Вікіпедыя

Францішак Кушаль: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
дапаўненне
Радок 1:
{{Ваенны дзеяч
|партрэт = Francišak Kušaĺ.jpeg}}
'''Франці́шак Вінцэ́нтавіч Ку́шаль''' ([[16 лютага]] [[1895]], в. [[Пяршаі]], [[Мінскі павет]] — [[25 мая]] [[1968]], [[Рочэстэр (Нью-Ёрк)|Рочэстэр]], [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]])  — беларускі вайсковы і палітычны дзеяч, афіцэр войскаў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] і [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]], кіраўнік штаба [[Беларускі корпус самааховы|Беларускай самааховы]], камендант [[Беларуская краёвая абарона|Беларускай краёвай абароны]] (Вафен-штурманфюрэр СС) у часе [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]]. Муж паэткі [[Наталля Аляксееўна Арсеннева|Наталлі Арсенневай]].
 
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў сялянскай каталіцкай сям’і. Бацькі працавалі на графа Тышкевіча, каб пракарміць вялікую сям'ю: узімку гатавалі дровы, а ўлетку касілі графскія сенажаці. У маленстве Францішак Кушаль працаваў пастухом, пакуль у 10 год не пайшоў у школу, дзе вельмі палюбіў кніжкі. Скончыў [[Пяршаі|Пяршайскую]] народную школу, а пасляў [[1910]] г. паступіў у гарадское вучылішча ў [[Івянец|Івянцы]]. Напярэдадні [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] сям'я пераехала з [[Пяршаёў]] у Забор'е. <ref>{{cite web|url = http://rv-blr.com/literature/2023|title = Біяграфія Франца Кушаля|author = Наталля Арсеннева|authorlink = Наталля Арсеннева|date = |publisher = rv-blr.com|language = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20200102091801/http://rv-blr.com/literature/2023|archivedate = 2-1-2020|accessdate = 2-1-2020}}</ref>. У 1915 годзе быў мабілізаваны ў войска [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Па сканчэнні школы маладых камандзіраў у тым самым годзе накіраваны ў Віленскае пяхотнае вучылішча, якое скончыў у 1916 годзе. Атрымаў ранг [[прапаршчык]]а, прайшоў кароткі стаж у палку недзе ў [[Астрахань|Астрахані]], а потым у ранзе падпаручніка быў адразу адасланы на фронт, знаходзіўся пад [[Крэва]]м. Служыў на Заходнім фронце ў шэрагах 115-га Астраханскага запаснога палка, а ў 1916 годзе —быў пераведзены да 276-га Купянскага палка стральцоў камандзірам роты, даслужыўся да чыну штабс-капітана.
 
Па распадзе царскага войска вярнуўся на Беларусь. Даведаўшыся, дзешто ў [[Мінск]]у адчынілася беларуская кнігарня, Францішак Кушаль пехатою прайшоў 70 кіламетраў, каб туды трапіць — там ён пазнаёміўся з [[Алесь Гарун|Алесем Гаруном]] і далучыўся да беларускай справы. прыняўПрыняў удзел у дзеянні беларускіх нацыянальных арганізацый. У 1918 годзе ўзначаліў беларускую моладзевую арганізацыю ў Івянцы, а ў сярэдзіне 1919 года ўвайшоў у склад [[Цэнтральная беларуская рада Віленшчыны і Гродзеншчыны|Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гарадзеншчыны]], за што пазней быў арыштаваны польскімі акупацыйнымі ўладамі.
 
З пачаткам [[Польска-савецкая вайна|польска-савецкай вайны]] ў [[1919]] г. стаўленне Польшчы да беларускага руху змянілася, [[Юзаф Пілсудскі]] пагадзіўся на стварэнне беларускага войска. Вызвалены Кушаль з жніўня 1919 года працаваў намеснікам старшыні [[Беларуская вайсковая камісія|Беларускай вайсковай камісіі]], у ваенных дзеяннях на фронце ўдзелу не браў. Па акупацыі бальшавікамі Мінску Вайсковая камісія была эвакуявана ў [[Лодзь]] і там неўзабаве развязана, а Францішак прыехаў у [[Вільня|Вільню]] шукаць працы. У [[1920]] г. ад тыфусу памерла маці і наймалодшая сястра. Атрымаўшы доўгатэрміновую пазыку і прадаўшы маёмасць, Кушалі пераехалі ў Доры.
 
Па заканчэнні вайны застаўся ў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]]. Параіўшыся зь беларускімі дзеячамі, знаважыўся 1922далей годанабываць навайсковыя службеведы і ў [[Узброеныя1922]] сілыгодзе Польшчыдалучыўся да [[Войска Польскае|польскімВойска войскуПольскага]]. СкончыўПрайшоўшы шматмесячнае перашкаленне ў польскім афіцэрскуюваенным школувучылішчы ў ВаршавеРэмбертове, пасляён быў прызначаны ў 80-ты Слонімскі пяхотны полк, ажаніўся і пераехаў у [[1922]] годзе ў [[Слонім]], адкуль праз год для пэўнасці быў пераведзены на Польскае Памор'е: ён выпісваў сабе беларускія газеты, што лічылася небяспечным. Такім чынам, сям'я з маленькім сынам апынулася на Памор'і, дзе Францішак Кушаль шмат гадоў быў афіцэрам 66-га Кашубскага палка пяхоты ў [[Хэлмна|Хэлмне]], у якім апроч іншага выконваў абавязкі каменданта унтэр-афіцэрскай школы. Тут Кушаль скончыў курс цяжкіх кулямётаў у Торуні, быў камандзірам кулямётнае роты ў палку, камандзірам афіцэрскага курса перашкалення для падхарунжых, камандзірам падафіцэрскае школы, а тады – выхаваўцам і камандзірам роты у 2-м Кадэцкім корпусе. У 1932—1936 гадах быў выкладчыкам у Корпусе кадэтаў № 3 у [[Равіч (горад)|Равічы]], аадкуль пасляізноў ўжа за сувязь з беларускаю справаю і выпісванне беларускай прэсы, быў пераведзены з Кадэцкага корпуса ізноў у 13-ты пяхотны полк у Пултуску пад Варшавай. Пасля выкладаў у школе падхаружых пяхоты ў [[Камарова (Польшча)|Камарове]] каля места [[Остраў Мазавецка]]. Атрымаў чыны паручніка і капітана, быў узнагароджаны срэбным Крыжам заслугі.
 
Камандаваў батальёнам у часе [[Польская абарончая вайна (1939)|Польскай абарончай вайны 1939 года]], у баях у раёне [[Львоў|Львова]] трапіў у [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкі]] палон. 22 верасня 1939 года інтэрнаваны ў СССР. Разам з іншымі польскімі афіцэрамі трапіў у Старабельскі лагер (цяпер [[Луганская вобласць]]), дзе ўтрымлівалася 4 тысячы чалавек. Амаль усе зняволеныя былі расстраляныя, аднак Францішак Кушаль быў перавезены ў Бутырскую турму, дзе быў у зняволенні разам з высокапастаўленымі польскімі ваеннапалоннымі, у тым ліку з генералам [[Уладыслаў Андэрс|Уладыславам Андэрсам]]. Адтуль перад самай [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайной]] яго перавезлі ў Валожын – «по месту жительства», быццам на «перагляд справы». У пачатку [[1941]] года вызваленывызваліўся, адначасовабо ў першы ж дзень вайны энкавэдысты збеглі, і вязні ў бальшыні паўцякалі таксама. Валожын ад Дор усяго 16 кіламетраў, так што хутка Кушаль, апынуўся ў роднай хаце. Адначасова жонцы Наталлі Арсенневай было дазволена вярнуцца з ссылкі. Гэтыя акалічнасці далі магчымасць меркаваць, што ў лагеры Кушаль быў завербаваны [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]]<ref>Залесский К.  А.  Кушель Франц…</ref>{{факт?}}.
 
Да пачатку нямецка-савецкай вайны ў 1941 годзе пражываў у [[Беласток]]у. У часе нямецкай акупацыі Францішак Кушаль супрацоўнічаў з немцамі. З снежня 1941 года быў камендантам падафіцэрскай школы [[Беларуская дапаможная паліцыя|Беларускай дапаможнай паліцыі]] ў [[Мінск]]у. З кастрычніка 1941 года быў шэфам аддзела самааховы Цэнтральнай рады [[Беларуская народная самапомач|Беларускай народнай самапомачы]]. У чэрвені — ліпені 1942 года на загад Івана Ермачэні, шэфа Беларускай самааховы, распрацаваў праект стварэння [[Беларускі корпус самааховы|Вольнага корпуса Беларускай самааховы]]. Са жніўня да канца лістапада быў камендантам афіцэрскіх курсаў у Мінску, пад канец лістапада стаў галоўным вайсковым рэферэнтам Беларускай самааховы, на гэтай пасадзе кіраваў працай акруговых і павятовых рэферэнтаў. У красавіку 1943 года спыніў гэтую дзейнасць у сувязі з расфармаваннем немцамі Беларускай самааховы. З жніўня 1943 года быў галоўным упаўнаважаным па пытаннях беларускіх аддзелаў дапаможнай паліцыі. У студзені 1944 года стаў начальнікам аддзела вайсковых спраў [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]]. З сакавіка 1944 года шэф галоўнага камандавання [[Беларуская краёвая абарона|Беларускай краёвай абароны]]. Удзельнічаў у выданні часопіса «[[Беларус на варце]]».
Радок 18:
У часе наступу [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай Арміі]] эвакуяваўся ў Германію. Увесну 1945 года стаў камандзірам аднаго з палкоў [[30 грэнадзёрская дывізія войскаў пры СС|30-й грэнадзёрскай дывізіі СС]], якая таксама называлася дывізіяй «Беларусь», якая без бою [[Капітуляцыя|капітулявала]] амерыканцам у апошнія дні красавіка. Перабываў у лагеры для інтэрнаваных у [[Рэгенсбург|Рэгенсбургу]].
 
Пазбег [[Рэпатрыяцыя|рэпатрыяцыі]] ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. У 1947 годзе ў Германіі заснаваў Аб’яднанне беларускібеларускіх ветэранаў. У 1950 годзе выехаў у [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]. У 1952—1954 гадах узначальваў [[Беларуска-амерыканскае задзіночанне]],; удзельнічаў у выданні яго газеты «[[Беларус (газета1950)|Беларус]]». Адзін з заснавальнікаў газеты «[[Бацькаўшчына (газета, 1947)|Бацькаўшчына]]». Выступаў у друку з публіцыстычнымі матэрыяламі (таксама па пытаннях вайсковай гісторыі Беларусі<ref name="БЭ 18-9">БелЭн у 18 т., Т.9…</ref>), аўтар успамінаў пра дзеячаў беларускай культуры<ref name="Маракоў">Маракоў Л. У.…</ref>. Выконваў функцыі вайсковага міністра [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]] на выгнанні, пазней сябра Рады БНР у выгнанні<ref>{{cite web|url = https://www.radabnr.org/%d1%84%d1%80%d0%b0%d0%bd%d1%86%d1%96%d1%88%d0%b0%d0%ba-%d0%ba%d1%83%d1%88%d0%b0%d0%bb%d1%8c/|title = Францішак КУшаль|author = |authorlink = |date = |publisher = radabnr.org|language = be-x-old|archiveurl = https://web.archive.org/web/20200102085733/https://www.radabnr.org/%d1%84%d1%80%d0%b0%d0%bd%d1%86%d1%96%d1%88%d0%b0%d0%ba-%d0%ba%d1%83%d1%88%d0%b0%d0%bb%d1%8c/|archivedate = 2-1-2020|accessdate = 2-1-2020}}</ref>.
 
У 1947 у Германіі заснаваў Аб'яднанне беларускіх ветэранаў. Потым пераехаў у ЗША. У 1952—1954 узначальваў [[Беларуска-амерыканскае задзіночанне]]; удзельнічаў у выданні яго газеты «[[Беларус (1950)|Беларус]]». Адзін з заснавальнікаў газеты «[[Бацькаўшчына, 1947|Бацькаўшчына]]». Выступаў у друку з публіцыстычнымі матэрыяламі (таксама па пытаннях вайсковай гісторыі Беларусі<ref name="БЭ 18-9">БелЭн у 18 т., Т.9…</ref>), аўтар успамінаў пра дзеячаў беларускай культуры<ref name="Маракоў">Маракоў Л. У.…</ref>. Выконваў функцыі вайсковага міністра [[Беларуская цэнтральная рада|Беларускай цэнтральнай рады]] на выгнанні, пазней сябра Рады БНР у выгнанні<ref>{{cite web|url = https://www.radabnr.org/%d1%84%d1%80%d0%b0%d0%bd%d1%86%d1%96%d1%88%d0%b0%d0%ba-%d0%ba%d1%83%d1%88%d0%b0%d0%bb%d1%8c/|title = Францішак КУшаль|author = |authorlink = |date = |publisher = radabnr.org|language = be-x-old|archiveurl = https://web.archive.org/web/20200102085733/https://www.radabnr.org/%d1%84%d1%80%d0%b0%d0%bd%d1%86%d1%96%d1%88%d0%b0%d0%ba-%d0%ba%d1%83%d1%88%d0%b0%d0%bb%d1%8c/|archivedate = 2-1-2020|accessdate = 2-1-2020}}</ref>.
 
Пахаваны на могілках ў [[Рочэстэр (Нью-Ёрк)|Рочэстэры]] ({{#statements:P119}}), [[Нью-Ёрк (штат)|штат Нью-Ёрк]]<ref name="Могілкі">{{крыніцы/Могілкі як частка мемарыяльнай культуры беларускай эміграцыі|}}</ref>. Побач пахаваная ягоная жонка [[Наталля Аляксееўна Арсеннева|Наталля Арсеннева]]<ref>[https://naviny.by/rubrics/society/2013/01/31/ic_articles_116_180694 Пантэон Беларусі. Наталля Арсеннева]</ref>.
 
== Сям’я ==
У 1922 годзе ажаніўся з паэткай Наталляй Арсенневай, у шлюбе мелі двух сыноў  — Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра (1924—?). Яраслаў загінуў ад выбуху закладзенай савецкімі партызанамі бомбы, у мінскім тэатры ў часе прадстаўлення. Уладзімір ажаніўся з Наталляй Куліковіч (1928—1967), дачкой [[Мікалай Шчаглоў-Куліковіч|Мікалая Шчаглова-Куліковіча]], ад якой меў двух дзяцей  — Пятра і Наталлю, якіх пасля смерці жонкі дапамагалі даглядаць ягоныя бацькі<ref name="Юрэвіч">[[Л. Юрэвіч|Юрэвіч, Л.]] [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=20132-1.pdf Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Лявон Юрэвіч.  — Мінск : ??, 2012.  — 6 с.  — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 20)]</ref>
 
== Творы ==
* [http://www.jivebelarus.net/history/new-history/bka.html Спробы стварэння беларускага войска]  — Мн., 1999;
* Сорак два гады таму: (Жменя ўспамінаў аб Алесю Гаруну) // На суд гісторыі: Успаміны, дыялогі.  — Мн., 1994.
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/033/Кушаль_Ф._Дарога_да_Катынскага_лесу.html Дарога да Катынскага лесу] // на [[pawet.net]]
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Францішак_Кушаль"