Новы час: Розніца паміж версіямі

'''Новы час''' (ці новая гісторыя) — перыяд у гісторыі чалавецтва, які знаходзіцца паміж [[Сярэднявечча]]м і [[Найноўшы час|Найноўшым часам]]. У дадзены адрэзак часу адбываецца ўзнікненне новай цывілізацыі, новай сістэмы адносін і маштабная экспансія [[Заходняя Еўропа| Заходняй Еўропы]] ў іншыя раёны свету. Гэты адрэзак перыяду сусветнай гісторыі характарызуецца каланізацыяй і беспрэцэдэнтнай спробай Іспанскай і Брытанскай імперый падпарадкаваць сябе і сваім інтарэсам увесь свет. Гэты працэс суправаджаўся масавым знішчэннем карэннога насельніцтва Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі, а таксама узнікненнем рабства для шматлікіх афрыканскіх народаў.

Пачатак Новага часу звязвалі з ангельскай рэвалюцыяй сярэдзіны XVII стагоддзя, <ref name="Маныкин4">Маныкин А. С. Новая и Новейшая история стран Западной Европы и Америки. — М.:Филол. о-во «СЛОВО»; Эксмо, 2004. — Стр. 4.</ref>[[Рэфармацыя]]й (1517), адкрыццём іспанцамі у 1492 годзе [[Новы Свет| Новага Свету]]<ref name="Маныкин4" /> і падзеннем Канстанцінопаля (1453).

Разгляд падзей, звязаных з Новым часам, завяршаецца [[Першая сусветная вайна| Першай сусветнай вайной]] (1914—1918)<ref name="Маныкин6">Маныкин А. С. Новая и Новейшая история стран Западной Европы и Америки. — М.: Филол. о-во «СЛОВО»; Эксмо, 2004. — Стр. 6.</ref>.

Ўнутры эпохі Новага часу звычайна вылучаюцца два подэтапа, іх мяжой служыць канчатак [[Напалеонаўскія войны| Напалеонаўскіх войнаў]] і пачатак працы [[Венскі кангрэс| Венскага кангрэса]].

Адной з самых важных змен стала пашырэнне вядомай еўрапейцам тэрыторыі культурнай [[айкумена|айкумены]]. За вельмі кароткі перыяд (канец XV стагоддзя- пачатак XVI стагоддзя) еўрапейскія мараплаўцы абмінулі [[Афрыка| Афрыку]], праклалі марскі шлях у [[Індыя| Індыю]], адкрылі новы кантынент — [[Амерыка| Амерыку]] і здзейснілі кругасветнае плаванне. Характэрна, што менавіта адкрыццё [[Калумб]]ам [[Амерыка| Амерыкі]] (1492 г.) прынята лічыць сімвалічным заканчэннем Сярэдніх стагоддзяў.

Так, [[компас]] быў вынайдзены ў [[Кітай| Кітаі]] яшчэ ў III стагоддзі да н. э. (Праўда, гэты тып компаса, які ўяўляў сабой намагнічаны металічны прадмет, які ляжыць на адпаліраванай пласціне ў форме разліўнога лыжкі, быў непрыдатны для мараходства), аднак новае вынаходніцтва пранікла ў Еўропу толькі ў XIII стагоддзі праз пасярэдніцтва [[арабы| арабаў]], якія пачалі ўжываць [[компас]] у XII стагоддзі.

Еўрапейская [[каланізацыя]] прывяла да трагедыі бяспрыкладных і беспрэцэдэнтных маштабаў: змяншэння колькасці насельніцтва Амерыкі ў выніку дзеянняў еўрапейскіх каланізатараў і іх нашчадкаў (у тым ліку выміранне ад занесеных імі хвароб) з моманту яе адкрыцця [[Хрыстафор Калумб| Хрыстафорам Калумбам]] у 1492 годзе і да канца XX стагоддзя склала, як мяркуецца, 100 мільёнаў чалавек карэннага насельніцтва Амерыкі<ref>http://www.dal.by/news/174/27-01-16-14/</ref>.

Да сярэдзіны XVI стагоддзя дамінаванне [[Іспанія| Іспаніі]] на амерыканскім кантыненце было амаль абсалютным, каланіяльныя ўладанні, якія распасцерліся ад мыса Горн да Нью-Мексіка, прыносілі велізарныя даходы каралеўскай казне. Спробы іншых еўрапейскіх дзяржаў заснаваць калоніі ў Амерыцы не ўвянчаліся прыкметнымі поспехамі.

Але ў той жа час стаў змяняцца баланс сіл у [[Стары Свет| Старым Свеце]]: каралі трацілі патокі срэбра і золата з калоній, і мала цікавіліся гаспадаркай метраполіі, якая пад цяжарам неэфектыўнага, карумпаванага адміністрацыйнага апарата, клерыкальнага засілля і адсутнасці стымулаў да мадэрнізацыі стала ўсё больш адставаць ад эканомікі [[Англія| Англіі]]. [[Іспанія]] паступова страчвала статус галоўнай еўрапейскай дзяржавы. Шматгадовая вайна ў [[Нідэрланды| Нідэрландах]], велізарныя сродкі, якія выдаткоўваюцца на барацьбу з Рэфармацыяй па ўсёй Еўропе, канфлікт з Англіяй паскорылі закат Іспаніі. Апошняй кропляй стала гібель Непераможнай Армады ў 1588 годзе. Пасля таго, як ангельскія адміралы, а ў большай ступені жорсткі шторм разграмілі самы буйны флот таго часу, Іспанія адышла ў цень, ніколі больш не акрыяўшы ад гэтага ўдару.

ЛідэрстваЛідарства ў «эстафеце» каланізацыі перайшло да [[Англія| Англіі]], [[Францыя| Францыі]] і [[Нідэрланды| Нідэрландаў]].