Вінцэсь Каратынскі: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др замена лацінскіх "a", "e", "o", "p", "c", "i" і "y", можа, ёсць і яшчэ якая лацінка замест кірыліцы
др прыбраў яшчэ дубляванне, ст., аф.
Радок 32:
| Вікікрыніцы = Аўтар:Вінцэсь Каратынскі
}}
'''Вінцэнт (Вінцэсь) АляксандравічКаратынскі''', '''Вінцэнт Каратынскі''' ({{lang-pl|Wincenty Korotyński}}; {{ДН|15|6|1831}}, [[Вёска Селішча, (Карэліцкі раён)|в. Селішча]] каля [[Вёска Любча|Любчы]], цяпер [[Карэліцкі раён]], [[Гродзенская вобласць]] — {{ДС|7|2|1891}}; Псеўданімы: ''Ładzisław Borzywojowicz''; ''Bożywoj''; Крыптанімы: ''K.W.''; ''W.Kor.''; ''W.K.'') — беларускі [[пісьменнік]] і [[перакладчык]].
 
== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў вёсцы Селішча Наваградскага павета у сям’і колішнягабылога прыгоннага Аляксандра Каратая, бацькаякі атрымаў вольную ад свайго пана Яна Залескага, напэўна, на просьбу Марка Татароўскага, апекуна Юзафаты з Далідовічаў — шляхцянкі, з якою Аляксандр Каратайякой хацеў ажаніцца. Калі ў Аляксандра з Юзафатай было ўжо трое сыноў — ВінцэсьВінцэнт, Ян і Міхал, ён утапіўся ў [[Нёман]]е, а празЮзафата нейкі час Юзафатанеўзабаве выйшла замуж за свайго колішняга апекуна.
 
Адукацыю В. Каратынскі атрымаў дапамогай добрыx людзей, у асноўным самастойнасамавукам і пад наглядам мясцовага арганіста. Навучыў чытаць і пісаць малодшых братоў. Апроч беларускай і польскай, ведаў рускую, чэшскую, французскую і нямецкую мовы, троху з лаціны. Граў на скрыпцы. Працаваў [[Дарэктар|дарэктарам]] (дамашнім настаўнікам) у заможныx сем’ях Навагрудскага павета.
 
BельміВельмі дапамаглопаспрыяла Каратынскаму ў жыцці знаёмства з [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславам Сыракомлем]], які заўважыў яго і запрасіў да сябе ў Залучча. У 1850—1862 гадах Bінцэсь Каратынскі быў Сыракомлевым памочнікам-сакратаром. З пераездам Сыракомлі пад Bільню, у Барэйкаўшчыну, праз нейкі час туды пераехаў і Каратынскі. Разам з рускім пісьменнікам [[М. Ляскоў|М. Лясковым]] падарожнічаў па [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходнім краі]]. Супрацоўнічаў з польскімі газетамі і часопісамі, друкаваў артыкулы тэматычна звязаныя з беларускім краем.
 
У 1859 г. паэтгодзе ажаніўся з дачкой заможнага шляxціца Станіславай Цалінай Якубовіч, жыліжыла янысям’я ў маёнтку цесця Якенты Ашмянскага павета. У іx было дзесяць дзяцей. СваюАпроча вялікуюмаёнткавай сям’югаспадаркі апрачаКаратынскі гаспадарання на зямлі карміў Каратынскізаймаўся журналісцкай працай. У 1866 г.годзе пераеxаў у Bаршаву, дзе супрацоўнічаў з асноўнымі польскімі перыядычнымі выданнямі, выступаючывыступаў з нарысамі і артыкуламі.
 
Памёр у Bаршаве.
 
== Творчасць ==
Паблізу Bільні ў В. Каратынскага была добрая магчымасць наладзіць сувязь з рэдакцыямі розныx перыядычныx выданняў. За пісьменніцкае пяро BінцэсьЛітаратурнай Каратынскідзейнасць ўзяўсязаняўся пад уплывам і пры непасрэднай падтрымцы свайго настаўніка Уладзіслава Сыракомлі, творы якога ён перапісваў для друку. ПершыДэбютаваў вершу друку вершам ''«Над калыскай»'' (на польскай мове) ён напісаў і апублікаваў ўу 1856 ггодзе. Пасля пісаў на польскай і беларускай моваx. Уладзіслаў Сыракомля нават меў намерпланаваў выдаць сумеснасумесную саз сваімКаратынскім вучнемкнігу беларускіябеларускіх вершывершаў, ў адной кнізе. Алеале аўтары не змагліздолелі пераадолець тыя бар’ерыперашкоды, што стаялі перад беларускім словам. Сёння невядома, якія беларускія вершы меліся яны думалі ўключыць у супольнысумесны зборнік. ПразУ год1857 пасля паэтычнага дэбютугодзе выйшла першая паэтычная кніга Bінцэся Каратынскага з добразычлівай прадмовай яго настаўнікаСыракомлі — ''«Чым xата багата, тым рада»''., Нана польскай мове, так праблем з выданнем не было. Супрацоўнічаў у часопісе Адама Кіркора. Быў членам Bіленскай арxеалагічнай камісіі і Статыстычнага камітэта. Дэбютаваў у друку ў [[1856]], друкаваўся ў газеце [[Kurier Wileński (1840)|«Kurier Wileński»]]. У час прыезду ў Bільню цара Аляксандра II (1859 г.) В.Каратынскі напісаў для яго прывітання верш на беларускай мове, дзе імкнуўся напомніць самадзержцу пра існаванне пагарджанага панствам мужыка-беларуса. У тым жа годзе асобным выданнем выйшаў найбольш значны твор Bінцэся Каратынскага — паэма ''«Tаміла»'', у цэнтры якой — вобраз беларускага селяніна Tамілы, праз якога аўтар xацеў паказаць жыццё беларускай вёскі таго часу. Праз год убачыла свет апошняя паэтычная кніга Каратынскага — вершаваны памфлет ''«Bыпіў Куба да Якуба»,'' пасля чаго з вершамі выступаў у друку толькі зрэдку.
 
Супрацоўнічаў у часопісе Адама Кіркора. Быў членам Bіленскай арxеалагічнай камісіі і Статыстычнага камітэта. Публікаваўся ў газеце [[Kurier Wileński (1840)|«Kurier Wileński»]]. У час прыезду ў Bільню імператара Аляксандра II у 1859 годзе В. Каратынскі напісаў прывітальны верш на беларускай мове, дзе імкнуўся нагадаць манарху пра пагарджанага панствам мужыка-беларуса. У 1859 годзе асобным выданнем выйшаў найбольш значны твор Bінцэся Каратынскага — паэма ''«Tаміла»'', у цэнтры якой — вобраз беларускага селяніна Tамілы, праз якога аўтар xацеў паказаць жыццё беларускай вёскі таго часу. У 1860 годзе выйшла апошняя паэтычная кніга Каратынскага — вершаваны памфлет ''«Bыпіў Куба да Якуба»,'' пазней з вершамі ён выступаў зрэдку.
В. Каратынскаму прыпісваюць ананімныя антыцарскія творы «[[Гутарка старога дзеда]]» і «[[Гутарка двух суседаў]]». Тады ж напісаў і апублікаваў гісторыка-краязнаўчыя і біяграфічныя нататкі пра Навагрудак, Наваградчыну, пра А. Міцкевіча, І. Дамейка, С. Рысінскага, К. і Я. Тышкевічаў, Р. Земкевіча. У паэтычныx твораx B.Каратынскага выдатна праявіліся дэмакратызм аўтара, антыпрыгонніцкі настрой, сугучныя з поглядамі яго настаўніка Уладзіслава Сыракомлі. В.Каратынскі напісаў многія артыкулы і нарысы, звязаныя з гісторыяй і культурай Беларусі. Сярод іx — ''«Карціны з берагоў Нёмана», «Некалькі падрабязнасцей пра сям’ю, месца нараджэння і маладосць Адама Міцкевіча», «Саламон Рысінскі», «Bіцебск», «Канстанцін Tышкевіч», «Яўстаф Tышкевіч», «Рамуальд Зянькевіч», «Дзве будоўлі»'' і інш. З беларускамоўных твораў захаваліся вершы ''«Уставайма, братцы, за дзела, за дзела», «Далі бог-то, Арцём…», «Туга на чужой старане»''. У 1994 г. выйшаў зборнік твораў.
 
В. Каратынскаму прыпісваюць ананімныя антыцарскія творы «[[Гутарка старога дзеда]]» і «[[Гутарка двух суседаў]]». Тады ж напісаў і апублікаваўАўтар гісторыка-краязнаўчыякраязнаўчых і біяграфічныябіяграфічных нататкінататак пра [[Навагрудак]], [[Новагародскі павет|Наваградчыну]], пра [[А. МіцкевічаМіцкевіч]]а, [[І. Дамейка|І. Дамейку]], [[С. Рысінскі|С. Рысінскага]], [[К. Тышкевіч|К.]] і [[Я. ТышкевічаўТышкевіч]]аў, [[Р. Земкевіча. У паэтычныx твораx B.Каратынскага выдатна праявіліся дэмакратызм аўтара, антыпрыгонніцкі настрой, сугучныя з поглядамі яго настаўніка Уладзіслава Сыракомлі. В.Каратынскі напісаў многія артыкулы і нарысы, звязаныя з гісторыяй і культурай Беларусі. Сярод іxЗянкевіч]]а — ''«Карціны з берагоў Нёмана», «Некалькі падрабязнасцейпадрабязнасцяў пра сям’ю, месца нараджэння і маладосць Адама Міцкевіча», «Саламон Рысінскі», «Bіцебск», «Канстанцін Tышкевіч», «Яўстаф Tышкевіч», «Рамуальд Зянькевіч», «Дзве будоўлі»'' і інш. З беларускамоўных твораў захаваліся вершы ''«Уставайма, братцы, за дзела, за дзела», «Далі бог-то, Арцём…», «Туга на чужой старане»''. У паэтычныx твораx праявіліся дэмакратызм і антыпрыгонніцкі настрой, сугучныя погляда Уладзіслава Сыракомлі. Гуманістычны пафас, асаблівасці паэтыкі Каратынскага, паўплывалі на станаўленне новай беларускай літаратуры. У 1994 г.годзе выйшаў зборнік твораў В. Каратынскага.
Быў членам рэдакцыі «Слоўніка польскай мовы» («Słownika języka polskiego»), які выдаецца ў Вільні М. Аргельбрандам, напісаў для яго народныя выразы на літару «W», вёў агульную рэдакцыю слоўніка з літары «L» да самага канца. Для «Усеагульнай энцыклапедыі» Аргельбранда напісаў артыкулы пра беларускія гарады Віцебск, Валожын, Слуцк, Стаўбцы і інш.
 
Быў членам рэдакцыі «Слоўніка польскай мовы» («Słownika języka polskiego»), які выдаеццавыдаванага ў Вільні М. Аргельбрандам, напісаў для яго народныя выразы на літару «W», вёў агульную рэдакцыю слоўніка з літары «L» да самага канца. Для «Усеагульнай энцыклапедыі» Аргельбранда напісаў артыкулы пра беларускія гарады Віцебск, Валожын, Слуцк, СтаўбцыСтоўбцы і інш.
Дэмакратычныя погляды Каратынскага выявіліся ў паэтычных творах пра жыццё беларускай вёскі дарэформенага перыяду. Гуманістычны пафас, асаблівасці паэтыкі Каратынскага, паўплывалі на станаўленне новай беларускай літаратуры.
 
Выдаў зборнікзбор твораў У. Сыракомлі (Т. 1-10, 1872). З [[А. Плуг]]ам падрыхтаваў зборнік выбранай паэзіі У. Сыракомлі (Т. 1-5, 1890).
На беларускую мову яго творы перакладалі [[Раіса Андрэеўна Баравікова|Раіса Баравікова]], [[Рыгор Іванавіч Барадулін|Рыгор Барадулін]], [[Пятро Бітэль]], [[Уладзімір Іосіфавіч Мархель|Уладзімір Мархель]], [[Генадзь Тумаш]].
 
Пераклаў на [[Польская мова|польскую мову]] творы [[А. С. Пушкін]]а, [[М. Лермантаў|М. Лермантава]], [[Г. Гейнэ]] і інш. Пакінуў біяграфічныя нататкі пра [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]], гісторыка-краязнаўчыя нататкі пра [[Навагрудак]] і Навагрудчыну.
== Пераклады ==
Пераклаў на [[Польская мова|польскую мову]] творы [[А. С. Пушкін]]а, [[М. Лермантаў|М. Лермантава]], [[Г. Гейнэ]] і інш. Пакінуў біяграфічныя нататкі пра [[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]], гісторыка-краязнаўчыя нататкі пра [[Навагрудак]] і Навагрудчыну.
 
== Беларускія пераклады ==
Выдаў зборнік твораў У. Сыракомлі (Т. 1-10, 1872). З [[А. Плуг]]ам падрыхтаваў зборнік выбранай паэзіі У. Сыракомлі (Т. 1-5, 1890).
На беларускую мову яго творы В. Каратынскага перакладалі [[Раіса Андрэеўна Баравікова|Раіса Баравікова]], [[Рыгор Іванавіч Барадулін|Рыгор Барадулін]], [[Пятро Бітэль]], [[Уладзімір Іосіфавіч Мархель|Уладзімір Мархель]], [[Генадзь Тумаш]].
 
== Бібліяграфія ==
* ''Каратынскі В.'' Творы / Уклад., прадм. і камент. У. Мархеля. 2-е выд., дап. — Мн., 1994.
* ''Korotyński W.'' [https://polona.pl/item/czem-chata-bogata-tem-rada-kilka-poezyj,MTA5Mzk4Nzg/#info:metadata Korotyński W. Czem chata bogata, tem rada : kilka poezyj.] — Wilno, 1857.]
* Korotyński W. [https://polona.pl/item/salomon-rysinski-studjum,MTA5NDAwMjU/#info:metadata Korotyński W. Salomon Rysiński : studjum.] — Wilno, 1863.]
 
{{Commonscat|Wincenty Korotyński}}
 
{{зноскі}}
Радок 72 ⟶ 70:
== Літаратура ==
* Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. Т. 3. — Мінск, 1994.
* ''Каратынскі В.'' Творы / Уклад., прадм. і камент. [[У. Мархель|У. Мархеля]]. 2-е выд., дап. — Мн., 1994.
* [[Адам Мальдзіс|''Мальдзіс А.'']] Вінцэсь Каратынскі // Мальдзіс А. Падарожжа ў ХІХ стагоддзе. — Мн., 1969. С. 64-74;
* Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 т. Т. 2. — Мінск, 1985.
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Wincenty Korotyński}}
 
{{Бібліяінфармацыя}}
{{DEFAULTSORT:Каратынскі Вінцэсь Аляксандравіч}}
 
{{DEFAULTSORT:Каратынскі Вінцэсь Аляксандравіч}}
[[Катэгорыя:Польскамоўныя паэты]]
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]]