Мікалай Аляксандравіч Цытовіч: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Artsiom91Bot (размовы | уклад) др →Літаратура: вікіфікацыя з дапамогай AWB |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 21:
}}
{{Цёзкі2|Цытовіч}}
'''Мікалай Аляксандравіч Цытовіч''' ({{ДН|26|5|1900}}; в. Мхінічы, [[Чэрыкаўскі павет]]<ref name="ras">{{Супрацоўнік РАН|52672|Мікалая Аляксандравіча Цытовіча}}</ref><sup>,</sup><ref>{{з ВСЭ|http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Цытович%20Николай%20Александрович/|загаловак=Цытович Николай Александрович|выданне=3-е}}</ref> (па іншых даных в. Бель [[Крычаўскі павет|Крычаўскага павета]]<ref name="shep100">''В. В. Шепелёв'' [http://st-yak.narod.ru/pdf/18-17.pdf К 100-летию Цытовича — основателя Якутской научной базы Академии наук СССР]</ref>), {{Месца нараджэння|Магілёўская губерня|у Магілёўскай губерні}}, [[Расійская імперыя]] цяпер {{Месца нараджэння|Краснапольскі раён|у Краснапольскім раёне}}, [[Магілёўская вобласць]] — {{ДС|26|4|1984}}) —
Заснавальнік інжынернага мерзлатазнаўства ([[Геакрыялогія|геакрыялогіі]]), навуковы з сусветным імем, які ўзначальваў доўгі час савецкую школу механікі грунтоў.
== Біяграфія ==
Нарадзіўся 13 (26 траўня) 1900 гады ў сяле Мхиничи (цяпер у Краснапольскім раёне (Магілёўская вобласць), Беларусь) у сям'і сельскіх настаўнікаў.
У 1918 годзе ён скончыў поўны курс Мсціслаўскай мужчынскай гімназіі і да 1920 года працаваў настаўнікам фізікі ў сельскай школе.
У 1921 годзе Н. А. Цытовіч паступіў у [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны архітэктурна-будаўнічы ўніверсітэт|інстытут грамадзянскіх інжынераў]], які скончыў з адзнакай у 1927 годзе, атрымаўшы спецыяльнасць інжынера-будаўніка. Як лепшага выпускніка яго залічылі аспірантам кафедры супраціву матэрыялаў.
Аспіранцкі перыяд жыцця Мікалая Аляксандравіча быў вельмі насычаным і плённым. У гэтыя гады ён упершыню сутыкаецца з праблемамі мерзлатазнаўства і, у прыватнасці, з нябытнасцю навукова абгрунтаваных прынцыпаў і метадаў праектавання і будавання розных інжынерных аб'ектаў у вобласці вечнай мерзлаты. Ён знаёміцца з заснавальнікам мерзлатазнаўства М. І. Сумгиным і пры яго падтрымцы арганізуе мярзлотную лабараторыю для вывучэння фізіка-механічных уласцівасцяў мерзлых грунтоў і лёду. У гэтай лабараторыі Н. А. Цытовічам упершыню былі праведзены выпрабаванні мерзлых узораў грунту пры кароткачасовых нагрузках і эксперыментальна даказана, што супраціў мерзлых грунтоў вонкавай нагрузцы залежыць ад іх складу, вільготнасці і тэмпературы.
У 1928 годзе ён публікуе першую сваю манаграфічную працу, у якой выкладзены прапанаваныя ім методыка разліку падмуркаў збудаванняў на мерзлай аснове і спосабы іх замацавання ў шматгадовамерзлых грунтах. Гэта праца і шэраг артыкулаў, прысвечаных ацэнцы мерзлых грунтоў як асноваў розных збудаванняў і выбару тыпаў падмуркаў пры будаванні на шматгадовамерзлых грунтах, высоўваюць маладога аспіранта ў лік асноўных адмыслоўцаў у вобласці інжынернага мерзлатазнаўства.
У 1930 годзе яго запрашаюць у якасці кансультанта ў Камісію па вывучэнні вечнай мерзлаты АН СССР, і ён бярэ ўдзел у праектаванні некалькіх буйных прамысловых аб'ектаў, змесцаваных у вобласці шырання Вечная мерзлата шматгадовамерзлых парод.
У 1931 годзе Мікалаем Аляксандравічам супольна з М. І. Сумгиным была напісана і апублікавана асобным выданнем першая інструкцыя па даследаванні вечнай мерзлаты ў будаўнічых мэтах. У 1932 годзе Н. А. Цытовіч завяршае аспіранцкі этап свайго творчага жыцця абаронай дысертацыі на спашуканне навуковай ступені «кандыдат тэхнічных навук».
У 1934 годзе Мікалай Аляксандравіч сістэматызуе і абагульняе матэрыялы даследаванняў па механіцы грунтоў і публікуе навучальны дапаможнік «''Основы механики грунтов''». У 1937 годзе Н. А. Цытовічам супольна з М. І. Сумгиным была напісана і апублікавана буйная абагульняльная праца «''Основания механики мерзлых грунтов''», у якой былі падведзены вынікі даследаванняў фізічных і фізіка-механічных уласцівасцяў мерзлых грунтоў і іх узаемадзеяння са збудаваннямі, выкладзены асновы разліку і канструявання падмуркаў на мерзлых грунтах, а таксама разгледжаны асаблівасці працэсаў прамярзанні горных парод і злучаных з імі з'яў. Выданне гэтай кнігі, якая адразу ж была перакладзена на некалькі замежных моў, шмат у чым абумовіла далейшае паспяховае развіццё інжынернага мерзлатазнаўства ў СССР і за мяжой.
У 1940 годзе публікуе фундаментальную працу «''Механика грунтов''» і на спецыялізаванай Радзе [[Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт шляхоў зносін|Ленінградскага інстытуту інжынераў чыгуначнага транспарту]] паспяхова бароніць па гэтай тэме дысертацыю на спашуканне навуковай ступені Доктар тэхнічных навук. У тым жа годзе па Ўсесаюзным адкрытым конкурсе ён абіраецца прафесарам кафедры «''Грунтоведение и механика грунтов''» [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт|Ленінградскага дзяржаўнага ўніверсітэта]].
Член-карэспандэнт АН СССР па аддзяленні геагноза-геаграфічных навук (1943) — за заслугі ў станаўленні інжынернага мерзлатазнаўства і механікі грунтоў. У 1947 годзе Н. А. Цытовіча запрасілі на працу ў Маскву ў Інстытут мерзлатазнаўства РАН на пасаду намесніка дырэктара. Адначасна Прэзідыум АН СССР даручыў яму арганізаваць базу АН СССР у горадзе [[Якуцк|Якуцку]].
У 1947—1953 гадах старшыня Прэзідыума Якуцкага філіяла АН CCCP
У 1952 годзе Н. А. Цытовіч пераходзіць на працу ў [[Маскоўскі дзяржаўны будаўнічы ўніверсітэт|Маскоўскі інжынерна-будаўнічы інстытут]]. Загаднік кафедры механікі грунтоў, асноваў і падмуркаў, дзе прапрацаваў па 1984 год.
Увайшоў у Выточны склад Нацыянальнага камітэта СССР па тэарэтычнай і ўжытковай механіцы (1956)
З 1957 па 1978 гады ён быў прэзідэнтам Нацыянальнай асацыяцыі СССР Міжнароднага грамадства механікі грунтоў і будоўлі падмуркаў, а ў 1978 — 1984 гадах яго ганаровым старшынём.
Усяго Н. А. Цытовічам за ўсё доўгае і творча насычанае жыццё апублікаваў каля 360 навуковых прац, у тым ліку 25 манаграфій, большасць з якіх перакладзена на замежныя мовы. Пад яго навуковым кіраўніцтвам падрыхтавана больш за 60 кандыдацкія і 20 доктарскія дысертацыі.
Сканаў 26 красавіка<ref name="ras" /> (па іншых дадзеных 26 жніўня<ref name="shep100" />) 1984 гады. Пахаваны ў Маскве на Ўвядзенскіх могілках. {{зноскі}}
== Літаратура ==
| |||