У сацсетках з'явілісяз’явіліся фатаграфіі і відэа, на якіх, паводле СМІ, азербайджанскія салдаты, якія трымаюць адсечаную галаву салдата ў якасці трафея<ref>[http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/news/world_news/Middle_East/article1686450.ece?CMP=OTH-gnws-standard-2016_04_09 Former Russian states on brink of renewing war, Dmitry Beliakov in Nagorno-Karabakh, Mark Franchetti, The Sunday Times, 10 April 2016]</ref><ref name=autogenerated2>{{cite web|url=http://ezidipress.com/en/karabakh-conflict-azerbaijani-soldiers-behead-ezidi-soldier-from-armenia/|title=Karabakh conflict: Azerbaijani soldiers behead Ezidi from Armenia – EzidiPress English|publisher=}}</ref><ref>[http://ekurd.net/azerbaijani-behead-yazidi-kurd-2016-04-04 Azerbaijani soldiers behead Armenian Yazidi Kurd: Karabakh conflict, April 4, 2016 by Editorial Staff, EKurd Daily]</ref>. Азербайджанскі бок назваў дадзеную інфармацыю правакацыяй, а фатаграфіі з сацсетак  — сфальсіфікаванымі<ref>[http://ann.az/ru/armyane-organizovali-v-socsetyah-totalnuyu-provokaciyu/ Армяне организовали в соцсетях тотальную провокацию]</ref>.

Падобныя праявы адзначаны ў [[Краснадарскі край|Краснадарскім краі]]  — прыкладам, у [[Славянск-на-Кубані|Славянску-на-Кубані]] ([[2002]] год)<ref>[http://www.sova-center.ru/racism-xenophobia/news/counteraction/2006/03/d7683/ Милиция предотвратила скинхедский погром]</ref>, [[Новарасійск]]у. У Новарасійску масавыя хваляванні і армянскія пагромы адбыліся ў сакавіку 2005 года. На наступны дзень пасля побытавага канфлікту ў кафэ паміж новарасійскім казачым атаманам У. Пятрушам і адным з мясцовых маладых людзей у Новарасійск прыбыла калона аўтобусаў з узброенымі людзьмі з г. Сочы і Таманскага аддзела Кубанскага казачага войска. Колькасць групы склала ад 100 да 200 чалавек. Натоўп пагромнікаў, па сведчанні сведак, учыніў хваляванні ў раёне Цэмдаліна  — білі вітрыны крам, кафэ, ламалі аўтамабілі, нападалі на людзей армянскай нацыянальнасці<ref>[http://www.regnum.ru/news/425366.html В Новороссийске происходят столкновения казаков с армянами]</ref> і проста неславянскага выгляду<ref>[http://www.newizv.ru/news/?id_news=22630&date=2005-04-07&grade=3 На армянский погром наконец отреагировали и власти Кубани. Новые Известия. 7 Апреля 2005  г. ]</ref>.

К.  В.  Каракін (Інстытут Этналогіі і Антрапалогіі РАН) прыводзіць шматлікія прыклады праявы армянафобіі (і ксенафобіі ўвогуле) ў Краснадарскім краі з боку органаў улады і некаторых груп насельніцтва. Асноўнай крыніцай ксенафобіі з'яўляюццаз’яўляюцца цалкам падкантрольныя краявым уладам СМІ, у школах вядзецца ўлік вучняў «славянскіх» і «неславянскіх» нацыянальнасцяў. У некаторых раёнах Краснадарскага краю вывучэнне армянскай мовы ў школах знаходзіцца пад забаронай. Варожыя дзеянні ў дачыненні армян маюць месца і на побытавым роўні. Шэраг грамадскіх арганізацый таксама мае антыармянскую скіраванасць. Перадусім, гэта атрады казакоў, дзейнасць якіх Каракін ацэньвае як «вылучна дэструктыўную». 10 красавіка 2000 года губернатар краю {{нп3|Аляксандр Мікалаевіч Ткачоў|Аляксандр Ткачоў|ru|Ткачёв, Александр Николаевич}} публічна абвясціў ананімны ліст, што ўскладаў абвастрэнне крымінагеннай сітуацыі ў [[Туапсэ]] на «армянскія злачынныя групоўкі». Аднак начальнік ГУУС Краснадарскага краю Сяргей Кучарук назваў армян «самым законапаслухмяным народам Кубані». Паводле яго слоў армянская злачыннасць не складае і аднаго працэнта ад агульнага ліку злачынстваў у краі.

Паводле думкі В.  А.  Шнірэльмана антыармянскія настроі на Кубані былі справакаваны ў тым ліку нібы наяўнымі ў армян тэрытарыяльнымі прэтэнзіямі да Расіі. Па інфармацыі, наяўнай у Ф.  В.  Шалава-Каведзяева, яшчэ ўвесну 1992 гады цягніком Баку  — Масква ў паўднёвыя рэгіёны Расіі дастаўляліся цэлыя мяшкі са шматлікімі асобнікамі правакацыйных брашур і ўлётак, якія шырыліся потым улетку 1992 года на поўдні Расіі. Яны прызначаліся для шырання сярод мясцовага насельніцтва з мэтай прымусіць МЗС Расіі падтрымаць Азербайджан у яго канфлікце з Арменіяй. Гэта прапаганда вялася ва ўмовах, калі ў Краснадарскі край і на Стаўраполле масамі прыбывалі армянскія бежанцы. Часткова яна дасягнула сваёй мэты, і ўвосень 1992 года ў Краснадарскім краі адзначаліся выпадкі нападу казакоў на армян і прадстаўнікоў іншых народаў Каўказа<ref>{{Кніга:Шнирельман: Войны памяти|246—248}}</ref>.

У гэтых дакументах ад імя армян заяўлялася пра ўстанову нейкага Армянскага нацыянальна-вызвольнага фронту Паўночнага Каўказа, што нібы ставіў сваёй мэтай далучэнне земляў Паўночнага Каўказа да Арменіі. Сярод гэтых дакументаў фігуравала «Гістарычная даведка», быццам бы апублікаваная ў 1992  г. у Сцепанакерце ад імя Ф.  В.  Шалава-Каведзяева, актывіста Дэмакратычнай Расіі, які служыў тады намеснікам міністра замежных спраў Расіі. У гэтым дакуменце права армян на паўднёвыя землі Расіі апраўдваліся спасылкамі на наяўныя нібы археалагічныя і гістарычныя матэрыялы (грубая фабрыкацыя гэтага дакумента пацвярджаецца не толькі тым, што такія матэрыялы цалкам адсутнічаюць, але і тым, што нават армянскія радыкалы-рэвізіяністы ніколі не вырашалі заходзіць у сваіх прэтэнзіях так далёка). Выяўляючы абурэнне воплескам антыармянскай прапаганды на поўдні Расіі, часткай якой і з'яўлялісяз’яўляліся адзначаныя вышэй матэрыялы, армянская абшчына прыводзіла дадатковыя сведчанні ў карысць таго, што крыніца гэтай прапаганды знаходзілася ў Баку. Адным з іх з'яўляўсяз’яўляўся ліст, што паступіў у рэдакцыю газеты «Советская Россия» нібы ад рускай абшчыны Баку, які папярэджваў рускіх супраць «армянскай небяспекі»; у ім гаварылася, у прыватнасці, пра планы стварэння «Вялікай Арменіі» ад мора і да мора, а таксама пра імкненне армян звесці хрысціян з мусульманамі і пра тое, што армяне нібы перашкаджалі аб'яднаннюаб’яднанню Паўночнага і Паўднёвага Азербайджанаў.

Паводле некаторай думкі, армянафобія з'яўляеццаз’яўляецца самай пашыранай формай ксенафобіі ў Грузіі<ref>[http://regnum.ru/news/polit/2102955.html Почему Грузия во всем винит армян? - — ИА REGNUM]</ref>.

Ловел Барынгтан адзначае, што многія прадстаўнікі сучаснай грузінскай эліты затуляюць антыармянскай рыторыкай свае сапраўдныя мэты  — дасягненне ўлады<ref>Lowell W. Barrington (Associate Professor of Political Science, Marquette University). After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial & Postcommunist States. University of Michigan Press, 2006. ISBN 0-472-06898-9. Стр. 269. "''Many in the Georgian elite continue to voice strong anti-Abkhazian, anti-Osetian, and, less openly, anti-Armenian sentiments, but as Lieven points out in his intelligent dissection of Chechen nationalism, «the world is full of nations which regularly indulge in outbursts of nationalist rhetoric, and still more of elites who use such rhetoric to mask their real and ugly motives for holding onto state power. How many, though, actually have the ability or will to carry out their rhetoric in reality?''»</ref>. Як піша пра армяна-грузінскі царкоўны канфлікт пражываючы ў Тбілісі незалежны журналіст Молі Корса, «воплеск антыармянскіх настрояў выразна выявіўся ў тэлевізійных ток-шоу, блогах і дыскусіях у сацыяльнай сетцы Facebook па дадзеным пытанні»<ref>[http://russian.eurasianet.org/node/58770 Грузия: Антиармянский подтекст в конфликте между церковью и государством]</ref>. Адным з адкрытых армянафобаў з ліку інтэлігенцыі з'яўляеццаз’яўляецца рэжысёр {{нп3|Роберт Робертавіч Стуруа|Роберт Стуруа|ru|Стуруа, Роберт Робертович}}, чые антыармянскія выказы падпадаюць пад крытыку<ref name=autogenerated1>[http://newsgeorgia.ru/point/20110803/214110861.html Армянофобия по привычке | Точка зрения | Новости-Грузия]</ref>.

Іншы армянафоб, прафесар Сухумскага ўніверсітэта Гурам Мархулія, вядомы шырокай публіцы толькі ў адной якасці  — як зацяты армянаненавіснік, за сваю пазіцыю ганараваўся неверагоднага прызнання і павагі ў Азербайджане, дзе ён часты госць<ref>[http://www.regnum.ru/news/fd-abroad/armenia/1504138.html С работы уволен главный армянофоб Грузии]</ref>.

На думку журналіста Тэнгіза Аблотыя, цяперашняя армянафобія ў Грузіі не мае ніякіх лагічных тлумачэнняў  — у адрозненне ад XVIII стагоддзя, калі гэта з'яваз’ява, абумоўленая дамінаваннем у Грузіі армянскай буржуазіі, толькі-толькі ўзнікла<ref name=autogenerated1 />. Грузінскі палітолаг Георгій Векуа выказвае здагадку, што вытокі армянафобіі ў Грузіі ўзыходзяць да «грузіна-армянскага царкоўнага расколу, з-за чаго многія стагоддзі армяне — паслядоўнікі Армянскай Апостальскай Царквы былі ерэтыкамі для Грузінскай Царквы, і наадварот»<ref>[http://noev-kovcheg.ru/mag/2016-03/5338.html В Грузии принято во всем винить армян, так же как в некоторых странах все беды приписывались евреям]</ref>.

Сярод прычын армянафобскіх настрояў у Асманскай Турцыі асабліва вылучаўся таксама эканамічны аспект. У 1914  г. армяне складалі 10  % насельніцтва Турцыі, аднак засяродзілі ў сябе 60  % імпарту і 40  % экспарту. Іх доля ва ўнутраным гандлі дасягала 80  %<ref>Киракосян Д.  С.  Младотурки перед судом истории. Ер., 1986.</ref>.

Віцэ-консул Германіі ў Эрзуруме, разважаючы пра прычыны антыармянскіх пагромаў у 1915  г., піша<ref>Deutschland und Armenian. 1914—1918. Sammlung diplomatischer Aktenstueke. Herausgegeben und eingeleitet von Dr. Johannes Lepsius. Potsdam, 1919. S. 124.</ref>:

здаецца, што армяне, як і яўрэі, з'яўляюццаз’яўляюцца расай, якая валодае вялікай сілай супраціву. За кошт адукацыі, камерцыйных здольнасцей, высокай прыстасавальнасці ім атрымалася ўладкавацца ў неспрыяльных для сябе ўмовах […] Яны

Шырокамаштабныя пагромы армян былі распачаты ў час [[Руска-турэцкая вайна, 1877-1878|Руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў]] (у {{нп3|Горад Дагубаязіт|Баязіце|ru|Догубаязит}} і {{нп3|Горад Элешкірт|Алашкерце|ru|Элешкирт}}). Аднак у гэтых выпадках, у адрозненне ад наступных падзей, ролю турэцкай адміністрацыі зводзілася хутчэй да патуральніцтва і няўмення ці нежадання ўзяць пад абарону «другагатунковых» хрысціянскіх падданак, чым да свядомай інспірацыі<ref>Лорд Кинросс. Расцвет и упадок Османской империи. Москва, «Крон-пресс», 1999  г. ISBN 5-232-00732-7. Стр. 602</ref>.

Становішча рэзка змянілася пасля гэтай вайны, калі [[армянскае пытанне]] (пытанне пра гарантыі правоў армян і падаванне ім аўтаноміі) было вынесены на міжнароднае абмеркаванне, і армяне атрымалі міжнародныя гарантыі на Берлінскім кангрэсе, тады як сярод саміх армян узнік моцны нацыянальны рух (гл. [[Дашнакцуцюн]]). З гэтага моманту турэцкі ўрад ставіць сваёй мэтай тэрарызаваць армян і па магчымасці зусім знішчыць іх як небяспечны элемент<ref>Лорд Кинросс. Расцвет и упадок Османской империи. Москва, «Крон-пресс», 1999  г. ISBN 5-232-00732-7.Стр. 604—610</ref>. У 1894—1896  гг. султанам [[Абдул-Хамід II|Абдул-Хамідам II]] арганізуецца цэлы шэраг масавых армянскіх пагромаў у [[Заходняя Арменія|Заходняй Арменіі]] і самім [[Стамбул]]е<ref>А.Дж. Тойнби. Цивилизация перед судом истории. С-Пб, Ювента, 1995 год. ISBN 5-87399-032-8. Стр. 357</ref><ref>Лорд Кинросс. Расцвет и упадок Османской империи. Москва, «Крон-пресс», 1999  г. ISBN 5-232-00732-7.Стр. 605—610</ref><ref>{{Кніга:Шнирельман: Войны памяти}}</ref>. У [[1904]]  г. адбылася новая буйная разня ў заходне-армянскай вобласці {{нп3|Сасун, гавар|Сасун|ru|Сасун (гавар)}}. Рэвалюцыя ў Турцыі, з запалам падтрыманая армянамі, падала ім роўнасць перад законам і поўныя грамадзянскія правы і, як здавалася спачатку, вырашыла «армянскае пытанне». Аднак неўзабаве прыйшэлыя да ўлады {{нп3|младатуркі|младатуркі|ru|Младотурки}} выявілі, што армяне, атрымаўшы грамадзянскія правы, не жадаюць адмаўляцца ад сваіх нацыянальных вымогаў і асімілявацца ў адзінай цюркамоўнай «асманскай нацыі»; са свайго боку армяне зразумелі, што младатуркі імкнуцца да іх асіміляцыі, але зусім не да падавання ім аўтаноміі<ref>Лорд Кинросс. Расцвет и упадок Османской империи. Москва, «Крон-пресс», 1999  г. ISBN 5-232-00732-7.Стр. 601</ref>. У выніку ўжо ў 1909 годзе была арганізавана новая {{нп3|Кілікійская разня|разня ў Кілікіі|ru|Киликийская резня}}. Распачатая неўзабаве [[Першая сусветная вайна]] падала младатуркам магчымасць вырашыць «армянскае пытанне» шляхам знішчэння армян, чым младатуркі і паспрабавалі скарыстацца<ref>Джон Киракосян «Младотурки перед судом истории». Ереван, Издательство «Айастан», 1986. Глава 6. Младотурки и геноцид армянского народа в Турции</ref>.

* [http://azerichild.info/index.html Сайт посвященныйпрысвечаны армянофобииармянафобіі вў Азербайджане]