Куба: Розніца паміж версіямі

Адна з нешматлікіх краін свету, дзе дагэтуль пануюць [[Марксізм-ленінізм|марксіцка-ленінская ідэалогія]], планавая эканоміка, а кіруючая роля камуністычнай партыі прапісана ў канстытуцыі.

У сусветнай гаспадарцы Куба вылучаецца экспартам тытуню, цукру, нікелю і кобальту; кваліфікаванай працоўнай сілы (пераважна ўрачоў)

Куба — член [[ААН]], [[Рух недалучэння|Руху недалучэння]] (у 2006 - 20092006—2009 Куба — старшыня Руху недалучэння), Асацыяцыі карыбскіх дзяржаў, Лацінаамерыканскай эканамічнай сістэмы, Лацінаамерыканскай асацыяцыі інтэграцыі, з’яўляецца назіральнікам у Карыбскай супольнасці, удзельнічае ў Ібераамерыканскім форуме.

Назва «Куба», верагодней за ўсё, паходзіць з мёртвых моваў індзейцаў таіна. Дакладны сэнс назвы невядомы, ёсць пункт гледжання, што яна можа быць вытворнай ад слоў cubao, «месца, дзе ўрадлівая зямля багатая»<ref>http://www.alfredcarrada.org/notes8.html</ref>, альбо coabana, «цудоўнае месца». Таксама ёсць гіпотэза, што [[Хрыстафор Калумб]] назваў востраў у гонар паселішча Куба ў раёне Бежа ў [[Партугалія|Партугаліі]].

Займае востраў Куба, буйнейшынайбуйнейшы ў складзе [[Вялікія Антыльскія астравы|Вялікіх Антыльскіх астравоў]], і буйны востраў [[Хувентуд]] (2200 кв.км) на поўдзень, а таксама каля 1600 дробных выспаў і каралавых рыфаў, што прымыкаюць да іх. На паўночным захадзе абмываецца Атлантычным акіянам, на паўночным усходзе - — [[Мексіканскі заліў|Мексіканскім залівам]], а на поўдні - — Карыбскім морам. Ад [[Гаіці]] аддзеленая Наветраным пралівам шырынёю 77  км, ад [[Ямайка|Ямайкі]] - — пралівам Калон (140 км); ад Паўночнай Амерыкі - — двума пралівамі: Фларыдскім (180 км) на поўначы і Юкатанскім (210 км) на паўднёвым захадзе. Самая вялікая дзяржава [[Вест-Індыя|Вест-Індыі]]. Востраў, які працягнуўся з захаду на ўсход на 1250  км, нярэдка параўноўваюць з яшчаркаю, галава якой павернута да Атлантыкі, а хвост знаходзіцца ля ўвахода ў Мексіканскі заліў.

Рэльеф Кубы пераважна раўнінны. Горы і ўзвышшы займаюць каля траціны тэрыторыі. Рэльеф паўднёва-ўсходняй часткі вострава Куба, сфармаваны узаемадзеяннемўзаемадзеяннем Карыбскай і Паўночна-Амерыканскай літасферных пліт, мае гарысты характар ​​— горы [[Сіера-Маэстра]] працягласцю 250 км з вышэйшай кропкай краіны пікам Туркіна (1974 м.). З поўдня горы Сіера-Маэстра «падкрэслены» глыбакаводным жолабам Кайман. На Кубе паўсюдна развіты [[карст]]. Размешчаныя на захадзе вострава маляўнічыя невысокія горы Гуанігуаніка мудрагеліста расчлененыя. Тут маецца мноства карстовых [[Пячора|пячор]], буйнейшая з іх, [[Санта-Томас]], мае разгалінаваную сетку падземных галерэй агульнай працягласцю 25 км. У даліне [[Віньялес]], сустракаюцца так званыя «[[маготас]]» — формы трапічнага карсту, якія ўяўляюць сабой ўзвышшыузвышшы з амаль вертыкальнымі схіламі і плоскімі вяршынямі. Берагі, як правіла, нізкія, часам забалочаныя, але ёсць і доўгія пясчаныя пляжы. [[File:Fragmento del Valle de Viñales. Cuba.JPG|thumb|Даліна Віньялес|left]] [[File:Cuba - Parque Nacional "Alejandro de Humboldt" (2005) (20809878151).jpg|thumb|Нацыянальны парк Аляксандра Гумбальта]]

У даеўрапейскі час [[Вялікія Антыльскія астравы]] засялялі плямёны індзейцаў таіна. Першым з еўрапейцаў, што апынуліся тут, быў Калумб, які высадзіўся на ўсходзе архіпелага ў кастрычніку 1492 года. Насельніцтва Кубы ў XV стагоддзі складала каля 1 800 000 чалавек. Каланізацыя праходзіла ва ўмовах барацьбы з карэнным насельніцтвам вострава — індзейцамі таіна, якія складалі 75 % насельніцтва. Калумб дакладваў аб мільённым забітым індзейцы. У 1511 годзе Дыега Веласкес дэ Куэльяр падпарадкаваў карэннае насельніцтва астравоў, пабудаваў форт Баракоа і стаў першым іспанскім губернатарам Кубы. Да 1514 года было заснавана сем паселішчаў. У 1515 годзе Куэльяр перанёс штаб-кватэру ў [[Сант’яга-дэ-Куба]], які стаў першай сталіцай Кубы. У складзе Іспанскай кароны Куба лічылася цукерняй з-за неабсяжных плантацый цукровага трыснягу, на якіх працавалі негры-рабы. [[File:Composición de Mota reconstruyendo la muerte de José Martí en Dos Ríos, 1895.jpg|thumb|Бітва ля горада Dos Ríos, у якой загінуў Хасэ Марці, 1895]]

У 1823 годзе было задушана першае антыіспанскае паўстанне. У 1868 годзе пачалася Дзесяцігадовая вайна за незалежнасць Кубы; паўстанцы мелі падтрымку з боку ЗША. Вайна вялася толькі ва ўсходніх правінцыях, Камагуэй і Ар’ентэ. У 1878 годзе было падпісана мірнае пагадненне, якое адмяніла найбольш непрыемныя для жыхароў вострава заканадаўчыя акты. У 1895 годзе на Кубе высадзіўся атрад кубінскіх патрыётаў пад кіраўніцтвам [[Хасэ Марці]]. Гэта падзея стала адпраўной кропкай новай вайны з іспанцамі, падчас якой кубінцы дамагліся кантролю амаль над усёй тэрыторыяй вострава, выключаючы буйныя гарады. Іспанія прызнае незалежнасць Кубы уў 1898 годзе пасля паразы уў [[Іспана-амерыканская вайна|вайне з ЗША]]. Куба становіцца залежнай ад [[ЗША]]. У канстытуцыі было агаворана права ЗША ўвесці войскі на тэрыторыю краіны. Гэты пункт быў адменены ў 1934 годзе.

У выніку перамогі рэвалюцыі ўладу на Кубе атрымаў ўрадурад «левай» арыентацыі на чале з Фідэлем Кастра, які затым схіліўся на шлях будаўніцтва сацыялізму. Кіруючай і адзінай дазволенай партыяй краіны стала [[Камуністычная партыя Кубы]]. Урад Фідэля Кастра правёў аграрную рэформу, нацыяналізацыю прамысловых актываў, разгарнуў шырокія сацыяльныя пераўтварэнні. Гэта выклікала незадаволенасць часткі насельніцтва і адбылася масавая эміграцыя, галоўным чынам у ЗША, дзе стварылася буйная дыяспара апанентаў Кастра і яго палітыкі. Эміграцыі таксама спрыяў прыняты ў 1966 годзе Кангрэсам ЗША «Кубінскі Акт», які гарантуе пастаяннае жыхарства любому кубінцаў, які прыбыў у ЗША легальна ці нелегальна.

У красавіку 1961 года кубінскія эмігранты пры актыўнай падтрымцы ЗША высадзілі ўзброены дэсант на паўднёвым узбярэжжы вострава з мэтай у перспектыве арганізаваць масавае выступленне супраць палітыкі новага ўрада, аднак інтэрвенцыя была хутка спынена, а чаканы сацыяльны выбух так і не адбыўся. Пасля эмігранцкія арганізацыі неаднаразова арганізоўвалі тэрарыстычныя акты і маламаштабныя дэсанты на Кубу, але без асаблівых вынікаў. У 1962 годзе Куба была цэнтральным месцам падзей [[Карыбскі крызіс|Карыбскага крызісу]], што лезь не прывялі свет да ядзернай вайны.

Прэзідэнтам Дзяржсавета стаў Рауль Кастра, які паабяцаў сысці на пенсію уў 2018 годзе<ref>[http://finam.info/news/kastro-poobeshal-uyti-na-pensiyu-v-2018-godu/ Кастро пообещал уйти на пенсию в 2018 году. Финам 25.02.2013]</ref>. 24 лютага 2019 года грамадзяне Кубы на рэферэндуме прагаласавалі за зацвярджэнне новай канстытуцыі.

{{main|Дзяржаўны лад і палітыкаПалітыка Кубы}}

Дзеючая Канстытуцыя была ўхваленая ўсенародным рэферэндумам 15 лютага 1976 года. У чэрвені 2002 угода ў тэкст Канстытуцыі быў унесены шэраг паправак, якія замацавалі сацыялістычны выбар развіцця краіны і кіруючую ролю Кампартыі.

Самая вялікая па колькасці насельніцтва краіна Вест-Індыі. Адзіная [[Лацінская Амерыка|лацінаамерыканская краіна]] з адмоўнай дынамікай насельніцтва. На Кубе самы нізкі паказчык нараджальнасці сярод усіх дзяржаў Заходняга паўшар’я. Натуральны прырост  — 0,2  %, міграцыйны — — - 0,5  %<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>. Сярэдняя працягласць жыцця — 76 гадоў. Тэндэнцыя да зніжэння нараджальнасці і старэння насельніцтва азначылася тут яшчэ ў 1970-х. Сёння (у 2017  г.) сярэднестатыстычнаму кубінцу 41,5 гады, а асобы маладзей за 15 гадоў складаюць толькі 16,8  % насельніцтва<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>. Тэндэнцыя да старэння насельніцтва бачная таксама на прыкладзе кіраўніцтва краіны: сярэдні ўзрост членаў кубінскага Палітбюро - — больш за 70 гадоў<ref>https://www.economist.com/node/21550418</ref>. [[File:Centro Habana novembre 2013 quartiere San Lazzaro.JPG|thumb|Кубінцы, Гавана, квартал Сан-Лазара|left]]

Абсалютнуя большасць насельніцтва Кубы складаюць белыя нашчадкі іспанскіх каланістаў, а таксама перасяленцаў з Францыі, Італіі, Германіі (64  %). За 350 гадоў каланізацыі іспанцамі было ўвезена больш за 1 мільён рабоў з заходняй Афрыкі (народы [[Ёруба (народ)|ёруба]], конга), іх нашчадкі складаюць 35  % насельніцтва (9  %  — негры, 26  %  — мулаты)<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>. У перыяд з 1853 па 1874 год з Азіі былі ўвезены больш за 125 000 кітайцаў. Да гэтага часу ў Гаване захаваўся «чайна-таўн». Расавыя прапорцыі на працягу апошняга стагоддзя істотна змяніліся. Доля белых, якая ў 1953 дасягала 84  %, скарацілася ў выніку эміграцыі, выкліканай Кубінскай рэвалюцыяй. Больш за тое, лічыцца, што кубінская статыстыка завышае працэнт белага насельніцтва і на самай справе на Кубе пераважаюць негры і мулаты (51  % ці нават 68  %). Дзяржаўная мова  — [[іспанская мова|іспанская]], яна ж з’яўляецца асноўным гутарковай мовай. Пасля перамогі рэвалюцыі больш за 30 гадоў на Кубе насаджаўся атэізм, аднак у 1980-х гадах рэлігійнасць грамадства стала расці, а ў 1992 з канстытуцыі Кубы было прынята вызначэнне краіны як [[атэізм|атэістычнай]]. Сёння 60  % насельніцтва складаюць хрысціяне (большасць - — каталікі, 5  %  — пратэстанты). Каля 17  % (у асноўным, афракубінцы) прытрымліваюцца народных вераванняў. Вельмі папулярны культ [[сантарыя]], зрэшты, сантарысты наведваюць і каталіцкія храмы, лёгка спалучаючы дзве веры.

Найбольш заселеныя і асвоеныя ўзгорыстыя раўніны вострава, найменшая шчыльнасць у гарах захаду і усходуўсходу. Урбанізацыя  — 77  % (2017). У сталічнай агламерацыі Сант’яга пражывае 2,14 мільёны чалавек (2015). Іншымі важнымі гарадамі з'яўляюццаз’яўляюцца Сант’яга-дэ-Куба (555 тыс.), Камагуэй (347 тыс.)<ref>http://www.geonames.org/CU/largest-cities-in-cuba.html</ref>.

Кубінскае дзяржава сцвярджае, што прытрымліваецца сацыялістычных прынцыпаў у арганізацыі планавай эканомікі. Большая частка сродкаў вытворчасці належыць дзяржаве, і большасць працоўнай сілы занята на дзяржаўных прадпрыемствах. Аднак расце доля прыватнага сектара (у 1981-20061981—2006 яна вырасла з 8 да 22  %)<ref>https://web.archive.org/web/20071009163422/http://www.oxfamamerica.org/newsandpublications/publications/research_reports/art3670.html/OA-Cuba_Social_Policy_at_Crossroads-en.pdf</ref>. У апошнія гады назіраецца тэндэнцыя да павелічэння занятасці ў прыватным сектары. У канцы траўнямая 2016 года быў цалкам легалізаваны прыватны малы і сярэдні бізнес<ref>https://www.bbc.com/russian/news/2016/05/160524_cuba_small_business_legalize</ref>. [[File:2012-Zigarrenproduktion anagoria.JPG|thumb|Выраб цыгар, Гавана]]

Да перамогі Кубінскай рэвалюцыі Куба была адной з найбольш паспяховых эканомік Лацінскай Амерыкі, хаця асноўная маса простых кубінцаў жыла ў поўнай галечы. Сацыялістычны шлях з далейшым крушэннем савецкага лагеру прывёў Востраў Свабоды на край эканамічнай прорвы. У краіне працягвае часткова дзейнічаць размеркавальна-карткавая сістэма па забеспячэнні насельніцтва прадметамі першай неабходнасці. Эканамічная сітуацыя пастаянна ўскладненая праз [[эмбарга]] з боку ЗША. Тым не менш, у пачатку нашага стагоддзя азначыліся прыкметы некаторага паляпшэння эканамічнай сітуацыі на востраве. Стан эканомікі Кубы звязаны з дынамікай сусветных цэнаў на асноўныя тавары кубінскага экспарту і прыбыткаў ад турызму. Дадатную дынаміка эканоміка дэманстравала ў 2015, калі рост ВУП склаў 4,4 % (2014 — 1 %). У 2016 годзе ў эканоміцы Кубы назіралася [[рэцэсія]] (падзенне ВУП на 0,9  %)<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>. Застаюцца вострымі праблемы беспрацоўя (афіцыйнае — 2,6 %, схаванае — каля 10 % эканамічна актыўнага насельніцтва). У 2008 годзе ўрад Рауля Кастра распачаў аграрную рэформу (да таго моманту чатыры пятых харчавання куплялася за мяжой). Кубу актыўна падтрымлівае [[Венесуэла]], пастаўляючы Востраву Свабоды каля 15 000 тон нафты ў дзень. Узамен кубінскія спецыялісты (у асноўным лекары) працуюць у Венесуэле. Рэцэсія 2016 года і наступнае падзенне эканомікі выклікана уў першую чаргу перабоямі паставак нафты з Венесуэлы.

Развітая здабыўная прамысловасць. Здабыча нікеля пачалася ў 1943 годзе і істотна павялічылася ў перыяд пасля рэвалюцыі 1959 года, калі пры садзейнічанні СССР было мадэрнізавана шахтавае абсталяванне і пабудаваны горна-абагачальны камбінат. Сёння ў нікелевую прамысловасць вялікія грошы інвестуе [[Кітай]]  — яшчэ адзін ідэалагічны сябра Кубы. Таксама Куба займае трэцяе месца па здабычы кобальту. З 1984 года на шэльфе вядзецца здабыча нафты. З галін апрацоўчай прамысловасці развіты каляровая металургія, харчовая, фармацэўтычная. Вырошчваюцца цукровы трыснёг (гісторыя гэтай культуры сягае ў каланіяльны час), тытунь, кава, цытрусы, бульба, фасоля, рыс. У саванах гадуецца буйная рагатая жывёла. Экспартуецца цукар, [[Цыгара|цыгары]], нікель, медыкаменты (у суме больш за 60  % экспарту). Асноўныя гандлёвыя партнёры — Венесуэла, Канада, Кітай, Іспанія, [[Нідэрланды]].

У чэрвені 2009 года Венесуэла вылучыла 70 млн долараў на пракладку па дне Карыбскага мора паміж Венесуэлай і пунктам Сібаней ўу Сант’яга-дэ-Куба оптавалакновага кабеля ALBA-1. У лютым 2011 года пракладка кабеля агульнай працягласцю каля 1,6 тыс. км была завершана<ref>[http://ria.ru/world/20110209/332501947.html Оптоволоконный кабель Венесуэла-Куба достиг кубинского побережья] // РИА «Новости» от 9 февраля 2011</ref>. Кабель, эксплуатацыя якога прадугледжана на працягу 25 гадоў, мае выхад 640 гігабіт — у 3 тысячы разоў больш, чым існуючая на Кубе спадарожнікавая інтэрнэт-сувязь<ref>[http://ria.ru/world/20130124/919640698.html Тестовые испытания интернет-кабеля проходят на Кубе] // РИА «Новости» от 24 января 2013</ref>.

* Лагуна-дэ-Леча  — найбуйнейшае прыроднае прэснаводнае возера Кубы, воды якога становяцца падобнымі на малако, калі струмені з мора уздымаюцьўздымаюць крэйдавыя адкладанні з дна.

* «wet-foot, dry-foot» палітыка  — палітыка «мокрая нага-сухая нага»  — інтэрпрэтацыя закона аб іміграцыі ЗША, згодна з якой любы кубінец, што робіць крок на зямлю ЗША, не экстрадуецца, а праз год атрымлівае амерыканскае грамадзянства. Была адменена 12 студзеня 2016 года па завяршэнні тэрміну [[Барак Абама|Барака Абамы]], што прывяло да скарачэння міграцыі з Кубы ў ЗША.

{{краінаКуба ў тэмах}}