Янка Мацэлі

Янка Мацэлі (1892 — ?) — беларускі вайсковец, удзельнік Слуцкага збройнага чыну, адзін з камандоўцаў «Зялёнага Дуба».

Янка Мацэлі
Дата нараджэння	1892 год
Прыналежнасць	Літва (1919) Беларуская вайсковая камісія (1920) Зялёны дуб (з 1921)
Род войскаў	пяхота
Гады службы	1919 — 1926
Званне	падпаручнік (1919) паручнік (1920) штабс-капітан (1920)
Камандаваў	2-гі батальён 2-га Грозаўскага палка
Бітвы/войны	Слуцкі збройны чын

Прозвішча

У публікацыях беларускіх гісторыкаў прысутнічаюць розныя варыянты яго прозвішча — Мацэльлі, Мацэля, Мяцеля. Але сам Янка Мацэлі ў сваім лісце да рэдакцыі віленскай беларускай газеты «Народная справа» падпісаўся як Мацэлі.

Біяграфічныя звесткі

Паводле Ніны Стужынскай, Янка Мацэлі нарадзіўся ў 1892 годзе ў Лунінецкім павеце. Аднак укладальнікі кнігі «Слуцкі збройны чын 1920 г.» называюць вёску Малую Млынку Цараўскай воласці Слуцкага павета. Імаверна, удзельнічаў у Першай сусветнай вайне ў складзе расейскага войска. У пачатку 1919 года ён у ранзе падпаручніка быў ад’ютантам аднаго з беларускіх вайсковых аддзелаў у складзе летувіскага войска. Пазней апынуўся ў Рызе, дзе стаў супрацоўнікам Беларускай вайскова-дыпламатычнай місіі. А ў пачатку 1920 года Янка Мацэлі быў ужо ў Менску, у ранзе паручніка быў у 1-й роце рэзерву Беларускай вайсковай камісіі (БВК).

Слуцкі збройны чын

У траўні 1920 году БВК накіравала Мацэлі ў Слуцкі і Пінскі паветы для вярбоўкі добраахвотнікаў у беларускае войска, якое мусіла стварацца з дазволу польскіх уладаў. У Слуцку ён развіў актыўную дзейнасць ды летам-восенню 1920 года стварыў беларускую гарадскую і павятовую народную міліцыю. Яна налічвала 500 чалавек, а ў рэзерв былі запісаныя 5 тысяч добраахвотнікаў. Менавіта гэтыя ўзброеныя фармаванні ў лістападзе сталі ядром будучай Слуцкай брыгады стральцоў БНР. Як піша Алег Латышонак, яшчэ да таго Янка Мацэлі меў намер выкарыстаць міліцыю для стварэння вайсковых частак для генерал-маёра Станіслава Булак-Балаховіча. І ў канцы кастрычніка пэўныя сілы перайшлі са Случчыны пад Тураў, у лагер балахоўцаў, якія рыхтавалі свой палескі паход. Мацэлі заставаўся ў Слуцку, працягваў рыхтаваць узброенае выступленьне супраць бальшавікоў. Адначасова ён перашкаджаў прапольскай агітацыі.

На з’ездзе Случчыны ў лістападзе 1920 года Янка Мацэлі выбралі ў склад Беларускай рады Случчыны, ён належыў тады да «антыэсэраўскай апазіцыі». Адначасова Рада Случчыны даручыла паручніку Янку Мацэлі, Паўлу Жаўрыду і капітану Анастасу Анцыповічу арганізацыю збройных сілаў. Неўзабаве Мацэлі стаў камандзірам 2-га батальёну 2-га Грозаўскага палка. Цяпер з’яўляецца згадка пра Мацэлі, як пра штабс-капітана. Праз нейкі час Мацэлі накіравалі да генерал-маёра С. Булак-Балаховіча, войска якога адступіла ад Мазыра на польскі бок дэмаркацыйнай лініі, «дзеля наладжвання сувязі», а насамрэч, каб пазбавіцца ад балахоўца ў радзе.

Зялёны Дуб

У канцы 1920 года, пасля паразы случчакоў у баях з бальшавікамі, Янка Мацэлі апынуўся ў Давід-Гарадку (або ў ваколіцах Нясвіжа), хацеў змагацца далей. А. Латышонак называе яго «начальнікам штабу... беларускіх атрадаў» (на красавік 1921 года). Якраз вясной 1921 года разам з іншымі камандзірамі слуцкіх паўстанцаў (Гаўрыловічам, Самусевічам) Янка Мацэлі сфармаваў з добраахвотнікаў атрады (па 100-150 чалавек у кожным), якія перайшлі на акупаваную бальшавікамі тэрыторыю Беларусі, каб партызаніць. Неўзабаве ён стаў удзельнікам паўстанцкай арганізацыі «Зялёны Дуб», імаверна, быў знаёмы з атаманам Дзергачом з часу працы ў БВК.

У 1921 годзе Мацэлі камандаваў адной з найбольш буйных партызанскіх груповак. Яна складалася з аддзелаў паручніка Антона Мірановіча (знаходзіўся каля Мазырскага павета) і капітана Канстанцінава (знаходзіўся недзе каля Ігуменшчыны).

Далейшы лёс

Пра далейшы лёс Янкі Мацэлі вядома мала. Ёсць ягоны ліст, дасланы ў рэдакцыю віленскай беларускай газеты «Народная справа». Ён быў апублікаваны ў жніўні 1926 года. Мацэлі абвяргаў сваё дачыненне да агітацыі вяскоўцаў за ўдзел у з’ездзе паланафільскай Часовай беларускай рады Арсеня Паўлюкевіча. Можна меркаваць, што на 1926 год Янка Мацэлі жыў у Заходняй Беларусі. Праўдападобна, у адным з памежных з БССР раёнаў. Паводле Ніны Стужынскай, Янка Мацэлі працягваў антысавецкую партызанскую дзейнасць да канца 20-х гадоў. Але з гэтым не пагаджаецца Сяргей Ёрш, які ліча, што 1925—1926 гады былі апошнімі, калі Мацэлі ўдзельнічаў у рэйдах на савецкі бок.

Спасылка

• Сяргей Ёрш. Апошняя згадка пра камандзіра беларускіх паўстанцаў Янку Мацэлі(бел. (тар.)) // Беларускі Рэзыстанс. — 2014. — № 1 (15).