Вікіпедыя

Мурашкі: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
SimondR (размовы | уклад)
331 праўка
Няма тлумачэння праўкі
SimondR (размовы | уклад)
331 праўка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 59:
Распаўсюджаныя па ўсім свеце, за выключэннем [[Антарктыда|Антарктыды]] і некаторых аддаленых астравоў, утвараючы 10–25% зямной [[Біямаса|біямасы]] наземных жывёл<ref name="schultz"/>. Поспех мурашак у многіх асяроддзях пасялення абумоўлены іх сацыяльнай арганізацыяй і здольнасцю змяняць месца пражывання і выкарыстоўваць разнастайныя рэсурсы.
 
Адным з першых даследчыкаў, які ў сваіх навуковых працах апісаў грамадскае жыццё мурашак, быў [[энтамолаг]] [[Эрых Васманн]], які таксама з'яўляецца адным з заснавальнікаў [[Мірмекалогія|мірмекалогіі]] — навукі аб мурашахмурашках.
 
У свеце больш за 14 000 відаў і 485 родаў (уключаючы вымерлыя), распаўсюджаных пераважна ў тропіках<ref name="sppcount">{{ref-en}} {{cite web|url=http://osuc.biosci.ohio-state.edu/hymenoptera/tsa.sppcount?the_taxon=Formicidae|title=Number of species recorded in Formicidae (Колькасць відаў мурашак)|publisher=biosci.ohio-state.edu|accessdate=2015-05-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090215012340/http://osuc.biosci.ohio-state.edu/hymenoptera/tsa.sppcount?the_taxon=Formicidae|archivedate=2009-02-15|deadlink=yes}}</ref>. У [[Палеарктыка|Палеарктыцы]] каля 1350 відаў з 94 родаў. На Беларусі больш за 50 відаў.
Радок 75:
Памеры прадстаўнікоў сямейства разнастайныя — ад 1 {{s|да 30–50 мм}} і больш. Да адных з самых маленькіх мурашак ставяцца прадстаўнікі родаў [[Monomorium]] (працоўныя асобіны {{s|1–2 мм}}, самкі і самцы {{s|3–4 мм}})<ref>{{ref-ru}} [http://lasius.narod.ru/antGenera/Monomorium1.htm Муравьи рода Monomorium]</ref>, {{bt-bellat||Mycetophylax}} {{s|(1–3 мм)}} і {{bt-bellat||Cyphomyrmex}} {{s|(1,5–3 мм)}} і від {{bt-bellat||Leptothorax minutissimus}} — [[эндэмік]] [[ЗША]], які паразітуе ў калоніях мурашак {{bt-bellat||Leptothorax curvispinosus}}<ref>{{ref-en}} [http://www.erin.utoronto.ca/~w3psy252f/Minutissimus.html The Inquiline Parasite Leptothorax minutissimus]</ref> і дасягае даўжыні {{s|да 3 мм}}<ref>{{ref-en}} {{cite web|url=http://www.antweb.org/description.do?rank=species&name=minutissimus&genus=temnothorax&project=ohioants|title=Species: Temnothorax minutissimus|publisher=AntWeb|accessdate=2011-04-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/611oI9bUJ?url=http://www.antweb.org/description.do?rank=species|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref>.
 
Адным з найбуйнейшых прадстаўнікоў сямейства з'яўляецца від {{bt-bellat||Camponotus gigas}}, памер працоўных асобін якога складае каля 20 мм, самцоў — 18,3 мм, салдат — 28,1 мм, маткі — {{s|да 31,3 мм}}<ref>{{ref-ru}} [http://www.lasius.narod.ru/antGenera/1/camponotus_gigas.htm lasius.narod.ru — Camponotus gigas]</ref>. Таксама самымі буйнымі мурашкамі з'яўляюцца {{bt-bellat||Dinoponera gigantea}}<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Kempf W. W.|загаловак=A preliminary review of the ponerine ant genus Dinoponera Roger (Hymenoptera: Formicidae)|выданне=Studia Entomologica|год=1971|нумар=14|pages=369—394|isbn=|issn=|doi=|pmid=}}</ref> и {{bt-bellat||Paraponera clavata}}, якія дасягаюць даўжыні {{s|25–30 мм}}<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Brown B. V., Feener D. H. |загаловак=Behavior and Host Location Cues of Apocephalus paraponerae (Diptera: Phoridae), a Parasitoid of the Giant Tropical Ant, Paraponera clavata (Hymenoptera: Formicidae) |выданне={{iw|Biotropica}} |год=1991 |нумар=23 (2) |pages=182—187 |isbn= |issn= |doi= |pmid= |язык=en |выдавецтва={{iw|Wiley-Blackwell}} }}</ref>. Самцы з [[афрыка]]нскага роду {{bt-bellat||Dorylus}} могуць дасягаць даўжыні да 3 см, а маткі (каралевы) ў аседлую фазу ў момант паспявання яек маюць моцна павялічанае [[Фізагастрыя|фізагастрычнае]] брушка і агульную даўжыню {{s|да 5 см}}<ref>{{ref-en}} {{cite web|url=http://news.harvard.edu/gazette/story/2009/11/orphan-army-ants/|title=Orphan army ants adopted|author=Alvin Powell.|date=2009-11-04|publisher=Harvard Gazette|accessdate=2011-04-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/68eBfpxgk?url=http://news.harvard.edu/gazette/story/2009/11/orphan-army-ants/|archivedate=2012-06-24|deadlink=no}}</ref>. Аднак найбуйнейшымі ў гісторыі з'яўляюцца выкапнёвыя мурашкі роду {{bt-bellat||Formicium}}. Іх самкі дасягалі 7 см у даўжыню, а крылы мелі размах {{s|да 15 см}}<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Длусский Г. М., Расницын А. П.|частка=Палеонтологическая история муравьёв|загаловак=Муравьи и защита леса. Материалы XII Всероссийского мирмекологического симпозиума|спасылка=http://www.lasius.narod.ru/antRef/antDiss/Dlussky2005.htm|адказны=Под ред. [[Рэзнікова Жанна Ільінічна|Ж. И. Резниковой]]|месца=Новосибирск|год=2005|старонкі=49—53|старонак=359}}</ref>.
 
Грудзі злучаны з брушкам тонкай рухомай сцяблінкай (з 1—21–2 членікаў). Вусікі 4—134–13-членікавыя (звычайна 11—1211–12), доўгія. Ротавыя органы жавальнага тыпу. Вочы фасетачныя.
 
== Сістэматыка і эвалюцыя ==
Радок 330:
Магутнасць працоўнай мурашкі ўзрастае пры працы ў групе. Напрыклад, працаўніца [[Валасістая лясная мурашка|валасістай лясной мурашкі]] ў адзіноце здольная развіваць [[магутнасць]] 24,2 [[эрг]]/сек, а ў пары кожная працаўніца развівае магутнасць да 31,6 [[эрг]]/сек<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Sudd J. H.|загаловак=The Transport of Prey By Ants|спасылка=http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/10.1163/156853965x00156|выданне=Behaviour|выдавецтва=BRILL|год=1965|выпуск=25|pages=234—271}}</ref>.
У мурашак роду {{bt-bellat||Formica}} мозг займае 0,57% аб'ёму цела<ref name="Polilov">{{ref-en}} {{артыкул |загаловак=The smallest insects evolve anucleate neurons |выданне=Arthropod Structure & Development |том=41 |нумар=1 |старонкі=29—34 |doi=10.1016/j.asd.2011.09.001 |спасылка=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1467803911000946 |accessdate=2012-02-08 |аўтар=Polilov, Alexey A. |месяц=1 |год=2012}} [http://entomology.ru/archiv_text/polilov/Polilov%202012%20Megaphragma.pdf PDF]</ref>.
 
== Развіццё і размнажэнне ==
Мурашкі, як прадстаўнікі [[Насякомые з поўным ператварэннем|насякомых з поўным ператварэннем]], у сваім развіцці праходзяць некалькі стадый: яйка, лічынка, лялечка і [[імага]]. Цыкл развіцця мурашак, як і ўсіх іншых [[Перапончатакрылыя|перапончатакрылых]], уключае [[поўнае ператварэнне]] ([[галаметабалія]]). З яйка вылупляецца лічынка — адзіная стадыя казуркі, якая расце.
[[Файл:Ants evacuating eggs.jpg|thumb|left|Мурашы ратуюць лялячак і лічынак]]
 
Жыццё мурашкі пачынаецца з [[Яйка|яйкі]]. Калі [[яйцаклетка]] [[Палавы працэс|аплодненая]], то з яе вырасце [[самка]], а калі не, то [[самец]]. Звычайна яйкі захоўваюцца не паасобку, а невялікімі «пакетамі». Пасля інкубацыйнага перыяду з яйка выходзіць маларухомая чэрвепадобная [[лічынка]], кармленнем і сыходам за якой займаюцца працоўныя асобіны. Вонкавыя пакровы лічынкі могуць расцягвацца толькі да пэўных межаў, і ў ходзе росту адбываюцца лінькі. Адпаведна прынята адрозніваць некалькі ўзроставых стадый лічынкі. Для мурашак тыповыя чатыры лічынкавыя стадыі, якія завяршаюцца акукленням, хоць у некаторых відаў можа быць тры ці пяць лічынкавых стадый. Кармленне лічынкі ажыццяўляецца пры дапамозе [[трафалаксіс]]у, калі мурашка адрыгае вадкую ежу са свайго валля — як і пры абмене ежай паміж [[імага]], якія захоўваюць ежу ў «грамадскіх страўніках». Лічынкі могуць спажываць і цвёрдую ежу, такую як кармавыя яйкі, кавалкі здабычы або насенне, прынесеныя працаўніцамі. Ў некаторых выглядаў лічынак пераносяць непасрэдна да месца, дзе была захоплена здабыча. Перад акукленням лічынка перастае харчавацца і вылучае змесціва свайго кішачніка. Ў некаторых відаў мурашак (напрыклад, у прадстаўнікоў падсямейства [[Formicinae]], [[Ponerinae]], [[Amblyoponinae]]) лічынкі перад акуклення плятуць [[кокан]]. Коканы мурашак ў народзе няправільна называюць «мурашынымі яйкамі». [[Лялечка]] свабодная — прыдаткі [[імага]] ўнутры яе вольныя і не зліты з целам<ref>{{ref-en}} {{кніга |год=1995 |загаловак=Entomology |выдавецтва=Springer |isbn=0306449676 |старонкі=325 |аўтар=Gillott, Cedric.}}</ref>. У залежнасці ад [[Ежа|харчавання]], якое атрымлівае лічынка, яна можа развіцца ў царыцу або рабочую асобіну. Калі ў віду існуе дзяленне рабочых на касты, то харчаванне таксама вызначае да якой касты будзе ставіцца будучае імага мурашкі. Лічынкі і лялячкі павінны знаходзіцца пры пэўнай пастаяннай тэмпературы, таму працаўніцы часта перамяшчаюць іх з адной камеры [[мурашнік]]а ў іншую, з больш падыходнымі ўмовамі{{sfn|Hölldobler, Wilson|1990|pp=351, 372}}. Пасля завяршэння стадыі лялячкі працоўныя мурашкі дапамагаюць новай асобіне выйсці з яе, так як мурашка самастойна не ў стане раскрыць кокан.
[[Файл:Black-headed sugar ant.jpg|thumb|Мурашка пераносіць лялечку]]
 
Першыя некалькі дзён жыцця новыя працоўныя асобіны праводзяць, даглядаючы за каралевай і расплодам. Затым яны звычайна займаюцца рытьём тунэляў і іншай працай унутры гнязда. Пасля мурашка становіцца абаронніцай гнязда і [[Мурашкі-фуражыры|фуражырам]]. Гэтыя змены даволі раптоўныя і з'яўляюцца прыкладамі часовых каст. Тлумачэнне такой паслядоўнасці звязана з высокай смяротнасцю сярод фуражыраў<ref>{{ref-en}} {{артыкул |выданне=[[Annual Review of Entomology]] |том=34 |старонкі=191—210 |загаловак=Foraging strategies of ants |doi=10.1146/annurev.en.34.010189.001203 |аўтар=Traniello J. F. A. |год=1989}}</ref><ref>{{ref-en}} {{артыкул |загаловак=Behavioral flexibility of temporal sub-castes in the fire ant, ''Solenopsis invicta'', in response to food |выданне=Psyche |том=91 |старонкі=319—332 |спасылка=http://psyche.entclub.org/91/91-319.html |doi=10.1155/1984/39236 |тып=journal |аўтар=Sorensen A., Busch T. M., Vinson S. B. |год=1984}}</ref>.
 
[[Файл:FlyingAnts.jpg|thumb|Шлюбны палёт мурашак]]
У большасці відаў мурашак здольнасць да спарвання маецца толькі ў самак (будучых царыц) і самцоў. Насуперак распаўсюджанаму меркаванню, ў некаторых сем'ях мурашак могуць быць некалькі каралеў (палігінасць), а ў іншых можа не быць каралевы зусім. Працаўніцы, здольныя да размнажэння, называюцца [[гамэргат]]амі ({{lang-en|gamergates}}), а сем'і, ў якіх няма каралевы, — гамэргатнымі<ref>{{ref-en}} {{артыкул |выданне=[[Proceedings of the National Academy of Sciences]] |том=92 |старонкі=10977—10979 |спасылка=http://www.pnas.org/content/92/24/10977.full.pdf |загаловак=Reproductive cooperation between queens and their mated workers: The complex life history of an ant with a valuable nest |doi=10.1073/pnas.92.24.10977 |pmid=11607589 |нумар=24 |pmc=40553 |тып=journal |аўтар=Peeters C., Hölldobler B. |год=1995}}</ref>. Крылатыя самцы мурашак выходзяць з лялячак разам з будучымі царыцамі і на працягу свайго жыцця толькі сілкуюцца і [[Спарванне|спарваюцца]]. Ў большасці мурашак за год развіваецца толькі адно пакаленне<ref name="bloodywasp">{{ref-en}} {{кніга |год=2007 |частка=Bloody funny wasps! Speculations on the evolution of eusociality in ants |старонкі=580—609 |загаловак=Advances in ant systematics (Hymenoptera: Formicidae): homage to E. O. Wilson — 50 years of contributions. Memoirs of the American Entomological Institute, 80 |выдавецтва=American Entomological Institute |спасылка=https://www.researchgate.net/publication/228872032_Bloody_funny_wasps!_Speculations_on_the_evolution_of_eusociality_in_ants |аўтар=Taylor, Richard W. |адказны=Snelling, R. R., B. L. Fisher, & P. S. Ward}}</ref>. Ў пэўны момант часу, які залежыць ад віду, крылатыя самкі і самцы пакідаюць гняздо і адпраўляюцца ў {{iw|шлюбны палёт||en|Nuptial flight}}. Як правіла, самцы ўзлятаюць раней самак і вылучаюць [[ферамоны]], якія прымушаюць другіх ісці за імі. Самкі большасці відаў спарваюцца толькі з адным самцом, але сустракаюцца таксама віды, самкі якіх спарваюцца з дзесяццю і больш самцамі{{sfn|Hölldobler, Wilson|1990|p=471}}. Пасля спарвання самка шукае падыходнае месца для стварэння новага мурашніка. Знайшоўшы такое, яна адгрызае сабе крылы і капае першую камеру будучага гнязда, а затым пачынае адкладаць яйкі і даглядаць за імі<ref name="ЖЖ">{{ref-ru}} {{кніга|загаловак=Жизнь животных. Членистоногие: трилобиты, хелицеровые, трахейнодышащие. Онихофоры|адказны=Под ред. Гилярова М. С., Правдина Ф. Н.|выданне=2-е изд., перераб|месца=М.|выдавецтва=Просвещение|год=1984|том=3|старонак=463}}</ref>. Царыца захоўвае [[Сперма|сперму]], атрыманую падчас шлюбнага палёту, і апладняе ёю свае яйкі. Першыя працаўніцы ў новай сям'і з'яўляюцца слабымі і дробнымі па памеру ў параўнанні з больш познімі працоўнымі асобінамі. Яны павялічваюць гняздо, здабываюць корм і даглядаюць за расплодам. Так ствараюцца новыя сем'і ў большасці відаў, аднак існуюць віды, ў якіх калонію ўтвараюць адразу некалькі каралеў. У пэўны час адна з каралеў са «світай» пакідае сям'ю і перасяляецца на новае месца{{sfn|Hölldobler, Wilson|1990|pp=143—179}}. Гэты працэс падобны [[Раенне|раенню]] ў [[Меданосная пчала|меданосных пчол]].
 
У мурашак адзначаны шырокі спектр стратэгій размнажэння. Напрыклад, самкі некаторых відаў здольныя размнажацца шляхам аднаполага размнажэння ([[партэнагенез]]у), пры якім самкі з'яўляюцца з неаплодненыъ яек (без удзелу самцоў)<ref>{{ref-en}} {{артыкул |загаловак=Ant reproductive strategies |выданне=Res. Popul. Ecol. |том=37 |нумар=2 |старонкі=135—149 |спасылка=http://meme.biology.tohoku.ac.jp/POPECOL/RP%20PDF/37(2)/pp.135.pdf |doi=10.1007/BF02515814 |аўтар=Heinze, Jürgen; Tsuji, Kazuki |год=1995 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110527051529/http://meme.biology.tohoku.ac.jp/POPECOL/RP%20PDF/37(2)/pp.135.pdf |archivedate=2011-05-27 }}</ref>, а ў віду {{bt-bellat||Mycocepurus smithii}} ўсе асобіны выключна жаночага полу<ref>{{ref-en}} {{артыкул |загаловак=No sex in fungus-farming ants or their crops |выданне=Proc. R. Soc. B |doi=10.1098/rspb.2009.0313 |том=276 |старонкі=2611 |pmid=19369264 |нумар=1667 |pmc=2686657 |аўтар=Himler, Anna G.; Caldera, EJ; Baer, BC; Fernández-Marín, H; Mueller, U.G. |год=2009}}</ref>. Факультатыўная або аблігатная [[тэлітокія]] (ў нашчадстве толькі самкі) эксперыментальна пацверджана ў некалькіх відаў<ref name="camponotusafrica">{{ref-en}} ''Eick B. N.'' [http://uctscholar.uct.ac.za/PDF/163574_Eick_BN.pdf A macro- and micro-evolutionary investigation of African Camponotus ants.] {{Wayback|url=http://uctscholar.uct.ac.za/PDF/163574_Eick_BN.pdf |date=20150607113106 }} — University of Cape Town, 2002: 1—233.</ref>: ''[[Pristomyrmex pungens]]''<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Tsuji, K. |год=1988|загаловак=Obligate parthenogenesis and reproductive division of labor in the Japanese queenless ant Pristomyrmex pungens — comparison of intranidal and extranidal workers|тып=журнал|выданне=Behav. Ecol. Sociobiol.|volume=23|pages=247—255|issn=}}</ref>, ''[[Messor capitatus]]'' ([[Myrmicinae]])<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Grasso, D. A., Wenseleers, T., Mori, A., Le Moli, F., and Billen, J. |год=2000|загаловак=Thelytokous worker reproduction and lack of Wolbachia infection in the harvesting ant Messor capitatus|тып=журнал|выданне=Ethol. Ecol. Evol.|volume=12|pages=309—314|issn=}}</ref>, ''[[Cerapachys biroi]]'' ([[Cerapachyinae]])<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Tsuji. K., and Yamauchi, K. |год=1995|загаловак=Production of females by parthenogenesis in the ant, Cerapachys biroi|тып=журнал |выданне=Insectes. Soc. |volume=42|pages=333—336|issn=}}</ref><ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Ravary, F., and Jaisson, P.|год=2002|загаловак=The reproductive cycle of thelytokous colonies of Cempachys biroi Forel (Formicidae, Cerapachyinae)|тып=журнал|выданне=Insectes Soc.|volume=49|pages=114—119|issn=}}</ref>, ''[[Cataglyphis cursor]]'' ([[Formicinae]])<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Cagniant, H.|год=1979|загаловак=La parthenogenese thelytoque et arrhenotoque chez la fourmi Cataglyphis cursor Fonsc. (Hymenopteres Formicidae). Cycle biologique en elevage des colonies avec reine et des colonies sans reine|тып=журнал|выданне=Insectes Soc.|volume=26|pages=51|issn=}}</ref>, ''[[Platythyrea punctata]]'' ([[Ponerinae]])<ref>{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Heinze, J. and Hölldobler, B.|год=1995|загаловак=Thelytokous parthenogenesis and dominance hierarchies in the ponerine ant, Platythyrea punctata|тып=журнал|выданне=Naturwissenschaften|volume=82|pages=40—41|issn=}}</ref>.
 
У [[Тропікі|тропіках]] мурашкі актыўныя цэлы год, а ў больш халодных рэгіёнах перажываюць зіму ў стане спакою і бяздзейнасці. Формы бяздзейнасці разнастайныя, і ў некаторых відаў нават лічынкі пераходзяць у стан [[Дыяпауза|дыяпаузы]]. Аднак у большасці відаў дарослыя асобіны перазімоўваюць у стане паніжанай дзейнасці<ref>{{ref-en}} {{артыкул |загаловак=Seasonal life cycles and the forms of dormancy in ants (Hymenoptera, Formicoidea) |выданне=Acta Societatis Zoologicae Bohemicae |том=65 |нумар=2 |старонкі=198—217 |тып=journal |аўтар=Kipyatkov V. E. |год=2001}}</ref>.
 
Унікальная разнавіднасць натуральнага [[Кланаванне жывёл і раслін|кланавання]] існуе ў [[Малая агнявая мурашка|малой агнявой мурашкі]]<ref>{{ref-ru}} {{cite web|url=http://science.compulenta.ru/189681/|title=Самцы и матки огненных муравьёв размножаются клонированием|author=Юрий Ильин.|date=2005-07-01|publisher=Компьюлента|accessdate=2011-03-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091024101350/http://science.compulenta.ru/189681|archivedate=2009-10-24|deadlink=yes}}</ref>, самцы і самкі якой размножваюцца кланаваннем незалежна, дзякуючы чаму [[генафонд]]ы абодвух палоў не змешваюцца. Ў гэтага віду працоўныя асобіны развіваюцца з аплодненых яек, маткі — з неаплодненых дыплоідных яек. У некаторых яйках, аплодненых самцамі, ўсе храмасомы маткі руйнуюцца, і з такіх гаплоідных яек развіваюцца самцы.
 
=== Генетыка ===
[[Дыплоідны набор]] храмасом ў мурашак мае найбольшы дыяпазон сярод усіх насякомых. Ён вар'іруе ад двух храмасом у самак ''[[Myrmecia pilosula]]'' (2n = 2) да 120 храмасом у ''[[Dinoponera lucida]]'' (2n = 120). У самцоў, якія маюць [[гаплоідны набор]], ён у два разы меншы, гэта значыць у прадстаўнікоў мужчынскага полу ''[[Myrmecia pilosula]]'' ўсяго адна храмасома<ref name="Velasco">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Yamid Arley Mera Velasco, Jacques Hubert Charles Delabie, Marco Antonio Costa, Sebastien Lacau, Cléa Dos Santos Ferreira Marian. |год =2014|загаловак =Studies on the karyotype of the ant ''Pachycondyla harpax'' (Formicidae: Ponerinae: Ponerini) in southern Bahia, Brazil |спасылка = http://journals.fcla.edu/flaent/article/view/83484 |тып = Журнал |выданне = [[Florida Entomologist]] |volume =97(3)|pages =1049—1055|issn =}}</ref>.
 
=== Шляхі стварэння сям'і ===
Размнажэнне і рассяленне мурашак адбываецца адзін раз у годзе (ў некаторых відаў — двойчы за год).
 
==== Самастойны ====
[[Файл:Ameisenpuppe2.JPG|thumb|Лялечка мурашкі ў кокане (кокан часткова выкрыты)]]
Падчас шлюбнага лёту самкі і самцы выходзяць з гнёздаў і збіраюцца ў іх выхадаў, а затым пачынаюць падымацца на любыя ўзвышша — травяністыя расліны, дрэвы, сцены пабудоў і г. д., адкуль і ўзлятаюць. Больш рухомыя самцы часта ўзлятаюць непасрэдна з зямлі. Самкі і самцы з розных гнёздаў спарваюцца ў паветры або на зямлі. Неўзабаве пасля гэтага самцы гінуць, а аплодненыя самкі адпраўляюцца на пошукі месца для будучага гнязда. Знайшоўшы падыходнае месца, самка будуе невялікую замкнёную камеру ў зямлі, а потым пачынае адкладаць яйкі<ref name="ЖЖ"/>. Часам некалькі самак робяць такую камеру сумесна. Яйкі ў мурашак вельмі дробныя, даўжынёй каля {{s|0,5 мм}}<ref name="Брайен"/>, і заўсёды злепленыя ў агульны камяк. Праз тыдзень з яек пачынаюць з'яўляцца першыя лічынкі.
Маладыя лічынкі застаюцца ў агульным «камяку», больш буйныя размяшчаюцца групамі або асобна на падлозе камеры, а часам (у відаў дробных мурашак) падвешваюцца на сценках камеры. Праз 2 тыдні лічынкі сканчаюць рост, і пачынаецца [[акукленне]]. Да гэтага часу яны становяцца буйней працоўных мурашак. Да выхаду з лялячак першых працаўніц самкі нічым не харчуюцца. У некаторых прымітыўных відаў мурашак самкі выходзяць з гнязда і палююць на насякомых. Але ў пераважнай большасці відаў самка так і не пакідае гнязда да канца жыцця, а лічынак выкормлівае вылучэннямі адмысловых слінных залоз<ref name="ЖЖ"/>. Пры гэтым у самкі цалкам знікаюць лятальныя мышцы і расходуюцца запасы тлушчу, назапашаныя яшчэ ў бацькоўскам гняздзе. Пасля выхаду з лялячак першых працаўныіц яны выходзяць вонкі з камеры і пачынаюць здабываць ежу. З гэтага моманту самка толькі адкладае яйкі. Ўсе працы ў гняздзе бяруць на сябе працоўныя асобіны<ref name="Брайен"/>.
 
==== Часовы сацыяльны паразітызм ====
{{Гл. таксама|Сацыяльны паразітызм у мурашак}}
Сярод мурашак шырока распаўсюджаныя з'явы часовага сацыяльнага паразітызму. Самкі такіх відаў звычайна нашмат драбней, чым відаў, якія самастойна засноўваюць гнязда<ref name="ЖЖ"/>.
Самкі [[Малая лясная мурашка|малых лясных мурашак]], напрыклад, не могуць самастойна заснаваць новую сям'ю. Для гэтага ім патрэбна дапамога рабочых іншага віду — [[Бурая лясная мурашка|бурай лясной]], [[Чырванашчокая мурашка|чырванашчокай]] або [[Шэрая пяшчаная мурашка|шэрай пяшчанай мурашак]]<ref name="ЖЖ"/>. Маладая самка рудай лясной мурашкі знаходзіць мурашнік аднаго з гэтых відаў, які страціў уласную самку, і пасяляецца ў ім. У іншых часовых сацыяльных паразітаў, напрыклад, у [[Жоўтая пахучая мурашка|жоўтай пахучай мурашкі]], самка пранікае ў гняздо віду-гаспадара, дзе ёсьць свая самка, і аказваецца настолькі прывабнай для працаўніц-гаспадынь, што яны дазваляюць ёй забіць уласную самку і заняць яе месца<ref name="ЖЖ"/>. Некаторы час у гняздзе мірна суіснуюць мурашкі двух відаў, але «гаспадары», якія страцілі родную матку, паступова выміраюць, і новыя насельнікі цалкам змяняюць натуральным шляхам працаўніц віду-гаспадара, цалкам засяляюць гняздо і перабудоўваюць яго<ref name="ЖЖ"/><ref name="nature">{{ref-en}} {{cite web|url=http://www.nature.com/scitable/knowledge/library/social-parasitism-in-ants-13256421|title=Social Parasitism in Ants|work=Nature Education}}</ref>.
 
==== Дзяленне ====
Як відаць, з-за вялікай смяротнасці пры папярэдніх двух тыпах стварэння новай сям'і ў мурашак паўстаў новы шлях — дзяленне матчынай абшчыны і адасаблення яе частак<ref name="ЖЖ"/>. Існуе некалькі магчымасцяў дзялення: дзяленне сям'і напалову — гесмазіс або вылучэнне невялікага адводка — пачкаванне, пры якім на некаторай адлегласці ад бацькоўскага гнязда будуецца даччынае гняздо, або адводак, куды перасяляецца частка працаўніц сям'і з расплодам і маладой самкай. Пачкаваннем размножваюцца сям'і [[Качавыя мурашкі|бадзяжных мурашак]]<ref name="ЖЖ"/>, напрыклад {{bt-bellat||Eciton burchellii}}. Самка малайскіх мурашак (''[[Carebara]]''), дасягаючы даўжыні да 2 см, вылятае з гнязда і захоплівае з сабой некалькіх працоўных асобін даўжынёй {{s|1–2 мм}}, якія чапляюцца сваімі сківіцамі за канечнасці самкі<ref name="ЖЖ"/>.
 
=== Працягласць жыцця ===
Мурашыныя сем'і могуць існаваць на працягу доўгага перыяду часу. Каралева можа жыць да 20 гадоў, працоўныя асобіны жывуць ад некалькіх месяцаў да 3 гадоў. Самцы, аднак, жывуць усяго некалькі тыдняў<ref name="Keller1998">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Keller L.|год=1998|загаловак =Queen lifespan and colony characteristics in ants and termites|тып = Журнал |выданне =Insectes Sociaux|том=45|старонкі=235—246|doi=10.1007/s000400050084}}</ref>. Мурашыныя каралевы жывуць у 100 разоў даўжэй, чым большасць адзіночных насякомых аналагічнага памеру<ref name="insencyc">{{ref-en}} {{кніга|аўтар=Franks N. R., Resh V. H., Cardé R. T. (eds).|год=2003|назва=Encyclopedia of Insects|выдавец=Academic Press|pages=29—32|isbn=0125869908|месца=San Diego}}</ref>. Рэкордны паказчык для мурашак і сацыяльных насякомых складае 28 гадоў для маткі віду ''[[Lasius niger]]'', якая ўтрымлівалася ў лабараторным гняздзе<ref name="Keller1998" />. Ў прыродных умовах папуляцыя мурашнікаў практычна цалкам абнаўляецца на працягу года.
 
== Пашырэнне ==
Радок 359 ⟶ 399:
Пяць відаў мурашак (''[[Anoplolepis gracilipes]]'', ''[[Linepithema humile]]'', ''[[Pheidole megacephala]]'', ''[[Solenopsis invicta]]'' і ''[[Wasmannia auropunctata]]''), якія распаўсюдзіліся ў свеце з дапамогай камерцыі чалавека, ўключаны ў спіс [[Спіс найнебяспечных інвазівных відаў|100 найнебяспечных інвазівных відаў арганізмаў]], якія згубна ўплываюць на экалагічныя сувязі мясцовых біёт<ref name="Centorame2017">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар=Massimiliano Centorame, Andrea Lancia, Ermanno Mori, Dario D’Eustacchio, Alberto Fanfani.|загаловак=Could ''Linepithema humile'' (Hymenoptera Formicidae) influence ant community composition? A preliminary study in a natural area in Italy|спасылка=http://www.redia.it/images/stories/Online%20first%20articles/giugno2017/11%20Centorame__-2.pdf|тып=Журнал|выданне=Redia — Journal of Zoology|месца=Firenze, Italia|выдавецтва=Research Centre for Agrobiology and Pedology (ABP) of the Agricultural Research Council (CRA, [[Міністэрства сельскагаспадарчай, харчовай і лясной палітыкі Італіі|Italian Ministry of Agriculture and Forestry]])|год=2017|volume=100|pages=89—94|issn=0370-4327}}</ref>. Адзін від ([[фараонавая мурашка]]) быў завезены ў 2013 годзе ў [[Грэнландыя|Грэнландыю]] (аэрапорт Kangerlussuaq/Sondre Stromfjord), дзе раней мурашак ня знаходзілі<ref name="GreenlandEntomofauna">{{ref-en}} {{кніга|аўтар=Vilhelmsen, Lars.|частка=Formicidae (Ants)|загаловак=The Greenland Entomofauna. An Identification Manual of Insects, Spiders and their Allies|спасылка=https://books.google.ru/books?id=5FDFCQAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_book_other_versions#v=onepage&q&f=false|адказны=Edited by Jens Böcher, Niels P. Kristensen, Thomas Pape and Lars Vilhelmsen|выдавецтва=Brill|год=2015|pages=253|allpages=881|isbn=9789004256408}}(≈1200 species of Hexapods/Insects, Arachnids and Myriapods)</ref>.
 
== Мурашкі ў культуры ==
== Асаблівасці біялогіі ==
Жывуць сем'ямі ў складаных гнёздах (мурашнікі і інш.) ад некалькіх дзесяткаў да соцень тысяч асобін, ёсць вандроўныя.
 
=== У міфах і легендах ===
Раздзельнаполыя. У складзе сям'і — самкі-заснавальніцы («царыцы»), бяскрылыя працоўныя (самкі з недаразвітымі палавымі органамі) і крылатыя самцы (паяўляюцца на кароткі час і пасля спароўвання гінуць). Працоўныя мурашкі выконваюць розныя функцыі: фуражыраў, якія забяспечваюць гняздо кормам; салдат, што ахоўваюць яго; асобін, якія з'яўляюцца рэзервуарамі для вадкага корму (т.зв. мядовыя бочкі) і інш. У аснове існавання цэласнай сям'і ляжыць абмен паміж асобінамі кормам, выдзяленнямі залоз (трофалаксіс) і цесныя ўзаемаадносіны паміж яйцакладучай самкай і працоўнымі галоўным чынам праз пасрэдніцтва хімічнага пачуцця (нюх, смак). Жыццядзейнасць сям'і рэгулюецца пераважна ферамонамі. Маюць залозы, у экскрэце якіх да 65% мурашынай кіслаты.
[[Файл:Миниатюра Муравьи.jpg|thumb|Мініяцюра «Мурашкі» <small>(«Бестыярыюм Піліпа дэ Тона», 1120 год)</small>]]
У [[Шумера-акадская міфалогія|шумера-акадскай міфалогіі]] чырвоныя мурашкі лічыліся пасланцамі багіні падземнага свету [[Эрэшкігаль]]<ref>{{ref-en}} {{кніга|загаловак=A History of the Animal World in the Ancient Near East. / Edited by B. J. Collins|месца=Leiden; Boston; Köln|выдавецтва=Brill|год=2002|старонкі=368}}</ref>, а бітва чырвоных мурашак ў чыёй-небудзь хаце разглядалася ў ліку прадвесцяў<ref>{{ref-en}} {{кніга|загаловак=A History of the Animal World in the Ancient Near East. / Edited by B. J. Collins|месца=Leiden; Boston; Köln|выдавецтва=Brill|год=2002|старонкі=365}}</ref>.
 
Паводле вядомага грэцкага міфа, [[Зеўс]] ператварыў мурашак выспы [[Эгіна (востраў)|Эгіна]] ў людзей, зрабіўшы іх царом свайго сына [[Эак]]а — так з'явілася племя [[Мірміданяне|мірміданянаў]], якія ўдзельнічалі ў [[Траянская вайна|Траянскай вайне]] пад правадырствам [[Ахіл]]а<ref>{{ref-ru}} ''Брагинская Н. В.'' [http://ivka.rsuh.ru/binary/85345_0.1298803673.70862.pdf Кто такие мирмидонцы?] // От мифа к литературе: Сборник в честь 75-летия Е. М. Мелетинского. М.: Изд-во РГГУ, 1993. С. 231—256.</ref>. Згодна з другім варыянтам, мірміданяне пайшлі ад героя [[Мірмідон]]а, сына [[Зеўс]]а, які зачаў яго ад Еврімедусы, ператварыўшыся ў мурашку<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Климент Александрийский.|загаловак=Увещевание к язычникам. XXXIX. 6|месца=СПб.|выдавецтва=выдавецтва Олега Абышко|год=2006|старонкі=77}}</ref>.
Для некаторых мурашак характэрны калоніі з шэрагу дружалюбных гнёздаў, якія абменьваюцца кормам і асобінамі, разам ахоўваюць тэрыторыю.
 
Аўтарам навернутага да [[Індра|Індры]] гімна «[[Рыгведа|Рыгведы]]» (X. 99) лічыцца Вамра, або Вамрака («мурашка») [[Вайкханаса]], а ў яго тэксце (а таксама ў гімне I. 51, 9) згадваецца міф пра ператварэнне самага Індры ў мурашку, які пракраўся ў варожую крэпасць<ref>{{ref-ru}} Каментар [[Елізаренкава Таццяна Якаўлеўна|Т. Я. Елізаренкавай]] ({{кніга|загаловак=Ригведа. Мандалы IX—X|месца=М.|выдавецтва=Наука|год=1999|старонкі=501}})</ref>. У старарускай [[быліны|быліне]] ёсць падобны сюжэт: [[Вальга Святаславіч|Волх Усяслававіч]] звяртае сваіх [[Дружына|дружыннікаў]] у мурашак, каб яны змаглі прабрацца скрозь сцены і вароты «індзейскага царства»<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Пропп В. Я.|загаловак=Русский героический эпос|спасылка=http://feb-web.ru/feb/byliny/critics/rge/rge-001-.htm|месца=М.|выдавецтва=Худож. лит.|год=1958|старонкі=74}}</ref>. У «залатую мурашку» ператвараецца таксама юнак у [[Нартскі эпас|асяцінскай казцы]]<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Абаев В. И. |загаловак=Историко-этимологический словарь осетинского языка. В 4 т |том=2|месца=Л.|выдавецтва=Наука|год=1973|старонкі=87}}</ref>. У рускай народнай казцы «Хрустальная гара» Іван-царэвіч, абярнуўшыся мурашкай, пранікае праз маленькую расколіну ў крыштальнаю гару і вызваляе царэўну<ref>{{ref-ru}} [http://www.fairy-tales.su/russkie_skazki/278-khrustalnaja-gora.html Русская народная сказка «Хрустальная гора»]</ref>.
Кормяцца насякомымі, жывёльнымі рэшткамі, насеннем раслін, выдзяленнямі тлей і какцыд. Адна сярэдняя сям'я рыжых лясных мурашак за суткі спажывае да 20 тыс. насякомых. Сярод мурашак адзначаецца параэітызм.
 
Нямала згадак пра мурашак раскідана ў [[Міфалогія індзейцаў|міфалогіі індзейцаў]]. Напрыклад, у міфе [[Індзейцы|індзейскага]] народа, вядомага як «[[Чарнаногія]]», мурашкі паўстаюць у якасці вынаходнікаў мастацтва вышывання па скуре<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Леви-Строс К.|загаловак=Мифологики. В 4 т |том=3. Происхождение застольных обычаев|месца=М.|выдавецтва=Флюид|год=2007|старонкі=278}}</ref>.
Працягласць жыцця — да 20 гадоў у самак і да 5 гадоў у рабочых асобін.
 
[[Герадот]] распавядае, што велізарныя мурашкі («велічынёй амаль з сабаку») ў пустыні здабываюць залаты пясок, які і забіраюць [[індыйцы]]<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=[[Герадот]].|загаловак=История. III. 102—105}}</ref>, гэтая легенда атрымала досыць шырокае распаўсюджванне ў антычнай і сярэднявечнай літаратуры, аж да «[[Фаўст (трагедыя)|Фаўста]]» Гётэ<ref>{{ref-en}} {{кніга|загаловак=A commentary on Herodotus. Books I—IV|выдавецтва=Oxford UP|год=2007|старонкі=498—499|isbn=}}</ref>. Згадка пра «золата мурашак», якім валодаюць цары, якія жывуць па берагах ракі Шайлоды, змяшчае і «[[Махабхарата]]»<ref>{{ref-ru}} Махабхарата. Книга II. Глава 48 ({{кніга|загаловак=Махабхарата. Сабхапарва|месца={{М.}}-{{Л.}}|выдавецтва=выдавецтва АН СССР|год=1962|старонкі=97}})</ref>.
 
[[Ацтэкі]] верылі, што мурашкі паказалі [[Кецалькаатль|Кецалькаатлю]] месцазнаходжанне [[маіс]]у, а народы цэнтральнага [[В'етнам]]а расказвалі пра мурашку Хмоч Кенту, якая прынесла людзям рыс пасля сусветнага патопу<ref>{{ref-ru}} [http://www.zooclub.ru/chlen/nasek/48.shtml Энциклопедия о животных «Муравьиные тайны»]</ref>.
 
Паводле індыйскай легенды, паказанай у вершы [[Шарль Мары Рэнэ Леконт дэ Ліль|Леконт дэ Ліля]] «Смерць Вальмікі»<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=Леконт де Лиль.|загаловак=Из четырёх книг|месца=М.|выдавецтва=ГИХЛ|год=1960|старонкі=29—31}}</ref>, вялікі паэт [[Вальмікі]] ў старасці запаў у аскезу і быў з'едзены мурашкамі (само імя ''valmīki'' азначае «мурашнік» і роднасна імені Вамра, беларускай, грэцкай і іншым назвам мурашкі ў індаеўрапейскіх мовах).
 
=== У літаратуры і фальклоры ===
[[Файл:The Ant and the Grasshopper - Project Gutenberg etext 19994.jpg|thumb|left|Ілюстрацыя да байцы Эзопа «Мурашка і конік»]]
Мурашкі часта выкарыстоўваліся ў казках, байках і дзіцячых апавяданнях ў якасці ўзору працавітасці і ўзаемадапамогі. Напрыклад, у [[Басня|байцы]] [[Крылоў Іван Андрэевіч|Івана Андрэевіча Крылова]] «[[Страказа і мурашка (байка)|Страказа і мурашка]]» і байцы [[Эзоп]]а «Мурашка і конік» адным з галоўных герояў з'яўляецца мурашка. Мурашкі таксама згадваюцца ў рэлігійных тэкстах, уключаючы [[Біблія|Біблію]] ([[Кніга выслоўяў Саламонавых]]), [[Каран]]<ref>{{ref-en}} {{cite web|title=Surah 27. The Ant, The Ants|url=http://www.wright-house.com/religions/islam/Quran/27-ant.php|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rG8zVX?url=http://www.wright-house.com/religions/islam/Quran/27-ant.php|archivedate=2011-08-18|accessdate=2014-08-31|deadlink=no}}</ref> і іншыя<ref>{{ref-en}} {{cite web|title=Book 54, Number 536|author=Sahih al-Bukhari.|url=http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/054.sbt.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rGeSyS?url=http://www.usc.edu/schools/college/crcc/engagement/resources/texts/muslim/hadith/bukhari/054.sbt.html|archivedate=2011-08-18|deadlink=yes|accessdate=2010-04-21}}</ref>.
{{пачатак цытаты}}
Падыдзі да мурашкі, гультаю, паглядзі на шляхі яе, і будзь мудры. Няма ў яе ні валадара, ні прыстаўленага, ані ўпраўцы; а яна рыхтуе летам свой хлеб, зьбірае ў час жніва пракорм свой.
{{канец цытаты|крыніца=Біблія. «Кніга выслоўяў Саламонавых» [6:6-8]}}
{{пачатак цытаты}}Мурашкі — народ нядужы, але летам назапашваюць ежу сваю{{канец цытаты|крыніца=Біблія. «Кніга выслоўяў Саламонавых» [30:25]}}
У [[Іудаізм|габрэйскім]] [[мідраш]]ы мурашка выкрывае цара [[Саламон]]а. На пытанне: ці ёсць на свеце хто-небудзь больш вялікі, чым ён, Саламон, Мурашка адказвае, што лічыць сябе больш вялікай, і цар не мае права занадта ўзносіцца<ref>{{ref-ru}} [http://toldot.ru/tags/solomon/ Царь Соломон в Агаде]</ref>.
Таксама мурашкі прысутнічаюць у наступных літаратурных творах: [[Нікіцін Юрый Аляксандравіч|Юрый Нікіцін]] — «[[Мегасвет]]», «[[Уладыкі Мегасвету]]», [[Бернар Вербер]] — «[[Мурашкі (раман)|Мурашкі]]», «[[Дзень мурашкі]]», «Рэвалюцыя мурашак», [[Старабінец Гана Альфрэдаўна|Гана Старабінец]] — «Пераходны ўзрост», [[Андрэ Моруа]] — «Мурашкі», [[Кліфард Дональд Саймак|Кліфард Саймак]] — «[[Горад (раман, 1952)|Горад]]», казкі для дзяцей [[Онджэй Секора|Онджэя Секоры]] — «[[Мурашкі не здаюцца]]», «Прыгоды мурашкі Ферды», [[Раманава Наталля Ігараўна|Наталлі Раманавай]] — «Мурашка Чырвоная Кропка», [[Пялевін Віктар Алегавіч|Віктар Пялевін]] — «[[Жыццё насякомых]]», [[Мядзведзеў Валерый Уладзіміравіч|Валерый Мядзведзеў]] — «Баранкін, будзь чалавекам!», [[Лары Ян Леапольдавіч|Ян Лары]] — «[[Незвычайныя прыгоды Карыка і Валі]]». Выдуманыя гіганцкія дагістарычныя мурашкі прысутнічаюць у фантастычным рамане [[Обручаў Уладзімір Афанасьевіч|Ўладзіміра Обручава]] «[[Плутонія (раман)|Плутонія]]».
Чалавечае грамадства, арганізаванае па прынцыпе мурашніка, апісана ў рамане [[Фрэнк Герберт|Фрэнка Герберта]] «[[Вулей Хэльстрома]]» ({{lang-en|«Hellstrom’s Hive»}}, 1973)<ref name="Hellstrom">{{lib.ru|http://www.lib.ru/HERBERT/hellstrm.txt|Улей Хелльстрома|add quotes=*}}</ref>.
 
=== У кіно і музыцы ===
{{Урэзка
| Загаловак = «Мая мурашка»
| Загаловак знізу =
| Змест = <small>Прыйдзі да мяне, мая мурашка,<br>
Як рудакоп у туман прыходзіць,<br>
Толькі альтруісты ў злаце бадзяць,<br>
Мая мурашка...</small>
{{oq|ru|
'''«Мой муравей»'''<br/>
<small>Приди ко мне, мой муравей,<br>
Как рудокоп в туман приходит,<br>
Лишь альтруисты в злате бродят,<br>
Мой муравей...</small>
}}
| Подпіс = Гурт [[Аквариум (гурт)|Акварыум]]. «Мой муравей» (А. Гуніцкі)<ref name="моймуравейаквариум"/>
| Выраўноўванне = right
| Шырыня = 22%
| Вышыня =
| Памер шрыфта =
| Фон = #F5F5DC
| Колер рамкі =
| Без разрываў =
}}
 
Мурашкі з'яўляюцца галоўнымі персанажамі савецкіх [[мультфільм]]аў: «[[Падарожжа мурашкі]]», знятага па матывах казкі [[Біянкі Віталь Валянцінавіч|Віталя Біянкі]], «[[Слон і мурашка (мультфільм)|Слон і мурашка]]», «[[Страказа і мурашка (мультфільм, 1961)|Страказа і мурашка]]», «[[Баранкін, будзь чалавекам! (мультфільм)|Баранкін, будзь чалавекам!]]».
<br>
У якасці герояў выступалі мурашкі ў замежных мультфільмах: «[[Мурашка Антц]]», «[[Прыгоды Фліка]]», «[[Навала мурашак]]». Мурашы з'яўляюцца персанажамі французскага анімацыйнага тэлесерыяла ''[[Minuscule]]'', дзе яны паказаны мэтанакіраванымі і працавітымі. Таксама мурашкі з'яўляюцца эпізадычнымі персанажамі мультыплікацыйнага [[Adobe Flash|флэш]]-серыяла «[[Happy Tree Friends]]», дзе часцей за ўсё яны вельмі жорстка распраўляюцца і/або нават забіваюць жадаючага паласавацца імі мурашкаеда «Батаніка».<br>
У [[кінематограф]]е мурашкі звычайна з'яўляюцца ў [[Фільм жахаў|фільмах жахаў]], як навадныя страх істоты, — «[[Яны! (фільм, 1954)|Яны!]]», «[[Імперыя мурашак]]», «[[Шкляны мурашнік]]», «[[Выкрадальнік костак]]», «[[Нашэсце (фільм)|Нашэсце]]», «[[Марабунта]]». [[Качавыя мурашкі]] з роду {{bt-bellat||Dorylus}} пад назвай ''Siafu'' былі паказаны ў фільме «[[Індыяна Джонс і Каралеўства крыштальнага чэрапа]]» 2008 года. Яны малююцца празмерна буйнымі па памеру, вельмі агрэсіўнымі і моцнымі, а таксама па-за іх прыроднага асяроддзя пражывання: яны не сустракаюцца ў [[Перу]] або [[Бразілія|Бразіліі]], дзе адбываецца дзеянне фільма.
 
Мурашка з'яўляецца сімвалам музычнага гурту [[The Prodigy]]. Таксама ў рок-гурту [[Stone Temple Pilots]] маецца песня «Army Ants» ({{tr|lang=en|вайсковыя мурашкі}}), якая ўваходзіць у склад [[Музычны альбом|музычнага альбома]] «[[Purple (альбом)|Purple]]».
У назвах брытанскага гурта [[Adam and the Ants]] («Адам і мурашкі») і некаторых яе песень адзначаныя мурашкі (сінгл «{{iw|Antmusic}}» быў № 2<ref>{{ref-en}} [https://archive.is/YTwW Singles Chart For Week Up To 17.01.1981]</ref> у студзені 1981 года ў [[UK Singles Chart|брытанскім чарце]]).
[[Відэакліп]] [[Нямеччына|нямецкай]] музычнага гурту [[Rammstein]] на песню «[[Links 2-3-4]]» распавядае пра бітву насельніцтва мурашніка з [[Цвердакрылыя|жукамі]] і быў зняты як пры дапамозе натуральных здымкаў, так і [[Камп'ютарная гульня|камп'ютарнай анімацыі]]<ref name="kursivom">{{ref-ru}} {{cite web|url=http://www.kursivom.ru/rammstein-история-песен-sonne-2001-links-2-3-4-2001-ich-will-2001-mutter-2001/ |title=RAMMSTEIN — история песен «Sonne» (2001), «Links 2 3 4» (2001), «Ich Will» (2001), «Mutter» (2001), «Amerika» (2004)|author=Сергей Курий|date=2013-01| publisher=www.kursivom.ru| accessdate=2019-05-23}}</ref><ref name="youtube234">{{ref-de}} {{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ph-CA_tu5KA |title=Rammstein - Links 2 3 4 (Official Video)|date=| publisher=www.youtube.com| accessdate=2019-05-23}}</ref>. У гурта [[Аквариум (гурт)|Акварыум]] ў альбоме «[[Треугольник (альбом)|Трыкутнік]]» ({{lang-ru|Треугольник}}) ёсць кампазіцыя «Мая мурашка» ({{lang-ru|Мой муравей}})<ref name="моймуравейаквариум">{{ref-ru}} {{Cite web |url=http://www.aquarium.ru:8083/discography/treugolnik211.html |title=Aquarium.ru.старонака альбома на официальном сайте группы |accessdate=2008-01-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071026005822/http://www.aquarium.ru:8083/discography/treugolnik211.html |archivedate=2007-10-26 |deadlink=yes }}</ref><ref name="youtubeаквариум">{{ref-ru}} {{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=qGbIc915-YE |title=Аквариум - Мой муравей|date=| publisher=www.youtube.com| accessdate=2019-08-24|lang=en}}</ref>.
 
=== У геральдыцы ===
{{Асноўны артыкул|Мурашкі ў геральдыцы}}
{{Гербавыя фігуры}}
[[Файл:Bajenovy 1-149.jpg|thumb|upright|Герб дваранскага роду Бажэнавых]]
[[Файл:1Lats ant.png|thumb|1 лат — Мурашка (2003)]]
[[Файл:Myran by Åke Jönsson.jpg|thumb|Помнік мурашкі ([[Гётэбарг]], [[Швецыя]])]]
У [[Геральдыка|геральдыцы]] мурашка, як і [[пчала]], служыць эмблемай працавітасці<ref>{{З|БСЭ|http://bse.sci-lib.com/article009718.html|загаловак=Геральдика}}</ref> і пакоры<ref>{{ref-ru}} {{кніга|аўтар=[[Лакіер Аляксандр Барысавіч|Лакиер А. Б.]]|частка=§ 22 Рыбы, насекомые, пресмыкающиеся|загаловак=Русская геральдика|месца=М.|выдавецтва=кніга|год=1990}}</ref>.
 
=== У выяўленчым мастацтве ===
Мурашы сталі сімвалам творчага парыву [[Сальвадор Далі|Сальвадора Далі]] пры напісанні яго карцін, а пасля і сімвалам высокіх духоўных адносін і любові Далі і [[Гала Далі|Галы]]. Сам ён казаў, што аднойчы да яго ў сне прыйшла гіганцкая мурашка з чалавечым ротам і гутарыла з ім голасам Галы, якую ён сустрэў праз некалькі дзён. На некалькіх карцінах Далі паўсюдна сустракаюцца мурашкі<ref>{{ref-en}} {{cite web|url=http://www.abcgallery.com/D/dali/dali120.html|title=Salvador Dalí. The Ants. 1929. Gouache, ink and collage|publisher=abcgallery.com|accessdate=2011-04-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rIKAT9?url=http://www.abcgallery.com/D/dali/dali120.html|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref><ref>{{ref-en}} {{cite web|url=http://www.abcgallery.com/D/dali/dali124.html|title=Combinations (or The complete dalinian phantasm: hunts, keys, nails etc.). 1931. Gouache on paper|publisher=abcgallery.com|accessdate=2011-04-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rIw9B0?url=http://www.abcgallery.com/D/dali/dali124.html|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref><ref>{{ref-en}} {{cite web|url=http://www.daliweb.tampa.fl.us/138.htm|title=Les Fourmis (1936—37). Gouacha on tinted paper|work=Webcoast's View on Salvador Dali|accessdate=2011-04-01|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rJVqiG?url=http://www.daliweb.tampa.fl.us/138.htm|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref>.
 
=== У нумізматыцы ===
Мурашкі высечаныя на [[аверс]]у памятнай [[манеты]] з медна-нікелевага сплаву [[Банк Латвіі|Банка Латвіі]] вартасцю 1 [[Латвійскі лат|лат]], выпушчанай ў 2003 годзе<ref>{{ref-ru}} {{cite web|url=http://numizmatika.org.ua/latvia/|title=Латвия. Национальная валюта лат|publisher=Нумизматика, монеты|accessdate=2011-04-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/611rK73K5?url=http://numizmatika.org.ua/latvia/|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref>.
 
Мурашкі таксама выяўленыя на асабовым боку [[Серабро|срэбных]] манет [[Баспорскае царства|Баспорскага царства]]. Існуе здагадка, што яны былі выпушчаныя ў антычным горадзе [[Мірмекій|Мірмекіі]], заснаваным грэкамі ў сярэдзіне [[VI стагоддзе да н.э.|VI стагоддзя да н. э.]] на беразе [[Керчанскі праліў|Керчанскага праліва]]<ref>{{ref-ru}} ''Шелов Д. Б.'' [http://www.myrmekion.ru/bibliography/shelov1949.htm К вопросу о монетах боспорских городов Аполлонии и Мирмекия]. ВДИ. 1949. № 1. С. 143—152.</ref>.
 
=== У сучаснай культуры ===
* З канца [[1950-я|1950-х]] па [[1970-я|1970-я гады]] [[Формікарый|мурашыныя фермы]] былі папулярнымі адукацыйнымі дзіцячымі забаўкамі ў ЗША. Ў іх пазнейшых версіях, для большай нагляднасці, выкарыстоўваўся празрысты гель замест глебы<ref>{{Citation|author=Guri, Assaf|title=Habitat media for ants and other invertebrates (US Patent 5803014)|publisher=United States Patent and Trademark Office|date=8 September 1998}}</ref>.
* Мурашка з'яўляецца сімвалам аплатнай сістэмы [[WebMoney]]. Галава мурашкі адлюстроўваецца ў [[Вобласць апавяшчэнняў|трэі]] пры ўключаным кліенце.
* Камп'ютарная [[стратэгія ў рэальным часе]] «[[Empire of the Ants]]» дазваляе вырошчваць віртуальную мурашыную калонію<ref>{{AG.ru|empire_of_the_ants|Empire of the Ants}}</ref>.
* Помнік «грашовай мурашкі» усталяваны ў 2015 годзе ў [[Кіеў|Кіеве]] (насупраць кінатэатра «[[Украіна (кінатэатр, Кіеў)|Украіна]]» па [[Вуліца Архітэктара Гарадзецкага|вуліцы Гарадзецкага]]); на адным баку манеты, якую трымае мурашка, якая стаіць на двух нагах, ёсць надпіс «На Поспех» ({{lang-uk|На Удачу}}), а на другім — «На Шчасце» ({{lang-uk|На Щастя}}) (аўтар скульптуры Дзмітрый Іў)<ref>{{ref-ru}} {{cite web|url=http://www.aif.ua/culture/art/v_kieve_poyavilas_unikalnaya_skulptura_denezhnogo_muravya|title=В Киеве появилась уникальная скульптура «денежного муравья»|date=2015-05-27|work=АиФ Украина|publisher=aif.ua|accessdate=2015-12-06|lang=ru}}</ref>.
 
=== Геаграфічныя назвы ===
; Беларусь
* [[Мурава (Пружанскі раён)|Мурава]] — аграгарадок у [[Пружанскі раён|Пружанскім раёне]] [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]].
* [[Муравей]] — пасёлак у [[Буда-Кашалёўскі раён|Буда-Кашалёўскім раёне]] [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]].
* [[Мурашка (рака)|Мурашка]] — рака ў [[Хоцімскі раён|Хоцімскім раёне]] [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]], правы прыток ракі [[Беседзь]] (басейн [[Дняпро|Дняпра]]).
* [[Мурашкі (Барысаўскі раён)|Мурашкі]] — вёска ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]].
* [[Мурашкі (Мёрскі раён)|Мурашкі]] — вёска ў [[Мёрскі раён|Мёрскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]].
* [[Мурашкі (Шумілінскі раён)|Мурашкі]] — вёска ў [[Шумілінскі раён|Шумілінскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]].
 
; Украіна
* [[Муравэйнык (Херсонская вобласць|Муравэйнык]] ({{lang-uk|Муравейник}}) — вёска ў [[Гэнічэскі раён|Гэнічэскім раёне]] [[Херсонская вобласць|Херсонскай вобласці]].
* [[Муравэйнык (Чарнігаўская вобласць)|Муравэйнык]] ({{lang-uk|Муравейник}}) — вёска ў [[Ноўгарад-Северскі раён|Ноўгарад-Северскім раёне]] [[Чарнігаўская вобласць|Чарнігаўскай вобласці]].
* [[Мурав'і (Чарнігаўская вобласць)|Мурав'і]] ({{lang-uk|Мурав'ї}}) — вёска ў [[Ноўгарад-Северскі раён|Ноўгарад-Северскім раёне]] [[Чарнігаўская вобласць|Чарнігаўскай вобласці]].
* [[Муравня (вёска)|Муравня]] — вёска ў Пулінскім раёне [[Жытомірская вобласць|Жытомірскай вобласці]].
* [[Мурашка (вёска)|Мурашка]] — вёска ў [[Барскі раён|Барскім раёне]] [[Вінніцкая вобласць|Вінніцкай вобласці]].
* [[Мурашка (рака, прыток Мурафы)|Мурашка]] — рака ў межах [[Барскі раён|Барскага]], [[Жмэрынскі раён|Жмэрынскага]], [[Шаргарадскі раён|Шаргарадскага]] і [[Чэрнівецкі раён|Чэрнівецкага раёнаў]] [[Вінніцкая вобласць|Вінніцкай вобласці]]. Прыток [[Мурафа (рака)|Мурафы]] (басейн [[Днестр|Днястра]]).
 
; Расія
* [[Муравейка (рака)|Муравейка]] — рака ў [[Прыморскі край|Прыморскім краі]] [[Расія|Расіі]].
* [[Муравейнік (Растоўская вобласць)|Муравейнік]] ({{lang-ru|Муравейник}}) — хутар у [[Белакалітвінскі раён|Белакалітвінскім раёне]] [[Растоўская вобласць|Растоўскай вобласці]].
* [[Муравейнік (Арэнбургская вобласць)|Муравейнік]] ({{lang-ru|Муравейник}}) — пасёлак у [[Бугурусланскі раён|Бугурусланскім раёне]] [[Арэнбургская вобласць|Арэнбургскай вобласці]].
* Муравейнік ({{lang-ru|Муравейник}}) — пакінутая вёска ў [[Каргапальскі раён|Каргапальскім раёне]] [[Курганская вобласць|Курганскай вобласці]].
* [[Мурав'і (Бранская вобласць)|Мурав'і]] ({{lang-ru|Муравьи}}) — вёска ў [[Жырятінскі раён|Жырятінскім раёне]] [[Бранская вобласць|Бранскай вобласці]].
* [[Мурав'і (Наўгародская вобласць)|Мурав'і]] ({{lang-ru|Муравьи}}) — вёска ў [[Шымскі раён|Шымскім раёне]] [[Наўгародская вобласць|Наўгародскай вобласці]].
* [[Мурашы (горад)|Мурашы]] ({{lang-ru|Мураши}}) — горад у [[Расія|Расіі]], адміністрацыйны цэнтр [[Мурашынскі раён|Мурашынскага раёна]] [[Кіраўская вобласць|Кіраўскай вобласці]].
* [[Мурашыны Камень]] ({{lang-ru|Муравьиный Камень}}) — горны хрыбет у [[Пермскі край|Пермскім краі]], знаходзіцца на тэрыторыі [[Вішэрскі запаведнік|Вішэрскага запаведніка]].
* [[Чемал (Рэспубліка Алтай)|Чемал]] (з {{lang-alt|''чымал''}} — «мурашнік, з мурашкамі»)<ref name="chemal">{{ref-ru}} [http://www.chemal-altai.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=69&fb58ea2d145cb630976351a2108c1f38=9574a8c5b17e56a8a0fee0108a5f4bfb Чемал: Исторический экскурс]</ref> — сяло, адміністрацыйны цэнтр [[Чемальскі раён|Чемальскага раёна]] [[Рэспубліка Алтай|Рэспублікі Алтай]].
 
== Гл. таксама ==
Радок 382 ⟶ 524:
{{Заўвагі|3|refs=
 
<ref name="Fiala1990">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Fiala B., Maschwitz U. |загаловак =Studies on the South East-Asian ant-plant association ''Crematogaster''-borneensis ''Macaranga''—adaptations of the ant partner|спасылка =https://link.springer.com/article/10.1007%2FBF02224049 |язык = en|типтып = Журнал |выданне = Insectes Sociaux|год = 1990|volume =37|номернумар =3|pages =212—231|issn =1420-9098}}</ref>
 
<ref name="Yumoto1999">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Yumoto T., Maruhashi T. |загаловак =Pruning behavior and intercolony competition of ''Tetraponera (Pachysima) aethiops'' (Pseudomyrmecinae, Hymenoptera) in Barteria fistulosa in a tropical forest, Democratic Republic of Congo|спасылка =https://link.springer.com/article/10.1046%2Fj.1440-1703.1999.00307.x |язык = en|типтып = Журнал |выданне = Ecol Res. |год =1999|volume =14|номернумар =4|pages =393—404|issn =1440-1703}}</ref>
 
<ref name="Kuhn2014">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Kuhn K.M. |загаловак =Colony founding by the ant ''Myrmelachista flavocotea''|спасылка =https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00040-014-0348-4 |язык = en|типтып = Журнал |выданне = Insectes Sociaux|год = 2014|volume =61|номернумар =3|pages =239—245|issn =1420-9098}}</ref>
 
<ref name="Sanchez2016">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Sanchez A. |загаловак =Establishing an ant-plant mutualism: foundress queen mortality and acquiring the third partner|спасылка =https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00040-015-0450-2 |язык = en|типтып = Журнал |выданне = Insectes Sociaux|год = 2016|volume =63|номернумар =1|pages =155—162|issn =1420-9098}}</ref>
 
<ref name="Janzen1967">{{ref-en}} {{артыкул|аўтар =Janzen D. H. |год =1967|загаловак = Interaction of the bull’s-horn acacia (''Acacia cornigera'' L.) with an ant inhabitant (''Pseudomyrmex ferrugineus'' F. Smith) in eastern Mexico|спасылка = |язык = en|типтып = Журнал |выданне = Kansas University Science Bulletin |volume =47|pages =315—558}}</ref>
 
<ref name="Beattie1985">{{ref-en}} {{кніга|аўтар=Beattie A.J.|год = 1985|загаловак = The evolutionary ecology of ant-plant mutualisms|выдавецтва = [[Cambridge University Press]]| месца = Cambridge|allpages= 182 |isbn = 9780521252812 |doi =10.1017/CBO9780511721878|спасылка=https://www.cambridge.org/core/books/evolutionary-ecology-of-antplant-mutualisms/008A771B76063DD19EB3C6A4BFD0C108 }}</ref>
 
<ref name="RicoGray2007">{{ref-en}} {{кніга|аўтар=Rico-Gray V. and Oliveira P.S. |год =2007|загаловак = The Ecology and Evolution of Ant-Plant Interactions|выдавецтва = The University of Chicago Press| месца = Chicago|allpages= 347 |isbn = 978-0-226-71348-9 |спасылка=https://books.google.ru/books?id=DEMpUZSvT1cC&printsec=frontcover&hl=ru }}</ref>
 
}}
 
{{Гербавыя фігуры}}
 
[[Катэгорыя:Мурашкі| ]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Мурашкі"