|
'''Прафесійны саюз''' (або '''прафсаюз''') — гэта добраахвотнае {{нп3|Грамадскае аб’яднанне|грамадская арганізацыя|ru|Общественное объединение}}, якая аб’ядноўвае грамадзян звязаных агульнымі інтарэсамі па [[Прафесія|роду дзейнасці]], як у вытворчай, так і невытворчай сферах, для абароны працоўных, сацыяльна-эканамічных правоў і інтарэсаў.
Першыя прафсаюзы пачалі з'яўляццаз’яўляцца ў сярэдзіне [[XVIII стагоддзе|XVIII]] стагоддзя ў [[Брытанская імперыя|Брытанскай Імперыіімперыі]]. Яны называліся тредтрэд-юніёнамі і аб'ядноўваліаб’ядноўвалі рабочых [[Баваўняная прамысловасць|баваўнянай прамысловасці]]. У [[1790-я|90-ых]] гадах XVIII стагоддзя ўтвараюцца прафсаюзы прадзільшчыкаў [[Ланкашыр|Ланкашыра]]а, шарсцянікаў [[Ёркшыр]]а і металістаў [[Шэфілд|Шэфілда]]а. У пачатку [[XIX стагоддзе|XIX]] стагоддзя прафсаюзы ўтвараюцца і ў іншых дзяржавах - — у [[ЗША]] (прафсаюз працоўных-шаўцоў ўу [[Філадэльфія|Філадэльфіі]]), [[Францыя|Францыі]] (клуб друкароў [[Парыж|Парыжа]]а), [[Прусія|Прусіі]] (страхавыя касы ткачоў), [[Бельгія|Бельгіі]] (саюз капялюшнікаў), [[Іспанія|Іспаніі]] (грамадстватаварыства ўзаемадапамогі ткачоў [[Барселона|Барселоны]]), [[Італія|Італіі]], [[Швейцарыя|Швейцарыі]] і [[Швецыя|Швецыі]]<ref>{{кніга|аўтар= Панамароў Б.М.|частка= На путях объединения и организации в класс|загаловак = Международное рабочее движение (Вопросы истории и теории)|месца= М.|выдавецтва= Мысль|год= 1976|том= 1|старонкі= 220-221|старонак= 668
}}</ref>.
== Гісторыя ==
=== Беларусь ===
Першыя прафсаюзы на тэрыторыі Беларусі з'явілісяз’явіліся ў канцы XIX стагоддзя. У [[1894]] годзе ўтварыўся прафсаюз шчаціншчыкаў, ўу [[1898]] годзе - — прафсаюз гарбароў, які аб'ядноўваўаб’ядноўваў працоўных [[Смаргонь|Смаргоні]], [[Ашмяны|Ашмянаў]], [[Беласток|Беластока]]а і [[Вільнюс|Вільні]]. У [[1901]] годзе аформіўся прафсаюз друкароў у [[Гомель|Гомелі]], ўу [[1904]] годзе -— прафсаюз гарбароў ў [[Віцебск|Віцебску]]у, ў [[1905]] годзе -— прафсаюз чыгуначнікаў, работнікаў пошт і тэлеграфаў, крэдытных і гандлёва-прамысловых устаноў практычна ва ўсіх гарадах Беларусі.
[[Рэвалюцыя 1905 года]] ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] прывяла да росту колькасці прафсаюзаў і членаў прафсаюзаў на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У [[1906]] годзе ўтварыліся першыя прафсаюзы настаўнікаў і сялян. У [[1907]] годзе на тэрыторыі сучаснай Беларусі дзейнічаў 101 прафсаюз, у якіх лічылася 14 533 члена. Да пачатку [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] практычна ўсе гэтыя прафсаюзы спынілі існаванне.
Пасля [[Кастрычніцкая рэвалюцыя|Кастрычніцкай рэвалюцыі]] пачаўся працэс "«бальшавізацыі"» беларускіх прафсаюзаў. Беларускія прафсаюзы былі падпарадкаваныя кіраўніцтву [[РСДРП(б)|РСДРП (б)]]. У ліпені [[1920]] года па прапанове савецкіх уладаў было створана Цэнтральнае бюро прафсаюзаў Беларусі, а праз некалькі дзён яно было пераўтворана ў Савет прафсаюзаў Беларусі. X з'ездз’езд РКП(б) ў [[1921]] годзе зацвердзіў задачу неабходнасці партыйнага кіраўніцтва над прафсаюзным рухам. У Беларусі арганізацыйнае афармленне прафсаюзнага руху ў адпаведнасьціадпаведнасці з рашэннямі X з'ездаз’езда РКП(б) было завершана на Першым Усебеларускім з'ездзез’ездзе прафсаюзаў у маемаі 1921 года. Паступова прафсаюзы ўсё больш укараняеццаукараняюцца ў сістэму дзяржаўнай улады і ім надаюць паўнамоцтвы, уласцівыя для [[Выканаўчая ўлада|выканаўчай улады]], такія як арганізацыя культурнага вольнага часу рабочых і сацыяльнае страхаванне. Так, у [[1937]] годзе ў прафсаюзах знаходзілася 84,1 % усяго працаздольнага насельніцтва [[БССР]].
[[Вялікая Айчынная вайна]] цалкам разбурыла дзяржаўную сістэму прафсаюзаў у БССР. Для яе аднаўлення ужоўжо ў снежні [[1944]] года ЦК [[КП(б)Б|ЦК КПБ]] выпусціла пастанову "«Аб аднаўленні прафсаюзных арганізацый у БССР"». У выніку гэтага, у [[1946]] годзе ў прафсаюзах БССР ужо ўваходзіла 64,4 % усяго працаздольнага насельніцтва БССР. Таксама працягваўся працэс цэнтралізацыі прафсаюзаў: ўу [[1948]] годзе міжраённая канферэнцыя прафсаюзаў БССР стварыла [[Беларускі рэспубліканскі савет прафесійных саюзаў]], які аб'ядноўваўаб’ядноўваў у сабе ўсе галіновыя прафсаюзы БССР. Гэта структура праіснавала да [[1990]] года.
Прыналежнасць да прафсаюзаў у пасляваеннай БССР стала практычна абавязковай. Так, у [[1980]] годзе ў дзяржаўных прафсаюзах складалася 52,3 % усіх жыхароў БССР. Адначасова з гэтым, незалежныя ад дзяржавы прафсаюзы ствараць забаранялася.
З пачаткам [[Перабудова|Перабудовы]] ў [[СССР]] становішча прафсаюзаў у Беларусі змянілася. Дэмакратызацыя савецкай дзяржавы і легалізацыя незалежных прафсаюзаў разам з абвастрэннем сацыяльна-эканамічнай сітуацыі ў СССР далі штуршок для развіцця незалежнага прафсаюзнага руху ў Беларусі. Так, у [[1989]] годзе пры садзейнічанні сябра [[Беларускі народны фронт «Адраджэньне»|Беларускага народнага фронту «Адраджэнне»]] [[Віктар Антонавіч Івашкевіч|Віктара Івашкевіча]] быў створаны аргкамітэт па стварэнні Працоўнага саюза Беларусі, які аб'ядноўваўаб’ядноўваў працоўных [[Мінск|Мінска]]а, [[Барысаў|Барысава]] і [[Салігорск|Салігорска]]а. У наступстве на базе аргкамітэта быў створаны першы незалежны ад савецкай улады прафсаюз салігорскіх гарнякоў. Беларускі рэспубліканскі савет прафсаюзаў у сваю чаргу ў [[1990]] годзе правёў свой 17-ы з'ездз’езд, на якім прыняў рашэнне дыстанцыявацца ад дзяржавы і перайменавацца ў [[Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі|Федэрацыю прафсаюзаў Беларусі]].
Таксама на тэрыторыі БССР пачаліся [[Забастоўка|забастоўкі]] рабочых. У [[1989]] годугодзе страйкавалі шахцёры ў Салігорску, у 1990 годзе забастоўка была аб'яўленааб’яўлена на заводзе «[[Гомсельмаш]]», ўу [[1991]] годзе забастоўкі перакінуліся на Мінск і [[Орша|Оршу]]<ref>{{кніга|аўтар= Аляксей Хадыка, Валянцін Голубеў|загаловак= Профсоюзы Беларуси: трансформация и перспективы|спасылка= https://library.fes.de/pdf-files/bueros/belarus/07071.pdf|месца= Мн.|выдавецтва= [[Фонд імя Фрыдрыха Эберта|Фонд імя Фрыдрых Эберта]]|год= 2003|старонак= 105}}</ref>.
Пасля таго, як Беларусь атрымала незалежнасць, у рэспубліцы ўтварылася два асноўныхасноўныя прафсаюзныхпрафсаюзныя цэнтра -цэнтры — [[Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі]] і [[Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў]]. ▼
▲Пасля таго, як Беларусь атрымала незалежнасць, у рэспубліцы ўтварылася два асноўных прафсаюзных цэнтра - [[Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі]] і [[Беларускі кангрэс дэмакратычных прафсаюзаў]].
{{зноскі}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Тыпы арганізацый]]
[[Катэгорыя:Прафсаюзы| ]]
| 