Бялкі: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
M.L.Bot (размовы | уклад)
др →‎Спасылкі: выдал. шаблона, replaced: {{Link GA| → {{subst:Void| (3) using AWB
школьны падручнік хіміі 9 класа
Радок 1:
[[Выява:1axc.png|thumb|250px|Стужачная малекулярная мадэль бялку — ядзернага антыгена праліферыруючых клетак (PCNA) чалавека.]]
'''Бялкі (пратэіны, поліпептыды)''' — [[палімер|высокамалекулярныя]] [[арганічныя рэчывы]], якія складаюцца са з'яднаныхзвязаных паміж сабой у ланцуг [[пептыдная сувязь|пептыднай сувяззю]] [[альфа-амінакіслоты|амінакіслотаў]]. Адзін з асноўных хімічных кампанентаў [[абмен рэчываў|абмену рэчываў]] і энергіі жывых арганізмаў. Абумоўліваюць іх будову, галоўныя адзнакі, функцыі, разнастайнасць і адаптацыйныя магчымасці, удзельнічаюць ва ўтварэнні [[клетка|клетак]], [[тканка|тканак]] і [[орган]]аў (''структурныя бялкі''), у рэгуляцыі абмену рэчываў ([[гармоны]]), з'яўляюцца запасным пажыўным рэчывам (''запасныя бялкі'').
 
З двух дзясяткаў [[амінакіслоты|амінакіслот]] пабудаваны малекулы многіх тысяч розных бялкоў. Гэта робіцца магчымым дзякуючы рознай паслядоўнасці злучэння амінакіслотных астаткаў у макрамалекуле бялку. Кожны бялок мае строга пэўную паслядоўнасць і лік амінакіслотнах астаткаў.
 
Бялкі складаюць матэрыяльную аснову амаль усіх жыццёвых працэсаў: [[рост]]у, [[страваванне|стрававання]], [[размнажэнне|размнажэння]], ахоўных функцый арганізма, утварэння генетычнага апарату і перадачы спадчынных прыкмет ([[нуклеапратэіды]]), пераносу ў арганізме рэчываў (''транспартныя бялкі''), скарачэння [[мышца]]ў, перадачы нервовых імпульсаў і інш. [[Ферменты]] бялковай прыроды выконваюць у арганізме спецыфічныя каталітычныя функцыі, выключна важнае значэнне ў рэгуляцыі фізіялагічных працэсаў маюць бялкі-гармоны.
Радок 47 ⟶ 49:
 
=== Памер ===
Памер бялку можа вымярацца колькасцю амінакіслотных рэшткаўастаткаў або ў [[Атамная адзінка масы|дальтонах]] ([[Адносная малекулярная маса|малекулярная маса]]), але з-за адносна вялікай велічыні малекулы маса бялку вымяраецца ў вытворных адзінках — кіладальтонах (кДа). Бялкі [[дрожджы|дрожджаў]], у сярэднім, складаюцца з 466 амінакіслотных рэшткаўастаткаў і маюць малекулярную масу 53 кДа. Самы вялікі з вядомых у цяперашні час бялкоў — тытын — з'яўляецца кампанентам саркамераў [[мускулы|мускулаў]]; малекулярная маса яго розных варыянтаў (ізаформ) вар'іруецца ад 3000 да 3700 кДа. Тытын камбалападобнай цягліцы ({{lang-la|soleus}}) чалавека складаецца з 38138 [[амінакіслоты|амінакіслот]]<ref name="Fulton">{{артыкул|аўтар=Fulton A., Isaacs W.|загаловак=Titin, a huge, elastic sarcomeric protein with a probable role in morphogenesis|выданне=Bioessays|год=1991|том=13|выпуск=4|старонкі=157—161|pmid=1859393}}</ref>.
 
Для вызначэння малекулярнай масы бялкоў выкарыстоўваюць такія метады, як [[гель-фільтраванне]], [[электрафарэз]] у поліакріламіднам гелі, мас-спектраметрычны аналіз, седыментацыйны аналіз і іншыя<ref name="Якубке">{{кніга|аўтар=Х.-Д. Якубке, Х. Ешкайт|частка=Глава 3.5 Физико-химические свойства|загаловак=Аминокислоты, пептиды, белки|месца=Москва|выдавецтва=Мир|год=1985|старонкі=356—363}}</ref>.
Радок 121 ⟶ 123:
** далучэнне або адшчапленне невялікіх хімічных груп (гліказіліраванне, фасфараліраванне і інш.);
** далучэнне [[ліпіды|ліпідаў]] і [[вуглевадарод]]аў;
** змена стандартных амінакіслотных рэшткаўастаткаў на нестандартныя (утварэнне цытруліна);
** утварэнне дысульфідных масткоў паміж рэшткамі цыстэіна;
* далучэнне невялікіх бялкоў (сумаіліраванне і убіквіцініраванне).