Бібліятэка Полацкай езуіцкай акадэміі: Розніца паміж версіямі

Дакладная дата стварэння бібліятэкі невядомая. Можна меркаваць, што [[езуіты]] сталі актыўна папаўняць свае кніжныя калекцыі з часу адкрыцця Полацкага езуіцкага калегіума (1581 г.). Полацкая езуіцкая бібліятэка хутка павялічвалася з пачатку XVII ст. за кошт набыцця новых кніг і атрымання выданняў у дар ад відных дзяржаўных і грамадскіх дзеячаў свайго часу<ref>Суша, А.А. [http://old.nlb.by/press/upload/6267.pdf Развіццё бібліятэк навучальных устаноў Полацка ў XVI–XIX стагоддзях] / А. А. Суша // Веснік адукацыі. – 2012. – № 5. – С. 68.</ref>. Неаднаразова бібліятэка калегіума цярпела падчас ваенных дзеянняў і пажараў (1682, 1705, 1750 гг.)<ref>[http://repository.buk.by/bitstream/handle/123456789/3953/BIBLIOTEKA%20POLOCKIH%20%20IEZUITOV%20FAKTYI%2C%20SVEDENIYA%2C%20DOKUMENTYI.pdf?sequence=1&isAllowed=y Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты сведения, документы. - С. 187.]</ref>.

Кардынальна новымі былі ўмовы фарміравання бібліятэкі пасля 1772 г., калі пасля [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу]] [[рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] усходняя частка Беларусі была далучана да [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. У ліку далучаных да Расіі гарадоў быў і [[Полацк]]. Праз год пасля гэтай падзеі, у 1773 г., дзейнасць ордэна езуітаў была забаронена рашэннем папы [[Клімент XIV (Папа Рымскі)|Клімента XIV]]. Аднак [[Кацярына II]] дадзенае забараніла агалошванне папскага [[брэвэ]] і фармальна езуіты атрымалі магчымасць не выконваць патрабаванне пантыфіка працягнулі сваю дзейнасць на тэрыторыі імперыі. Полацк пры гэтым фактычна стаў сусветнай сталіцай некалі магутнага, а цяпер апальнага [[Езуіты|Таварыства Ісуса]]. Пераезд у Полацк вялікай колькасці высокаадукаваных прадстаўнікоў ордэна з Францыі, Італіі, Галандыі і іншых краін суправаджаўся перамяшчэннем сюды іх кніжных збораў. У 1787 г. у інвентары кніг бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума былі пазначаны кнігі 5576 аўтараў, пад імёнамі асобных з іх значылася да 50 выданняў<ref>Суша, А.А. [http://old.nlb.by/press/upload/6267.pdf Развіццё бібліятэк навучальных устаноў Полацка ў XVI–XIX стагоддзях] / А. А. Суша // Веснік адукацыі. – 2012. – № 5. – С. 69.</ref>. Галоўным чынам, гэта былі польскамоўныя выданні. З 1812 г., калі калегіум атрымаў універсітэцкі статус, сярод іншых прывілеяў, дараваных Полацкай акадэміі, быў атрыманы дазвол на ўвоз кніг з-за межаў імперыі: ''"Академия может беспрепятственно выписывать из чужих краев, как морем, так и сухим путем, все нужные инструменты и книги..."'' Прычым, езуіцкая бібліятэка з'яўлялася своеасаблівым цэнтрам размеркавання літаратуры. Частка кніг, якія паступалі ў Полацк, адпраўляліся ў іншыя калегіумы, а таксама ў езуіцкія місіі<ref>[http://repository.buk.by/bitstream/handle/123456789/3953/BIBLIOTEKA%20POLOCKIH%20%20IEZUITOV%20FAKTYI%2C%20SVEDENIYA%2C%20DOKUMENTYI.pdf?sequence=1&isAllowed=y Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты сведения, документы. - С. 188.]</ref>.

Багаццем і разнастайнасцю бібліятэкі былі ўражаны многія яе наведвальнікі, у тым ліку і імператар [[Аляксандр I, імператар расійскі|Аляксандр І]]. На завяршальным этапе існавання (напярэдадні выгнання езуітаў з Расійскай імперыі ў 1820 г.) бібліятэка Полацкага езуіцкага калегіума складалася з Галоўнай бібліятэкі (кнігі на еўрапейскіх і ўсходніх мовах – каля 30 тыс. тамоў), Польскай бібліятэкі (выдзелена з Галоўнай у 1817 г. і налічвала больш 10 тысяч тамоў), Студэнцкай бібліятэкі, бібліятэкі клерыкаў, бібліятэкі акадэмічнай канцылярыі, бібліятэкі крамы, бібліятэкі друкарні, бібліятэкі музычнай бурсы (548 нот розных твораў) і бібліятэкі касцёла, меўся таксама шэраг падручных бібліятэк у вучэбных памяшканнях і на руках у выкладчыкаў<ref>Суша, А.А. [http://old.nlb.by/press/upload/6267.pdf Развіццё бібліятэк навучальных устаноў Полацка ў XVI–XIX стагоддзях] / А. А. Суша // Веснік адукацыі. – 2012. – № 5. – С. 70.</ref>. Паводле правіл забаранялася блытаць кнігі паміж гэтымі бібліятэкамі. Ёсць звесткі, што напярэдадні закрыцця акадэміі яе калекцыякніжныя калекцыі налічваланалічвалі да 60120 тысяч тамоў.

Вялікую частку збору складалі заходнееўрапейскія выданні па філасофіі, тэалогіі, кананічнаму і грамадзянскаму праву, царкоўнай і свецкай гісторыі, мовазнаўству, мастацтвазнаўству, ваенным, медыцынскім, матэматычным, тэхнічным, натуральным і іншым дысцыплінам, энцыклапедычныя, даведачныя, літаратурныя (асабліва працы класікаў) і мастацкія выданні, багатая перыёдыка. Для патрэб школьнага тэатра пры калегіуме збіраліся выданні твораў еўрапейскіх драматургаў. Асноўным спосабам папаўнення фондаў бібліятэкі Полацкага езуіцкага калегіума з’яўлялася набыццё новай літаратуры, атрыманне абавязковага асобніка з езуіцкіх друкарань Беларусі, перадача выданняў у дар (як свецкімі асобамі, так і прадстаўнікамі ордэна). [[Полацкая езуіцкая друкарня]], што дзейнічала ў 1787–1820 гг., выпускала шмат навучальных і навуковых выданняў (было надрукавана больш 500 найменняў кніг), якія ў абавязковым парадку паступалі ў фонды бібліятэкі калегіума. У бібліятэцы полацкіх езуітаў захоўваліся таксама выданні каталіцкіх, пратэстанцкіх, праваслаўных і ўніяцкіх друкарань Беларусі. Да таго ж у бібліятэцы захоўвалася вялікая колькасць рукапісных кніг.

Пасля рашэння аб прымусовым закрыцці акадэміі ў [[1820]] г. яе бібліятэка была часткова разрабаваная: “Наступіла сапраўднае рабаванне. На працягу некалькіх дзён бібліятэку без літасці расцягнулі. Рэдкія і дарагія кнігі прадаваліся за некалькі грошаў. Нават паліцыя дапамагала гэтаму раскраданню. Рабаванне было спынена камісіяй, прызначанай для прыняцця касцёла, бібліятэкі, рухомай і нерухомай маёмасці”. Праз месяц пасля выдання царскага дэкрэту аб выгнанні езуітаў зборы Галоўнай бібліятэкі скарацілася да 13490 тамоў, Польскай – да 2434 (або 2436), Студэнцкай – да 3708, а ўсіх бібліятэк разам – да 23563 кніг, што азначае скарачэнне больш як у два разы<ref>Суша, А.А. [http://old.nlb.by/press/upload/6267.pdf Развіццё бібліятэк навучальных устаноў Полацка ў XVI–XIX стагоддзях] / А. А. Суша // Веснік адукацыі. – 2012. – № 5. – С. 71.</ref>. Рэшткі акадэмічнай бібліятэкі ў [[1822]] г. былі перададзены полацкім піярам, якія ў [[1822]]–[[1830]] гг. у будынках колішняй акадэміі ўтрымлівалі сваю вышэйшую вучэльню. Аднак у хуткім часе і гэта вучэльня была зачынена, бо не адпавядала духу рэформ, якія праводзіліся [[Мікалай I, імператар расійскі|Мікалаем I]] па распаўсюджванні праваслаўя і нейтралізацыі заходняга ўплыву ў [[Беларусь|Беларусі]].