Павет: Розніца паміж версіямі

Тэрмін «павет» пачаў ужывацца на [[Беларусь|Беларусі]] з [[XV ст.]] спачатку як сінонім старажытна-рускага тэрміна [[воласць]]. У 1-й пал [[XVI ст.]] пад паветам звычайна разумелі буйную воласць, цэнтрам якой быў [[горад]] або [[замак]], што належаў дзяржаве, у т. л. скасаванае [[удзельнае княства|ўдзельнае княства]]. Першапачаткова не меў афіцыйнага статуса і органаў кіравання. Буйныя [[землеўладальнік]]і ([[паны]]) на тэрыторыі павета падпарадкоўваліся [[ваявода|ваяводу]], дробныя ([[баяры]]-[[шляхта]]) — [[намеснік]]у павятовага цэнтра. Часам пад паветам разумелі толькі тэрыторыю, падкантрольную намесніку, у гэтым сэнсе павет быў сінонімам [[намесніцтва]]<ref name="ЭГБ"/>.

Упершыню статус павета афіцыйна акрэслены ў выніку [[адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа 1565—1566 гадоў|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў]] паветы ўваходзілі ў склад [[ваяводства]]ў. Усе намесніцтвы і воласці, якія не атрымалі статус павета, увайшлі ў іх склад у якасці звычайных [[Маёнтак|маёнткаў]]. 3 гэтага часу ўсе землеўладальнікі на тэрыторыі павета падлягалі юрысдыкцыі павятовых органаў улады: грамадскія справы разглядаў земскі суд, крымінальныя — [[замкавы суд]], справы аб межах маёнткаў — [[падкаморы]], ваенна-мабілізацыйнымі справамі ведаў [[харунжы]]. У час вайны [[шляхецкае апалчэнне]] ([[харугва]]) знаходзілася пад кіраўніцтвам маршалка, а калі цэнтр павета адначасова быў цэнтрам ваяводства — пад кіраўніцтвам [[кашталян]]а. Павятовая шляхта збіралася на [[сеймік]]і, дзе выбірала дэлегатаў на агульнадзяржаўны [[вальны сейм]] і ў [[Літоўскі Трыбунал|галоўны літоўскі трыбунал]]. Структура павятовага кіравання замацавана [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566|Статутамі Вялікага Княства Літоўскага 1566]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588|1588]] гадоў. Аднак тэрмін «павет» зрэдку ўжываўся ў першапачатковым сэнсе, як вызначэнне гістарычнай воласці з цэнтрам у горадзе, які неабавязкова меў павятовыя ўстановы (у такім сэнсе ў крыніцах сустракаюцца назвы «Магілеўскі павет», «Крычаўскі павет» і інш<ref name="ЭГБ"/>.

Пасля [[Падзелы Рэчы Паспалітай|далучэння да Расіі]] паветы ({{lang-ru|уезды}}) ўваходзілі ў склад [[губерня]]ў. На падставе «Палажэння аб установах для кіравання губерняй» 1775 замест гродскіх, земскіх і падкаморскіх судоў уведзены агульныя [[павятовы суд|павятовыя суды]], [[павятовы маршалак|маршалкі]] заменены [[прадвадзіцель дваранства|прадвадзіцелямі дваранства]]. У 1797 годзе адноўлены земскія і падкаморскія суды, у 1831 годзе зноў заменены павятовымі. Пасля [[Сялянская рэформа ў Расіі|рэформы 1861 года]] паветы падзяляліся на [[воласць|воласці]], уведзены новыя дзяржаўныя ўстановы: павятовыя паліцэйскія ўправы, вайсковыя начальнікі, з’езды міравых пасрэднікаў і інш. Падзел на паветы ў [[БССР]] скасаваны [[20 чэрвеня]] [[1924]] года<ref name="ЭГБ"/>.

Пасля заняцця часткі тэрыторыі Беларусі ў 1919 годзе [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|польскія ўлады]] захавалі падзел на аветы, якія былі ўключаны ў склад акруг. Паветы падзяляліся на [[гміна|гміны]]. На працяіу 1919—1920 гадоў утвораны шэраг новых паветаў, [[4 лютага]] [[1921]] года яны ўвайшлі ў склад новаўтвораных [[Навагрудскае ваяводства (Польшча)|Навагрудскага]] і [[Палескае ваяводства|Палескага ваяводстваў]]. Пазней межы і колькасць паветаў у Польшчы мяняліся. Падзел на паветы ў Заходняй Беларусі скасаваны [[15 студзеня]] [[1940]] года, пасля [[Уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР|ўз’яднання з БССР]]<ref name="ЭГБ">{{крыніцы/ЭГБ|5|Павет|аўтар=[[Вячаслаў Насевіч]]}}</ref>.