Афганістан: Розніца паміж версіямі

«Азія — цела з вады і зямлі, а сэрца яе ў Афганістане. Разлад у сэрцы — разлад ва ўсёй Азіі, згода на сэрцы — спакой ва ўсёй Азіі.» Плошча "сэрца" каля 652 тыс км² — крыху болей за [[Украіна|Украіну]].

* [[Кітай]] — 76 км; мяжу з Кітаем Афганістан займеў у 1895 годзе, калі у выніку афгана-рускай дамовы да тэрыторыі краіны быў прырошчаны буферны [[Ваханскі калідор]]. Дэмаркавана гэтагэтая высакагорная мяжа была ў 1964 годзе

Афганістан — дзяржавазямля гор, якія займаюць каля 4/5 яеягонай плошчы. З паўночнага ўсходу — ад высозных [[Памір]]у і [[Каракарум]]у — на паўднёвы захад цягнуцца хрыбты [[Гіндукуш|Гіндукуша]], з самым высокім пунктам краіны, гарой [[Нашак]] (7 455452 м). На ўсходзе велічныя хрыбты падзеленыя урадлівыміўрадлівымі далінамі, на захад горы робяцца ніцымі і сухімі, паступова пераходзячы ў [[Іранскае нагор’е]] і далей у плато [[Рэгістан]]а і даліныраўніну ўпадзіны Сістан. Поўнач краіны займае [[Бактрыйская нізіна]] з самім нізкім пунктам краіны на беразе Амудар'і у правінцыі [[Джаўзджан (правінцыя)|Джаўзджан]] (258 м). Крайні паўночны усход — зямля гор-асілкаў — адрозніваецца высокай сейсмічнасцю і землятрусы адбываюцца тут незайздросна часта: у 1998, 2002 і 2010 яны забралі дзясяткі, сотні і тысячы чалавечых жыццяў у [[Бадахшан (правінцыя)|правінцыі Бадахшан]].

[[Клімат]] разнастайны, высока ў гарах тэмпература [[студзень|студзеня]] складае −15 °C, а ў [[ліпень|ліпені]] рэдка ўзнімаецца вышэй за 0 °C. [[Лета]] цяплейшаенайцяплейшае ў пустынных абшарах на поўдніупадзіны Сістан,(сярэрняя тэмпература ліпеня вышэй за +2230 °C)., [[Ападкі]]даліне ўАмудар'і і Джэлалабадскай катлавіне. У гарах большыяна наветраных схілах выпадае больш за 1 500 мм [[ападкі|ападкаў]], уна астатняйбольшай частцы краіны 400—600— 400-600 мм, у пустынях — 200 мм. Упадзіна Сістан — адзін з найзасушлівейшых рэгіёнаў Азіі. Узімку Памір і Гіндукуш апранаюць сапраўдны снежны кажух.

[[File:Вадим Чуприна-Кабул VADIM CHUPRINA © Kabul 04.jpg|thumb|left|Рака Кабул у [[Кабул]]е, 1982]]

Рэкі поўначы Афганістана належаць да басейна [[Амудар'я|Амудар'і]], таму іх гаспадарчае выкарыстанне ў адроджаным Афганістане можа балюча адбіцца на і без таго хворай экалогіі краін Сярэдняй Азіі. Рэкі паўднёвага захаду належасць да басейна унутранага сцёку: яны жывяцца расталым увесну снегам і дажджамі ў хрыбтах Гіндукуша і сцякаюць у катлавіну Сістан, дзе ўтвараюць азёры або губляюцца у балотах і пясках. Найбуйнейшая з гэтых рэчак — [[Гільменд]]. Рэкі ўсходу нясуць ваду ў [[Інд]], памерамі і вядомасцю сярод іх выдзяляеццавылучаецца [[Кабул (рака)|Кабул]]. Свае водныя рэсурсы на сённяшні дзень Афганістан выкарыстоўвае слаба, ірыгацыйныя сістэмы парабуюць рэканструкцыі.

Горны рэльеф і засушлівы клімат прадвызначылі тое, што большая частка Афганістна занята малапрадукцыйнымі землямі: пяскамі, камяністмікамяністымі паверхнямі, горнымі і паўпустыннымі пашамі. Урадлівыя і шчыльная населеныя толькі рачныя даліны. [[сельская гаспадарка|Сельскагаспадарчыя]] землі займаюць каля 12 % плошчы,; [[лес|лясы]] (— толькі каля 3 %. Пераважна хваёвыя лясы з елкі і лістоўніцы растуць у асноўным на паўночным усходзе) толькіна калявышынях 3 ад 2000 да 3000 метраў, найбольшай лясістасцю адрозніваецца правінцыя [[Нурыстан (правінцыя)|Нурыстан]].<ref>https://cropwatch.unl.edu/documents/Forests%20of%20Afghanistan.pdf</ref> Упадзіна Сістан і [[Рэгістан]] заняты [[паўпустыня|паўпустынямі]] і пустынямі. Бактрыйская нізіна пакрытая стэпамі і паўпустынямі іпераважна стэпамі.