Акадэмічны асяродак: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі
Тэг: рэдактар вікітэксту 2017
clean up з дапамогай AWB
Радок 1:
'''Акадэмічны асяродак''' — назва групаўгруп і асобных людзей у [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэміі Навук БССР]] ў 1960—1970-я, якіх характарызуюць {{не перакладзена 5|нацыянал-дэмакратыя|нацыянал-дэмакратычныя перакананні|uk|Націонал-демократія}} і спробы легальнай актыўнасці ў тагачасных умовах.<ref>{{Citecite web|ref=slounik|url=http://www.slounik.org/153726.html|title=Акадэмічны асяродак (1960-1970-я)|publisher=slounik.org|accessdate=2020-09-15}}</ref>
==Гісторыя==
Абстаноўка 1960-х гадоў у краіне характарызавалася ліквідацыяй беларускага школьніцтва, беларускамоўнага перыядычнага друку. Айчынную літаратуру пачыналі вывучаць па расійскіх перакладах, а чынавенства спяшалася здзейсніць заклік [[Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў|Хрушчова]] хутчэй прыйсці да камунізму, пазбавіўшыся роднай мовы. Становішча ж у Акадэміі Навук БССР могуць тлумачыць такія факты: дырэктар ІнстытутуІнстытута мовазнаўства не ўмеў гаварыць па-беларуску, не карысталіся беларушчынай дырэктары іншых навуковых інстытутаў, навуковая літаратура за рэдкімі выключэннямі друкавалася па-расійскуруску. Прыём у аспірантуру ішоў праз шчыльнае партыйнае сіта. Значная частка супрацоўнікаў, асабліва звязаных з беларусазнаўствам, з’яўлялася спэцагентурайспецагентурай.
 
Усеагульная і ваяўнічая палітыка русіфікацыі выклікала пратэст многіх з беларускай інтэлігенцыі, у тым ліку і акадэмічнай. Праўда, далёка не кожны адважваўся на выказванне сваёй пазіцыі, тым больш на нейкія дзеянні. У выніку ўжо з пачатку 1960-х гадоў у асяроддзі маладых навукоўцаў і аспірантаў пераважна гуманітарных навуковых інстытутаў Акадэміі пачынае складвацца нефармальнае кола аднадумцаў. Рух не быў фармалізаваны, не вялося ні спісаў, ні пратаколаў, не прымалася пісьмовых рашэнняў. Некаторыя яго ўдзельнікі нават не былі між сабою знаёмыя. Удзельнікі руху трапілі ў сталіцу ўжо пераважна нацыянальна свядомымі асобамі. Большасць з іх паходзіла з [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], або пэўны час там працавала. Менавіта на захадзе яны знаходзілі яшчэ жывых носьбітаў заходнебеларускага незалежніцкага руху, там маглі знаёміцца і з віленскімі беларускімі выданнямі, якіх нямала дзе ацалела ў куфрах.
 
У 1974—1975 гадах былі звольнены з працы, як «нацыяналісты»:
#[[Алесь Аляксандравіч Каўрус|Алесь Каўрус]], старшы навуковы супрацоўнік ІнстытутуІнстытута мовазнаўства, нарадзіўся на Мядзельшчыне
#Віктар Лапуць, загадчык аддзелуаддзела ІнстытутуІнстытута геалогіі, нарадзіўся на Капыльшчыне ў сям’і, дэпартаванай у 1937 годзе уў Казахстан, вучыўся ў Львове, нацыянальна абудзіўся пад уплывам Уладзіміра Караткевіча і Сцяпана Місько
#[[Сцяпан Міхайлавіч Міско|Сцяпан Місько]], старшы навуковы супрацоўнік ІнстытутуІнстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёруфальклору, нарадзіўся на Слонімшчыне
#[[Зянон Станіслававіч Пазняк|Зянон Пазняк]], аспірант ІнстытутуІнстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклёруфальклору, нарадзіўся на Івейшчыне
#[[Мікалай Іванавіч Прашковіч|Мікола Прашковіч]], старшы навуковы супрацоўнік ІнстытутуІнстытута літаратуры, нарадзіўся ў Бярэзінскім раёне, працаваў настаўнікам на Смаргоньшчыне
#Валянцін Рабкевіч, старшы рэдактар [[Беларуская Савецкая Энцыклапедыя|Беларускай Савецкай Энцыклапэдыі]], нарадзіўся на Капыльшчыне, працаваў журналістам на Браслаўшчыне і Валожыншчыне
#[[Міхаіл Міхайлавіч Чарняўскі|Міхась Чарняўскі]], старшы навуковы супрацоўнік ІнстытутуІнстытута гісторыі, нарадзіўся і настаўнічаў на Мядзельшчыне
 
Светапогляд і патрыятычная пазіцыя гэтых людзей фарміраваліся:
*заходнебеларускай традыцыяй (кантакты з жывымі яе носьбітамі, знаёмства з адпаведнай патрыятычнай літаратурай)
*традыцыямі беларусізацыі другой паловы 1920-х гадоў (праз знаёмства з тагачаснай літаратурай, якая ацалела ад зьнішчэннязнішчэння)
*узнаўленьнемузнаўленнем гістарычнай памяці (забароненыя кнігі [[Вацлаў Юстынавіч Ластоўскі|В. Ластоўскага]], [[У. Ігнатоўскі|У. Ігнатоўскага]], [[Я. СмолічаСмоліч]]а, польскамоўныя выданьнівыданні)
*дзейнасцю беларускай эміграцыі (праз радыё «[[Радыё Свабодная Еўропа/Радыё Свабода|Свабода]]» і дзякуючы «выкрывальным» савецкім публікацыям, з якіх выбіралі патрэбную інфармацыю)
*уплывам украінскага нацыянальна-вызвольнагавызваленчага руху (праз кантакты з навукоўцамі Акадэміі Навук Украіны) і ў некаторай ступені аналагічных рухаў у краінах Балтыі
*уплывам расійскага дысыдэнцкагадысідэнцкага руху (праз самвыдат)
*сціслымі кантактамі з прадстаўнікамі старога беларускага Адраджэння, якія вярнуліся з канцлагераў, або з іх бліжэйшымі родзічамі ([[Язэп Сушынскі]], [[Ларыса Антонаўна Геніюш|Ларыса Геніюш]], [[Мікола ЎлашчыкУлашчык]], [[Паўліна Мядзёлка]], у некаторай ступені [[Гаўрыла Гарэцкі]], жонка Аркадзя Смоліча.
{{зноскі}}
==Літаратура==
Радок 28:
*Міско С. Міфы застаюцца толькі міфамі // Менская грамада. 1994, № 1(6), ліпень 1994
*Рабкевіч В. Група пяцёх // Наша Ніва. 1995, № 3
*Лыч Л., Навіцкі У. Гісторыя культуры Беларусі. - МенскМінск, 1996. С. 374, 375.
==Спасылкі==
*[https://vytoki.net/?organization=00002663 Акадэмічны асяродак] на Vytoki.net