4 437
правак
Іван Булва (размовы | уклад) дрНяма тлумачэння праўкі |
Іван Булва (размовы | уклад) |
||
=== Геаграфічнае становішча ===
Афганістан — унутрыкантынентальная дзяржава. Геаграфічна яго адносяць як да Паўднёвай, гэтак і да Цэнтральнай Азіі, за важнасць геаграфічнага становішча на скрыжаванні шляхоў паэтычна называючы «сэрцам» гэтай часткі свету. Пра тое выдатна сказаў пакістанскі паэт [[Мухамад Ікбал]]:
«Азія — цела з вады і зямлі, а сэрца яе ў Афганістане. Разлад у сэрцы — разлад ва ўсёй Азіі, згода на сэрцы — спакой ва ўсёй Азіі.» Плошча "сэрца" каля 652 тыс км² — крыху болей за [[Украіна|Украіну]].
[[File:Wakhan, Badakhshan.jpg|thumb|[[Ваханскі калідор]] — не самая зручная мяжа на свеце]]
Даўжыня межаў Афганістана складае 5 529 км:
* [[Кітай]] — 76 км; мяжу з Кітаем Афганістан займеў у 1895 годзе, калі у выніку афгана-рускай дамовы да тэрыторыі краіны быў прырошчаны буферны [[Ваханскі калідор]]. Дэмаркавана
* [[Іран]] — 936 км
* [[Пакістан]] — 2 430 км; частка афгана-пакістанскай мяжы прыпадае на рэгіён [[Гілгіт-Балтыстан]], на які прэтэндуе Індыя
=== Прырода ===
[[Выява:Afghan topo en.jpg|thumb|200px|Тапаграфія Афганістана]]
Афганістан —
[[File:Scenic view in western Afghanistan-2011.jpg|thumb|left|Суседзі: пустынныя горы і зялёная даліна ракі. Заходні Афганістан]]
[[Клімат]] разнастайны, высока ў гарах тэмпература [[студзень|студзеня]] складае −15 °C, а ў [[ліпень|ліпені]] рэдка ўзнімаецца вышэй за 0 °C. [[Лета]]
[[File:Вадим Чуприна-Кабул VADIM CHUPRINA © Kabul 04.jpg|thumb
Рэкі поўначы Афганістана належаць да басейна [[Амудар'я|Амудар'і]], таму іх гаспадарчае выкарыстанне ў адроджаным Афганістане можа балюча адбіцца на і без таго хворай экалогіі краін Сярэдняй Азіі. Рэкі паўднёвага захаду належасць да басейна унутранага сцёку: яны жывяцца расталым увесну снегам і дажджамі ў хрыбтах Гіндукуша і сцякаюць у катлавіну Сістан, дзе ўтвараюць азёры або губляюцца у балотах і пясках. Найбуйнейшая з гэтых рэчак — [[Гільменд]]. Рэкі ўсходу нясуць ваду ў [[Інд]], памерамі і вядомасцю сярод іх
[[File:Afghanistan's Grand Canyon.jpg|thumb|Вялікі каньён у нацыянальным парку Бандзі-Амір]]
Горны рэльеф і засушлівы клімат прадвызначылі тое, што большая частка Афганістна занята малапрадукцыйнымі землямі: пяскамі,
Жывёльны свет Афганістана багаты і адрозніваецца па рэгіёнах. У гарах усходу жывуць мядзведзь, [[снежны барс]], памірскі горны баран; Бактрыйская нізіна славіца мноствам птушак, з млекакормячых тут маюцца вожыкі, грызуны сямейства гоферавых і шакалы; на поўдні і паўднёвым захадзе сустракаюцца газэлі, дзікі, мангусты, а вось гепардаў больш няма. Да эндэмічных відаў адносяцца афганская ляцяга і афганскі снежны уюрок.
Справа аховы прыроды ў Афганістане яшчэ не выведзена на належны ўзровень. Тым не менш, маюцца тры нацыянальных паркі: Вахан, Нурыстан і Бандзі-Амір. Апошні да савецкага ўварвання быў вельмі папулярны сярод турыстаў.
== Гісторыя ==
|