Тамірыс: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др →‎Літаратура: вікіфікацыя з дапамогай AWB
афармленне
Радок 1:
{{ДД}}
[[Файл:Tomiris.jpg|thumb|300px|Царыца Тамірыс перад галавой Кіра<br />''[[Пітэр Паўль Рубенс]]''.]]
 
'''Тамірыс''' ({{lang-el|Τόμυρίς}}, {{lang-peo|''Tahm-Rayiš''}}<ref>''F. Altheim und R. Stiehl''. Geschichte Mittelasiens im Altertum. Berlin, 1970.</ref>, прыблізна 570—520 гады да н.э.)  — царыца<ref name="(I, 205)">''Геродот''. История (I, 205). // ''Доватур А. И., Каллистов Д. П.,И. А''. Народы нашей страны в «Истории» Геродота.  — М., 1982.  — C. 87.</ref><ref name="(Get., 61)">''Иордан''. [http://www.litmir.net/br/?b=58080&p=50 О происхождении и деяниях гетов (61)]. Перевод Е.  Ч.  Скржинской.</ref><ref>''Филострат''. Рассказ о героях (V, 3).</ref> ({{lang-grc|βασίλεια}}) [[Масагеты|масагетаў]], на думку даследчыкаў, [[Скіфы|скіфскага]] качавога народа.
 
== Гісторыя ==
 
На думку адных даследчыкаў, імёны царыцы Тамірыс ({{lang-grc|Τομύρι}}) і яе сына [[Спаргапіс]]а ({{lang-grc|Σπαργαπίσης}}) маюць персідскае паходжанне, на думку іншых імя сына царыцы Том касач напамінае імя скіфскага цара Спаргапіса. Падабенства імёнаў можна вытлумачыць сваяцтвам паміж іранамоўнымі плямёнамі (еўрапейскіх) скіфаў і масагетаў<ref>''Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А''. Народы нашей страны в «Истории» Геродота.  — М., 1982. Комментарий 68,  — С. 188.</ref><ref>О родстве культур массагетов, исседонов, савроматов, скифов и саков смотри: ''Minns''. р. 110 f.; ''Струве''. Этюды, с.60; ''Руденко''. Горноалтайские находки, с. 16 и след.; ''Смирнов К. Ф.''. Савроматы, с.277 и след.; ''Толстов''. Итина, с. 173 и след.; ''Смирнов А. П.''. Скифы, с.88 и след.; ''Вишневская''. Итина, с.207 и след.; ''Kothe''. Herkunft, S. 22 f.; ''Дандамаев''. Поход Дария, с. 180; ''Пьянков''. Саки, с. 17; Он же, Массагеты, с.67; ''Вишневская''. Культура, с.60 и след., 100 и след., 127 и след.</ref>.
 
Найранейшае апісанне масагетаў, іх царыцы Том касач і яе перамогі над персідскім царом [[Кір II Вялікі|Кірам II Вялікім]], пасля спробы апошняга завалодаць царствам масагетаў, прыводзіць [[Герадот]], які піша амаль праз сто гадоў пасля згадваных падзей. Гісторыя Тамірыс і яе перамогі над Кірам была добра вядомая ў антычным свеце і стала легендай; такія пісьменнікі антычнасці як [[Страбон]], [[Паліэн, пісьменнік|Паліэн]], [[Магн Аўрэлій Касіядор|Касіядор]] і [[Іардан, гісторык|Іардан]] гэтак жа пісалі пра яе<ref name="ucalgary">
Радок 13 ⟶ 14:
}}</ref>.
 
Герадот паведамляе, што Кір, пяройдучы раку Аракс і паглыбіўшыся на тэрыторыю масагетаў на адзін дзённы пераход, па радзе [[Лідзія|лідзійца]] [[Крэз]]а, уладкаваў масагетам пастку. Персы пакінулі лагер з запасам віна, які абараняла небаяздольная частка, а асноўныя войскі адышлі назад да ракі. Масагеты, як толькі адолелі праціўніка, узлеглі і сталі баляваць, а насыціўшыся ежай і віном, заснулі. Персы ж, прыйдучы, перабілі многіх з іх, а яшчэ больш захапілі ў палон, сярод іншых і сына царыцы Тамірыс, які камандаваў масагетамі, імя якога было Спаргаліс<ref>''Геродот''. История (I, 211). ''Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А''. Народы нашей страны в «Истории» Геродота.  — М., 1982.  — С. 91.</ref>. Пазнаўшы пра гэта, Тамірыс скіравала Кіру ліст: «''Згаладалы сыходзь крывёю Кір, … аддай мне майго сына і сыходзь з гэтай краіны бяскарна… Калі ж ты не зробіш гэтага, то клянуся табе сонцам, валадаром масагетаў, я напаю цябе крывёй, хоць ты і ненаедны''»<ref name=autogenerated2>''Геродот''. История (I, 213). ''Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А''. Народы нашей страны в «Истории» Геродота.  — М., 1982.  — С. 91.</ref><ref name="Halsall1998">[http://www.fordham.edu/halsall/ancient/tomyris.html Herodotus: Queen Tomyris of the Massagetai and the Defeat of the Persians under Cyrus].</ref>.
 
Паводле Герадота, запалонены Спаргапіс угаворвае Кіра зняць з сябе кайданы, а калі ж быў вызвалены і як толькі змог валодаць рукамі, пазбывае сябе жыцця<ref name=autogenerated2 />.
 
Тамірыс жа, калі Кір яе не паслухаўся, сабраўшы ўсё сваё войска, уступіла з Кірам у бой. Большая частка персідскага войска была знішчана тут жа на месцы, а сам Кір загінуў<ref name=autogenerated1>''Геродот''. История (I, 214). ''Доватур А. И., Каллистов Д. П., Шишова И. А''. Народы нашей страны в «Истории» Геродота.  — М., 1982.  — С. 91.</ref>. Па адных сведчаннях, абезгалоўлены труп Кіра быў укрыжаваны<ref>Mayor, pp. 157-9.</ref>, а яго галаву Тамірыс сунула ў вінны мех<ref>''Геродот''. [http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1269019585#214 История (I, 214).] Перевод Г.  А.  Стратановского.</ref>, напоўнены чалавечай крывёй і дадала наступнае: «''Ты мяне, жывую і атрымалую над табой перамогу ў бітве, загубіў, захапіўшы хітрасцю майго сына. Я ж цябе, як пагражала, напаю крывёй''» (па іншай версіі «''Ты прагнуў кроў, цар персаў, так пей яе зараз дасыта!''»)<ref name=autogenerated1 /><ref name="womeninworldhistory">[http://www.womeninworldhistory.com/rulers-more.html More Women Rulers. // Women in World History Curriculum].</ref>. Герадот заве гэту бітву самай жорсткай з тых, якія былі ў варвараў<ref name=autogenerated1 />.
 
{{зноскі}}
Радок 24 ⟶ 25:
* {{commonscat-inline|Queen Tomyris|Тамірыс}}
* [http://www.turklib.ru/?category=military_history&altname=carica_massahetov_tomiris Царица массагетов Томирис]
* Булат Джандарбеков  — известный писатель, автор дилогии «Саки», в которую входят романы «Томирис» и «Подвиг Ширака».
{{Бібліяінфармацыя}}
 
[[Катэгорыя:Жанчыны ў войнах]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Цэнтральнай Азіі]]