Талаат-паша: Розніца паміж версіямі

'''Мехмед Талаат-паша'''  — (асман. طلعت پاشا,‎ тур. ''Mehmed Talat Paşa'')  — асманскі дзяржаўны дзеяч, міністр унутраных спраў [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]], Вялікі візір Асманскай імперыі, адзін з галоўных арганізатараў [[Генацыд армян|генацыду армян]], ваенны злачынец<ref>[https://www.armenian-genocide.org/Affirmation.237/current_category.50/affirmation_detail.html☁ https://www.armenian-genocide.org/Affirmation.237/current_category.50/affirmation_detail.html]</ref>. Адзін з лідараў младатурэцкай партыі «Яднанне і прагрэс».

Мехмет Талаат-паша нарадзіўся ў 1874 годзе ў мястэчку [[Кырджалі]] (зараз [[Кырджалійская вобласць]] [[Балгарыя|Балгарыі]]) у сям'ісям’і следчага. Этнічны [[Памакі|памак]]<ref>Abdullah I (King of Jordan), Philip Perceval Graves, Memoirs, publisher J. Cape, 1950, p. 40</ref> (субэтнічная група [[Балгары|балгар]], якія спавядаюць [[іслам]]). Скончыў Эдырнскую сярэднюю школу. Пачаў сваю працоўную дзейнасць супрацоўнікам тэлеграфнага бюро, дзе, як удзельнік барацьбы з тыраніяй султана, далучыўся да руху младатурак. У 1893  г. быў арыштаваны за палітычную дзейнасць. Праз два гады быў вызвалены і высланы ў [[Салонікі]], дзе ўзначаліў мясцовае аддзяленне младатурэцкай партыі. У 1898-19081898—1908 гадах працаваў паштальёнам у Салоніках, пазней стаў кіраўніком мясцовай паштовай службы<ref>[http://www.telekomculardernegi.org.tr/haber-2730-iz-birakan-ptt%E2%80%99ciler--1--talat-pasa-.html☁ http://www.telekomculardernegi.org.tr/haber-2730-iz-birakan-ptt%E2%80%99ciler--1--talat-pasa-.html]</ref>.

19 сакавіка 1910  г. ажаніўся на Хайрые Ханім<ref>[https://books.google.by/books?id=cYlpAAAAMAAJ&redir_esc=y☁ https://books.google.by/books?id=cYlpAAAAMAAJ&redir_esc=y]</ref>.

Пасля [[Младатурэцкая рэвалюцыя|младатурэцкай рэвалюцыі]] 1908  г. быў абраны дэпутатам Меджліса.

У 1909-19121909—1912 гадах Талаат быў міністрам унутраных спраў Асманскай імперыі. У 1910  г. Талаат, дзякуючы Меджлісу, адмяніў "«Закон аб грамадствах"» і забараніў фарміраванне згуртаванняў на нацыянальнай аснове. Усе нацыянальныя клубы былі зачыненыя па ўсёй імперыі.

У 1911  г. Талаат увайшоў у склад Партыі яднання і прагрэсу. Падчас Балканскіх войнаў (1912-19131912—1913) служыў у арміі.

Талаат стаў адным з галоўных арганізатараў перавароту 23 студзеня 1913  г., калі [[Энвер-паша]] асабіста застрэліў дзяржаўнага міністра Назіма-пашу, каб заняць яго месца праз год. І другі раз Талаат-паша займаў пасаду міністра ўнутраных спраў, адначасова ўзначалівая Цэнтральны камітэт партыі младатуркаў. Талаат-паша ажывіў палітычную дактрыну асманізму  — жорсткую цюркізацыю нетурскіх народаў імперыі і быў заўзятым прыхільнікам панісламізму і, у яшчэ большай ступені, панцюркізму. Маючы далёка ідучыя праекты на [[Каўказ|Каўказе]]е, у [[Крым|Крыму]]у і [[Туркестан (рэгіён)|Туркестане]], Талаат удзельнічаў у распрацоўцы ваенна-палітычнага праекта "«''Turan Yolu''"» (Дарога ў Туран).

Загад для генацыду быў дадзены ў зашыфраванай тэлеграме Энвер-Пашы ад 27 лютага 1915  г. Такія ж меры па "«канчатковай ліквідацыі"» армян былі прапісаны ў сакрэтнай дырэктыве Талаат-пашы і Энвер-Пашы ад 15 красавіка 1915 года.

24 красавіка 1915  г. Талаат выдаў загад закрыць усе армянскія палітычныя арганізацыі, якія дзейнічаюць у Асманскай імперыі, і арыштаваць звязаных з імі армян, абгрунтаваўшы дзеянне тым, што арганізацыі кантраляваліся па-за межамі імперыі і супрацоўнічалі з расійскімі войскамі. Гэты загад прывёў да арышту ў ноч з 24 на 25 красавіка 1915  г. у Канстанцінопалі ад 235 да 270 кіраўнікоў армянскіх таварыстваў, у тым ліку палітыкаў, свяшчэннікаў, медыкаў, аўтараў, журналістаў, адвакатаў і выкладчыкаў, большасць з якіх у выніку былі забіты<ref>[https://books.google.by/books?id=1gwunFdWfNsC&pg=PA130&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false☁ https://books.google.by/books?id=1gwunFdWfNsC&pg=PA130&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false]</ref>.

Як удзельнік асманскай дэлегацыі, прыймаў удзел у перамовах у Брэст-Літоўску ў 1918  г.

У сваіх успамінах, апублікаваных у 1946 годзе, Талаат-паша прызнаў факт гвалтоўнай дэпартацыі і знішчэння армян, але матываваў гэта выключна абаронай «нацыянальных інтарэсаў» туркаў і імкнення не дапусціць «стварэння армянскай дзяржавы на мяжы з Расіяй». 7 кастрычніка 1918  г. Талаат-паша прызнаў крах палітыкі младатуркаў і адмовіўся ад улады, а пасля ўцёк у Германію, дзе ўзяў імя Алі-Салі-Бэй. Надзвычайны трыбунал, які адбыўся ў 1919 годзе ў Канстанцінопалі, завочна прысудзіў Талаата да расстрэлу за ваенныя злачынствы і за "«знішчэнне армянскага насельніцтва імперыі"».

Талаат быў застрэлены армянскім патрыётам Сагамонам Тэйліранам у Берліне 15 сакавіка 1921  г. у рамках аперацыі "«''[[Немезіда]]''"», якую падрыхтаваў рух [[Дашнакцуцюн]]. Уся сям'ясям’я Тэйлірана была знішчана падчас генацыду. Сам ён стаў сведкам згвалтавання дзвюх сясцёр і забойства маці і брата. Тэйлерану ўдалося выжыць, калі турэцкія салдаты пакінулі яго паміраць на кучы параненых і мёртвых тэл (сёстры пасля згвалтавання таксама былі забітыя). Тейлерян трапіў у Канстантынопаль, адкуль ў 1920 годзе эміграваў у ЗША. Пасля шырокага выкрыцця факту генацыду, Тэйліран быў выпраўданы судом прысяжных<ref>''Totten, Bartrop, Jacobs.'' Dictionary of Genocide.  — P. 320.</ref>. Яго мемуары запісаў заходне-армянскі пісьменнік і грамадскі дзеяч Ваан Мінахарян. Упершыню яны былі апублікаваныя ў 1953 годзе ў Каіры выдавецтвам «Лусабер» пад назвай «Сагамон Тэйлирян: успаміны, тэрор Талаата».

== ГлядзіцеГл. таксама ==