Горы (Горацкі раён): Розніца паміж версіямі

Знаходзіцца за 15 км у напрамку на ўсход ад горада [[Горад Горкі|Горкі]], за 101 км ад [[Горад Магілёў|Магілёва]]<ref name="bel">{{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1997|том=5|старонкі=367|старонак=576|isbn=985-11-0090-0|тыраж =10&nbsp;000}}</ref>, каля вадасховішча [[Вадасховішча Горы|Горы]] на рацэ [[Рака Быстрая, прыток Проні|Быстрая]]. Каля аграгарадка пралягае аўтамабільная дарога {{таблічка-by|Р|15}}.

У [[XII]]—[[XIII]] стст.стагоддзях, на думку [[М. А. Ткачоў|М. А. Ткачова]], на [[Горы, археалагічны помнік|гарадзішчы]] зараджаецца адзін са старажытных гарадоў [[Смаленскае княства|Смаленскага княства]]<ref>Ткачоў, М. А. Замкі і людзі / М. А. Ткачоў; [Навук. рэд. Г. В. Штыхаў]. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 182, [2] с. — С. 102. — ISBN 5-343-00880-1.</ref>. Падобны пункт гледжання падтрымлівае [[А. А. Мяцельскі]], лакалізуючы на гарадзішчы невялікі горад Смаленскага княства — Ізяслаўль<ref>Гомельщина: археология, история, памятники: секция археологии и нумизматики: Тезисы Второй Гомельской областной науч. конф. По историческому краеведению. — Гомель: [б. и.], 1991. — 103 с. — С. 81 — 82.</ref>.

Паводле ўскосных звестак, у 1-йпершай палове [[XV]] ст.стагоддзя паселішча належала [[друцкаму князю, Горацкі раён|друцкаму князю]] [[Іван Сямёнавіч Пуцята|Івану Сямёнавічу Пуцяту]], пазней уваходзіла ў [[Аршанскі павет (Вялікае Княства Літоўскае)|Аршанскі павет]] [[Віцебскае ваяводства|Віцебскага ваяводства]] [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]]. У пісьмовых крыніцах Горы ўпамінаюцца ў [[1500]] г.годзе ў сувязі з падзеямі [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім, 1500—1503|вайны ВКЛ з Маскоўскай дзяржавай 1500—1503 гг.]]<ref>Полное собрание русских летописей / АН СССР, Ин-т истории. Т. 32: Хроники: Литовская и Жмойтская, и Быховца. Летописи: Баркулабовская, Аверки и Панцырного / [сост. и ред. тома Н. Н. Улащик]. — М.: Наука, 1975. — 233, [1] с., [4] л. факсим.</ref>

Да [[XVII]] ст.стагоддзя — цэнтр Горы-Горацкага маёнтка. У канцы [[XVI]] ст.стагоддзя ўладальнікам вёскі [[Канцлер вялікі літоўскі|вялікім канцлерам літоўскім]] [[Л. Сапега]]м закладзены [[Горскі замак]], які меў важнае абарончае значэнне. Пасля адыходу ў 1514 г.годзе [[Смаленскае ваяводства|Смаленскай зямлі]] да [[Вялікае Княства Маскоўскае|Вялікага Княства Маскоўскага]] замак стаў памежным і не раз трапляў пад удары маскоўскіх войск. Пад абаронай замка вырасла мястэчка, потым «место» Горы Вялікія, якое ў 1619 г.годзе атрымала ад Сапегі вялікія прывілеі, запісаныя ў асабовай «Уставе». У 1621 г.годзе уў ГорахГарах 126 аселых і 46 пустых пляцаў. НаУ пачатку [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай, 1654—1667|вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гг.гадоў]] мястэчка акупіравала маскоўскае войска на чале з князем А. М. Трубяцкім, затым знаходзілася пад загадам палкоўніка К. Паклонскага. Вызвалена ў [[1660]] ггодзе. У ходзе барацьбы паміж магнацкімі групоўкамі на мяжы [[XVII]]—[[XVIII]] стст.стагоддзяў Горы былі заняты войскамі антысапегаўскай канфедэрацыі. Згодна з меркаваннем доктара гістарычных навук Э. Р. Іофэ, у гэты час у Гарах узнікла яўрэйская абшчына<ref> Иоффе, Э. Г. Страницы истории евреев Беларуси — Мн.: 1996. С.26</ref>. У часы [[Паўночная вайна, 1700—1721|Паўночнай вайны 1700—1721 гг.]] Сапегі перайшлі на бок шведаў. У [[1708]] г.годзе мястэчка занята шведскімі войскамі пад камандаваннем [[Каралі шведскія|караля]] [[Карл XII|Карла XII]], які, умацаваўшыся ў замку, чакаў тут звестак ад [[Іван Мазепа|І. Мазепы]].

Паводле [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|1-га падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1772]] г.) мястэчка адышло да [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] ў складзе [[Чавускі павет|Чавускага павета]] [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]], належала [[Род Салагубаў|графам Салагубам]], з пачатку 1830-х гадоў знаходзілася пад казённай апекай. У [[1784]] г.годзе уў мястэчку 146 двароў, панскі дом, кузня, царква. У 1-й палове [[XIX]] ст.стагоддзі дзейнічала [[Горы-Горацкая парусінава-палатняная мануфактура]]. У [[Вайна 1812 года|вайну 1812 г.года]] мястэчка разрабавана французскімі войскамі. У [[1860]] г.годзе уў мястэчку 140 драўляных дамоў, царква, яўрэякая малітоўная школа, сукнавальнае прадпрыемства з млынам (заснавана ў [[1841]] г.годзе), пачатковая школа (адчыненаадкрыта ў [[1846]] г.годзе). У [[1880]] г.годзе — 233 двары, вадзяны млын, 11 крам, драўляная царква. Частка жыхароў, акрамя сельскай гаспадаркі, займалася кравецкім, швецкім і кавальскім рамяством. У [[1897]] г.годзе уў мястэчку 273 двары. Побач былі царкоўная (4 двары, 26 жыхароў) і прыватная (1 двор, 9 жыхароў) сядзібы. У [[1909]] г.годзе — цэнтр воласці, 285 двароў, валасное праўленне, народнае вучылішча (у 1907/1908 навучальным годзе 40 вучняў), прыёмны пакой (1 фельчар), вадзяны млын, паштовая станцыя.

У красавіку [[1918]] г.года выбраны валасны Савет дэпутатаў. У верасні [[1918]] г.года адкрыта працоўная школа 2-й ступені (16 вучняў). З [[8 красавіка]] [[1918]] г.года мястэчка ў Горацкім павеце, з [[26 красавіка]] [[1919]] г.года уў [[Гомельская губерня|Гомельскай губерні]] [[РСФСР]], з [[27 ліпеня]] [[1922]] г.года уў [[Смаленская губерня|Смаленскай губерні]]. У сакавіку [[1924]] г.года створана сельскагаспадарчае крэдытнае таварыства, пачалі працаваць хата-чытальня, бібліятэка. У [[1924]] г.годзе уў Гарах таксама створана таварыства па сумеснай апрацоўцы зямлі. Ім кіраваў спачатку Л. Гурэвіч, а затым Н. Альтшулер. У 1928 годзе з гэтага таварыства быў створаны яўрэйскі калгас на чале з Н. Альтшулерам. Працаваў таксама калгас, куды ўваходзілі

беларусы<ref> Лившиц, В. М. Горецкая еврейская община: страницы истории -Горки: 2010. С.124</ref>. У 1929 годзе два калгасы аб’ядналіся пад назвай «Чырвоны сцяг». У вёсцы дзейнічали 2 млыны — вадзяны і нафтавы (з [[1932]] г.), маслазавод, ільнозавод (з [[1933]] г.). У 1930-я гады сярэдняя школа, бальніца, аптэка, 2 магазіны, МТС. У [[1940]] г.годзе уў вёсцы 200 двароў.

30 червеня 1941 года Горы наведаў паэт Янка Купала. Вядома, што ён разам з жонкажонкай начаваў у хаце Гутмана, дырэктара ГарскогаГорскага льнозавода. Назаўтра, досвiткам, машына адправiлася ў дарогу. І на мяжы Беларусi Я.Янка Купала папрасiў шафёра спынiць машыну. Уладзiслава Францаўна ўспамiнала: “Ля«Ля дарогi раскiнулася сенажаць, трава была высокая, шмат кветак, непадалёку быў лес, Купала захацеў спынiцца тут. Стомлены, ён выйшаў з машыны, лёг на траву i доўга глядзеў удалячынь - — на вачах яго былi слёзы. Гэта было апошняе развiтанне з роднай Беларуссю” Беларуссю»<ref> Нехай, Міхась. Сустрэчы на Магiлёўшчыне //Полымя, 1982, №  8. —С— С.213</ref>.

З ліпеня [[1941]] г.года па 29 верасня 1943 года акупіраваны нямецкімі войскамі.

19 кастрычніка 1941 г. года фашысты расстралялі яўрэяў вёскі. Сведка тых падзей Ульяна Хадасевіч успамінала: "«У нашым мястэчку жыло шмат яўрэяў, яны займалі ўвесь цэнтр Гор. Займаліся рамяством, працавалі ў мясцовым калгасе, у школе, бальніцы, на ільнозаводзе. Калі ў ГорахГарах з'явілісяз’явіліся фашысты, то яўрэяў пазначылі: на спінах прымусілі нашыць жоўтыя зоркі. У пачатку кастрычніка сабралі мужчын-беларусаў і прымусілі капаць вялікую яму на тэрыторыі льнозавода, затым фашысты і паліцэйскія прыгналі больш за 200 чалавек, прымусілі іх распрануцца і голымі класціся ў яму, а затым стралялі. Некаторых закапалі яшчэ жывымі"»<ref> Ліўшыц, У. М., Ішло ў бяссмерце Горацкае гета. – — Горкі: 1995.— С. 8.</ref>.

Ветэран 70-й стралковай дывізіі Іван Пятровіч Русінаў служыў у дывізіядывізіі, якая знаходзілася ў ГорахГарах з лістапада 1943 года па чэрвень 1944 года. У той час гэты чалавек камандаваў асобным лыжныхлыжным батальёнам, яму было даручана знайсці і ускрыцьўскрыць пахаванне расстраляных яўрэяў. "«Правяраем мерзлую зямлю», — успамінаў Іван Пятровіч. — - «І вось знайшлі месца пахавання. У верхнім шэрагу трупы цалкам расклаліся, але калі пайшлі глыбей, сталі даставаць цэлыя. Выцягнулі маладую жанчыну, старога і іншых. Ваенна-медыцынская камісія канстатавала, што некаторыя былі расстраляны, оглушеныаглушаны прыкладамі, а некаторыя былі закапаны жывымі...жывымі… Затым адбылося пахаванне ахвяраў фашызму…”фашызму…»<ref> Ліўшыц У. М., Ішло ў бяссмерце Горацкае гета.  — Горкі: 1995.— С. 9.</ref>.

Згодна з дакументам "«Акт о зверствах немцев в местечке Горы Могилевской области БССР 16 марта 1944  г."» у ГорахГарах было расстраляна больш за 200 чалавек <ref> Свердлов, Ф.  Д.  Документы обвиняют. Холокост: Свидетельства Красной Армии – — М.:1996. С. 21-22.</ref>.

Вядома, што выратавацца ўдалося адной сям'і -сям’і — Лане Шыфрыной і яе сыну Герману. У пачатку вайны яны прыехалі з вёскі Благавічы Чавускага раёна Магілёўскай вобласці ў мястэчка Горы да свайго сваяка Мордухая Шыфрына. Калі немцы прыйшлі ў іх дом, Лане ўдалося пераканаць нацыстаў, што яна руская бежанка па прозвішчы Іванова. Улічваючы, што мясцовыя паліцэйскія яе не ведалі, Шыфрыноў адпусцілі, і яны тэрмінова перабраліся ў іншае месца. Зараз Герман Іваноў (у рэчаіснасці Шыфрын) жыве ў Нямеччыне, а гэтае прозвішча захаваў, бо яно выратавала яму жыццё. Ён стрыечны брат вядомага акцёра Яфіма Шыфрына <ref> Кротова, С. Яго выратавала прозвішча Іваноў// Ленінскі шлях, 1996. 8 мая</ref>.

У верасні [[1943]] г.года нямецкія акупацыйныя ўлады спалілі 180 двароў, знішчылі 93 чал.чалавек<ref>Нямецка-фашысцкі генацыд на Беларусі (1941—1944): Зборнік / Камітэт па архівах і справаводству, БелНДЦДААС, Аддзел навуковай інфармацыі па гуманітарных навуках АН Беларусі, Беларускі рэспубліканскі фонд «Узаемаразуменне і прымірэнне»; [Рэдкал.: У. М. Міхнюк (стар.) і інш.]. — Мн.: БелНДЦДААС, 1995. — 411 с., 32 л. іл. — С. 122. — ISBN 985-6099-06-4.</ref>.

[[29 верасня]] [[1943]] г.года вёска вызвалена воінамі [[70-я стралковая дывізія, 1943 — 1945|70-й стралковай дывізіі]] [[49-я армія, СССР|49-й арміі]] [[Заходні фронт, Вялікая Айчынная вайна|Заходняга фронту]].

У канцы сакавіка 1944 года в.вёску Горы наведаў пісьменнік [[Ілья Эрэнбург]]. У нататцы «В местечке Горы» ён апісаў трагедыю мясцовых яўрэяў<ref> Эренбург, И., Гроссман В., Черная книга (О злодейском повсеместном убийстве евреев немецко-фашистскими захватчиками во временно оккупированных районах Советского Союза и в лагерях Польши во время войны 1941—1945  гг.). — Вильнюс: 1993. С.147-148</ref>.

З верасня 1943 г.года па червень 1944 г.года уў в.вёсцы Горы працаваў Горацкі раённы выканкам і райкам партыі <ref> Ліўшыц, У. М. Горкі:старонкі гісторыі — Мн.: 2007. С. 200.</ref>. У вёсцы ў 1944 годзе быў адноўлены калгас, пачала працаваць МТС і школа.

У [[1954]] г.годзе працаваў калгас імя Хрушчова, з [[1957]] г.года — імя Свярдлова. З 1991 года — сельскагаспадарчы кааператыў Горы, зараз — сельскае закрытае акцыянернае таварыства «Горы». Горы маюць статус аграгарадка з 2007 года. У 2010 годзе ў аграгарадку жыло 640 чалавек. Маецца сярэдняя школа, бібліятэка, Цэнтр народнай творчасці, аддзяленне сувязі, філіял банка, паліклініка, некалькі крам. У памяшканні школы працуе музей, які мае званне «Народны».

* Помнік М. Р.  Цыганковай. уУ час Вялікай Айчыннай вайны загінула яе шасцёра сыноў.

* Міхлін, Давід Міхайлавіч Міхлін, доктар біялагіяных навук, прафесар, заслужаны дзеяч навукі РСФСР.

* Мандрыкаў, Міхаіл СяргеявічСяргеевіч Мандрыкаў, старшыня Першага рэўкама Чукоткі.

* Чатыркін,Даніла УладзімірІванавіч СяргеевічПагуляеў, доктар сельскагаспадарчыхгеолага-мінералагічных навук, прафесар, заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР.

* ''Лившиц, Владимир''. Холокост в деревне Горы // https://horki.info/navina/8832.html

* ''Зенькович, Анатолий'' То, что помниться...помниться… // https://evrobgorki.ucoz.ru/publ/semejnye_istorii/anatolij_zenkovich_to_chto_pomnitsja/16-1-0-59

[[Катэгорыя:Горы (Горацкі раён)| ]]