Вікіпедыя

Васіліск: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др шаблон з дапамогай AWB
шаблон, перанесена: автор → аўтар (11), заглавие → загаловак (11), ссылка → спасылка (13), издание → выданне, книга → кніга (1 з дапамогай AWB
Радок 20:
[[Кірыл Александрыйскі]] ў тлумачэнні месца з [[Кніга прарока Ісаі|Кнігі прарока Ісаі]] дае меркаванне, што васіліск — гэта дзіцяня аспіда: «Але яны памыліліся ў разліках, і ім прыйшлося выпрабаваць тое ж, чаго, па вялікаму неразумію падвяргаюцца тыя, якія разбіваюць яйкі аспідаў; таму што, калі разбілі іх, нічога іншага ў іх не знаходзяць, акрамя васіліска. А гэты зародак змея вельмі небяспечны, і прытым гэта яйка — нягоднае»<ref>[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%BB_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9 Кирилл Александрийский]. [http://www.odinblago.ru/kirill_alexan_8/1#2 Творения. т. 8. Толкования на пророка Исаию. стр.364]</ref>.
 
Такая трактоўка супярэчыць таму, што ў Кнізе прарока Ісаі пладамі аспіда з’яўляюцца «лятучыя цмокі». Аднак крыніцы адрозніваюць міфічных лятучых змей, у якіх тады верылі, і васіліскаў<ref>{{книгакніга|автораўтар=[[Гай Юлий Солин]]|частьчастка=[http://ancientrome.ru/antlitr/solin/crm_tx.htm#3-16 Ибисы] ; [http://ancientrome.ru/antlitr/solin/crm_tx.htm#3-9 Василиск];|заглавиезагаловак=Собрание достопамятных сведений|ссылкаспасылка частьчастка=}}</ref>.
 
У грэка-рускім слоўніку Іосіфа Дварэцкага слова <span style="font-family: palatino linotype, new athena unicode, athena, gentium, code2000, serif; font-size: 105%;">ἀσπίς, ἀσπίδος</span> (''аспід'') абазначае змяю відаў ''Coluber aspis'', ''Coluber haye'' альбо ''Naia haye''<ref>[http://wiki.lingvoforum.net/w/Книги/Древнегреческо-русский_словарь_Дворецкого/20 Древнегреческо-русский словарь Дворецкого] {{Wayback|url=http://wiki.lingvoforum.net/w/%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%94%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D0%B3%D1%80%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C_%D0%94%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE/20|date=20160328153600}}: {{lang-grc|ἀσπίς, ίδος (ῐδ) ἡ}} … 7) зоол. аспид ([//ru.wikipedia.org/wiki/Coluber_aspis Coluber aspis], [//ru.wikipedia.org/wiki/Coluber_haye Coluber haye] или [//ru.wikipedia.org/wiki/Naia_haye Naia haye]) Her., Arst., Men., Plut.</ref>.
Радок 51:
Апісанне васіліска як міфічнай істоты прысутнічае ў «Натуральнай гісторыі» [[Пліній Старэйшы|Плінія Старэйшага]] (I стагоддзе н. э.), напісанай на аснове прац грэчаскіх гісторыкаў і храністаў{{sfn|Непомнящий|1997}}. Згодна з ёй, васіліск жыве ў наваколлі горада [[Кірэнаіка]], яго даўжыня да 30 см<ref>В переводе И. Ю. Шабага ошибка: «до двенадцати локтей», что значит до 5 метров.</ref>, у яго белая пляма на галаве, якія нагадвае [[Дыядэма|дыядэму]]. Некаторыя энцыклапедыі канца XIX стагоддзя прыпісвалі Плінію адсутныя ў яго словы, што гэты змей жоўтага колеру і мае нарасты на галаве. Ад шыпення васіліска ўцякаюць усе іншыя змеі. Ён рухаецца не як іншыя змеі, а падымае ўгору сваю сярэдную частку. Валодае здольнасцю забіваць не толькі атрутай, але і поглядам, пахам, спальвае траву і ламае камяні{{sfn|Плиний Старший}}. Паэт [[Лукан]], які пісаў у тыя ж гады, што і Пліній, лічыў, што васіліск з’явіўся з крыві забітай [[Гаргона Медуза|Гаргоны Медузы]], і таксама ад яго позірку можна акамянець.
 
Пісьменнік Гай Юлій Салін піша тое ж самае ў III стагоддзі, аднак з невялікімі адрозненнямі: даўжыня змеі каля 15 см, пляма ў выглядзе белай павязкі, смяротны погляд не згадваецца, але апісваецца вялікая ядавітасць яду і моцны пах<ref name="Гай Юлий Солин. Василиск">{{книгакніга|автораўтар=[[Гай Юлий Солин]]|частьчастка=Василиск|заглавиезагаловак=Собрание достопамятных сведений|ссылкаспасылка частьчастка=http://ancientrome.ru/antlitr/solin/crm_tx.htm#3-9}}</ref>. Яго сучаснік [[Геліядор]] пісаў пра васіліска, які адным сваім дыханнем і поглядам сушыць і губіць усё, што яму трапляецца<ref>''Гелиодор'' [http://ancientrome.ru/antlitr/heliodoros/heliod3.htm Эфиопика]. — III—IV век.</ref>.
 
Пліній пісаў пра паданні, што аднойчы вершнік ударыў васіліска дзідай, але яд пацёк па дрэўку і забіў і вершніка, і яго каня. Падобны сюжэт сустракаецца ў паэме [[Лукан]]а пра тое, як васіліск знішчае атрад воінаў, але адзін з воінаў ратуецца, калі адсякае сабе атручаную руку, калі яд пацёк па дзідзе<ref>{{книгакніга|автораўтар=[[Марк Анней Лукан]]|частьчастка=Книгакніга I, 726, 828|заглавиезагаловак=Фарсалия, или поэма о гражданской войне|ссылкаспасылка=http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1358953009#s820|год=}}</ref>.
 
Пліній пісаў, што [[Тхары|ласкі]] могуць забіць васіліска сваім пахам, калі залезуць у яго нару, але пры гэтым паміраюць самі{{sfn|Плиний Старший}}. Пра варожасць васіліскаў і ласак згадвалася і ў працы [[Дэмакрыт]]а ў III стагоддзі да н. э.{{sfn|Непомнящий|1997}} Пачынаючы з II стагоддзя н. э.{{sfn|Непомнящий|1997}} пайшло павер’е, што васіліск гіне ад крыку пеўня, і таму раілася насіць гэтых жывёл у клетцы{{sfn|Юрченко|2002}}.
 
З вачэй і крыві васіліскаў нібыта можна было вырабляць розныя амулеты і зёлкі{{sfn|Плиний Старший}}<ref>{{книгакніга|автораўтар=[[Корнелий Агриппа]]|заглавиезагаловак=[[Оккультная философия]]|ссылкаспасылка частьчастка=http://www.theosophy.ru/lib/agrippa.htm|частьчастка=Книга I|год=1531}}</ref>.
[[Файл:Tutankhamun_Mask.JPG|міні|200x200пкс|Урэй на лбе маскі Тутанхамона.]]
«Іерагліфіка» IV стагоддзя н. э. апавядае, што егіпцяне мелі іерогліф са змяёй, якую называлі «урэем», што па-грэчаску азначала «васіліск», і ён абазначаў «вечнасць». Егіпцяне верылі, што толькі гэтая змяя несмяротная, дыханнем яна здольная забіць любую іншую істоту, і яе малявалі над галовамі багоў<ref>{{книгакніга|автораўтар=[[Гораполлон]]|частьчастка=О том, как [египтяне] изображают вечность|заглавиезагаловак=Иероглифика : Книгакніга первая|ссылкаспасылка=http://www.egyptology.ru/antiq/Horapollo1.pdf|ответственныйадказны=Пер. с др.-греч. А. Г. Алексаняна}}</ref>. Гэты іерогліф адлюстроўваў Сонца і багіню-кобру Уаджыт — апякунку Ніжняга Егіпта. Залатая фігурка урэя мацавалася на лбе [[фараон]]аў як частка царскага галаўнога ўбору.
[[Файл:Cerastes-cerastes_head.jpg|міні|160x160пкс|Рагатая гадзюка]]
Біёлаг І. І. Акімушкін і іншыя аўтары меркавалі, што васіліск — гэта рагатая гадзюка{{sfn|Акимушкин|1965|loc=«Рогатая гадюка — прародитель легенды»|с=37-38}}. Яе [[Егіпецкія іерогліфы|малюнак з рожкамі]] быў егіпецкім іерогліфам, які абазнача гук «ф», і магло быць прынята [[Пліній Старэйшы|Плініем Старэйшым]] за змяю з каронай, што тлумачыць грэчаскую назву змяі «васіліск» — «цар»{{sfn|Акимушкин|1965|loc=«Рогатая гадюка — прародитель легенды»|с=37-38}}.
Радок 65:
=== Нараджэнне з птушынага яйкі ===
[[Файл:Basilisk_born_from_egg_of_ibis.jpg|злева|міні|Васіліск, які вылупіўся з яйкі птушкі ібіс. Гравюра {{нп3|Пьерио Валериано Больсани|Пьерио В. Б.|en|Pierio Valeriano Bolzani}}, 1556]]
Па антычным павер’і, васіліскі нараджаліся з яек птушкі ібіс, якая, сілкуючыся яйкамі змей, сама часам адкладае ўласныя яйкі праз дзюбу (магчыма, гэта інтэрпрэтацыя ладу пушчыка са змяіным яйкам у дзюбе{{sfn|Непомнящий|1997|с=3}}). Запісы аб павер’е захаваліся ў пісьменнікаў IV стагоддзя: багаслова Каміниана<ref>{{книгакніга|автораўтар=[[ИоаннІаан КассианКасіян|Кассиан]]|частьчастка=Книга VII, часть V|заглавиезагаловак=On the Incarnation of the Lord, Against Nestorius|год=IV век|ссылкаспасылка частьчастка=http://www.sacred-texts.com/chr/ecf/211/2111180.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141029184622/http://www.sacred-texts.com/chr/ecf/211/2111180.htm|archivedate=2014-10-29}}{{ref-en}}(англ.)</ref>, знаўцы Егіпта, які сцвярджаў, што «няма сумневу, што васіліскі нараджаюцца з яек птушкі, якую ў Егіпце клічуць ібісам», і [[Аміян Марцэлін|Аммиана Марцеллина]], у якога аповяд пра васіліска варта адразу пасля згадкі егіпецкага павер’я. Гай Юлій Саліна ў III стагоддзі таксама пісаў пра павер’е, што ібісы пажыраюць вельмі атрутных змей, і адкладаюць яйкі ротам<ref name="Гай Юлий Солин. ибис">{{книгакніга|автораўтар=[[Гай Юлій Солін|Гай Юлий Солин]]|частьчастка=Ибисы|заглавиезагаловак=Собрание достопамятных сведений|год=III век|ссылкаспасылка частьчастка=http://ancientrome.ru/antlitr/solin/crm_tx.htm#3-16}}</ref>.
 
Аб тым жа пісалі медык Г. Браўн XVII стагоддзя ў крытычным працы «Памылкі і памылкі» і заолаг-падарожнік [[Альфрэд Брэм]]<ref>{{кніга|аўтар=[[Альфрэд Брэм|Брем, А. Э.]]|частка=Семейство ибисовые|загаловак=[[Brehms Tierleben|Жизнь животных]]|год=1863-1869|спасылка частка=http://www.animalsworld.info/content.php?idart=1595}}</ref> XIX стагоддзя, што прыводзіла спасылку на сярэднявечнае выданне {{нп3|П’ерыа Валерыяна Бальсані|В. Б. П’ерыа|en|Pierio Valeriano Bolzani}}, з ілюстрацыяй васіліска, вылупіўся з яйка пушчыка<ref name="Pierio">{{кніга|аўтар={{нп3|П’ерыа Валерыяна Бальсані|В. Б. П’ерыа|en|Pierio Valeriano Bolzani}}|частка=Malum ex bonis initiis subsecutum. Cap XX|спасылка частка=https://books.google.ru/books?id=nac_AAAAcAAJ&pg=RA1-PT125&lpg=RA1-PT125&dq=Caufamque+infuper+eam+Philofophi+afferunt&source=bl&ots=NxuFW6a_LT&sig=rI8v9bGS0oOAYp14wLlKEqdH6pI&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjL8c7osIvLAhWhIpoKHW5HDeQQ6AEIGzAA#v=onepage&q=MALUM%20EX%20BONIS%20INITIIS%20SUBSECUTUM&f=false|загаловак=Hieroglyphica : 1556|спасылка=http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/valeriano/valeriano1/jpg/bs210.html|месца=Frankfurt|год=1678|старонкі=210}}{{ref-la}}(лат.) — пераклад на англ. зрабіў {{sfn0|Браун|1672}}, гл. у яго ў заўвагах.</ref>. Яны тлумачылі павер’е тым, што паглынанне атрутных і заразных змяіных яек заражае змяенышамі яйкі саміх птушак. Таму егіпцяне разбівалі знахадзімыя яйкі ібіса, каб не вылупіліся васіліскі, хоць у той жа час абагаўлялі гэтых птушак за паглынанне змей<ref name="Cicero">{{кніга|аўтар=[[Марк Тулій Цыцэрон|Цицерон]]|частка=Книга I, 101|загаловак=О природе богов = De Natura Deorum|год=I век до н. э.|спасылка частка=http://ancientrome.ru/antlitr/t.htm?a=1422369001#101}}</ref>.
Радок 107:
 
=== Іншыя версіі ===
Д. Б. Дэ Тоні, каментуючы працу [[Леанарда да Вінчы|Леанарда ды Вінчы]], які цытаваў Плінія, выказаў здагадку, што па апісанні васіліск падобны на варава<ref>Комментарии Де Тони на стр. 106 в {{книгакніга|автораўтар=[[Леанарда да Вінчы|Леонардо да Винчи]]|частьчастка=О себе и своей науке|заглавиезагаловак=Избранные произведения : в 2 т|ссылкаспасылка частьчастка=|ссылкаспасылка=http://lib100.com/book/other/selected_works_l/_Леонардо%20да%20Винчи,%20Избранные%20произведения.%20Том%201.pdf|ответственныйадказны=пер. А. А. Губера, В. П.Зубова, В. К. Шилейко, А. М. Эфроса; по д ред. А. К. Дживелегова, А. М. Эфроса|местомесца=М.|издательствовыдавецтва=Студия Артемия Лебедева|год=2010|том=1|страницыстаронкі=106}}{{Недаступная спасылка|date=Сентябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}} ;<br />''[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5_%D0%A2%D0%BE%D0%BD%D0%B8,_%D0%94%D0%B6%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B8_%D0%91%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0 Де Тони Д. Б.]'' Le piante e gli animali in Leonardo da Vinci. Bologna, 1922.</ref>.
 
Неабходна адзначыць, што ў Еўропе былі распаўсюджаныя містыфікатары: калечачы жывёл, яны выдавалі іх за казачных істот{{sfn|Акимушкин|1965|с=37-38}}. Напрыклад, за васіліска выдаваўся [[Скаты|пахіл]]{{sfn|Акимушкин|1965|с=37-38}}. Большасць яго малюнкаў, якія адносяцца да XVI—XVII стагоддзяў, заснаваныя менавіта на такіх муляжах{{sfn|Непомнящий|1997}}.
Радок 152:
{{sfn|БЭАН|1891—1892|name="БЭАН"}}
{{sfn|Королев|2005|name="Королев"}}
<ref name="Лопухин_90пс">{{книгакніга|автораўтар=[[Лопухин,Аляксандр АлександрПаўлавіч ПавловичЛапухін|Лопухин А. П.]]|частьчастка=Псалом 90|заглавиезагаловак=Толковая Библия|ссылкаспасылка частьчастка =http://azbyka.ru/otechnik/Lopuhin/tolkovaja_biblija_22/90 |год=1904—1913}}</ref>
<ref name="Ринекер_Майер">{{БЭБ|Змея|год=1999|страницы=|url=http://azbyka.ru/otechnik/Spravochniki/biblejskaja-entsiklopedija-brokgauza/1631|ref=}}</ref>
<ref name="Вихлянцев">[http://azbyka.ru/otechnik/Spravochniki/biblejskij-slovar/743 василиск] //''В. П. Вихлянцев.'' Библейский словарь Вихлянцева.</ref>
<ref name="search_for_василиск">[https://www.biblegateway.com/quicksearch/?quicksearch=василиск&qs_version=RUSV 3 Bible results for “василиск.” Showing results 1-3] // BibleGateway.com.</ref>
{{sfn|ЕЭБЕ|1910|quote=Трудно установить, какой род змей имели в виду древние писатели ... По мнению некоторых, евр. צפע есть то же, что и שפיפו ({{Біблія|Быт|49:17}}), т. е. рогатая ехидна, или цераст <nowiki>[</nowiki>[[рогатая гадюка]] ... Тристрам отождествляет צפע со змеей Daboja (Daboja xanthina), ... принадлежащей к семейству весьма опасных [[Ехидна (Библия)|ехидн]] пустыни; оба эти вида змей родственны ядовитым [[шумящая гадюка|Echidna arietans]] и индийской ... [[Цепочная гадюка|Echidna elegans]] [семейство [[гадюки]]].|name="ЕСБЕ цитата про змей"}}
<ref name="Аммиан Марцеллин">{{начало цитаты}}25. Среди египетских птиц, разнообразные породы которых нельзя даже сосчитать, священным считается милая птица ибис. Она полезна тем, что носит птенцам своим в гнездо змеиные яйца и содействует, таким образом, уменьшению количества этих смертоносных гадин. 26. Та же птица выступает против стай крылатых змей, которые напитываются ядом из болот Аравии. Прежде чем те успеют выйти из своих пределов, ибисы дают им битву на воздухе и пожирают их. Об ибисе рассказывают, что он кладет яйца через клюв. <br />27. И в самом Египте водится чрезвычайно много змей и притом страшно ядовитых: василиск, амфисбэна, скитала, аконтия, дипсада, ехидна и много других. Всех их превосходит размерами и красотой аспид, который никогда сам не покидает вод Нила [** По истолкованию Валезия, — ошибочно понятое свидетельство Лукана 9, 704—7.].{{конец цитаты|источник={{книгакніга|автораўтар=[[Аміян Марцэлін|Аммиан Марцеллин]]|заглавиезагаловак=Деяния|год=IV век|частьчастка=[[s:Деяния (Марцеллин/Кулаковский, Сонни)/Книга XXII#15:25|Книга XXII (годы 361—362), 15:25—27]]}}}}</ref>
<ref name="Browne">{{книгакніга|автораўтар=[[Браун,Томас ТомасБраўн (писательпісьменнік)|Браун Т.]]|частьчастка=Глава VII. Of the Basilisk|заглавиезагаловак=Ошибки и заблуждения|оригиналарыгінал= Pseudodoxia Epidemica : лат. : 1646|ссылкаспасылка частьчастка=http://penelope.uchicago.edu/pseudodoxia/pseudo37.html#note21 |ответственныйадказны=с комментариями|изданиевыданне=6-е изд.|год=1672|страницыстаронкі=130-134 |ref=Браун}}{{ref-en}}</ref>}}
 
== Літаратура ==
Радок 172:
 
;Сучасная літаратура
* {{кніга|аўтар=[[Акимушкин, Игорь Иванович|Акимушкин И. И.]] |частка=Фабриканты василисков |загаловак=Тропою легенд |ссылкаспасылка=http://atkschool10.ucoz.ru/biblioteka/akimushkin_i.i-tropoju_legend.doc |ссылкаспасылка частьчастка=http://www.nnre.ru/nauchnaja_literatura_prochee/tropoyu_legend/p6.php |выданне=2-е изд. |месца=М. |выдавецтва=Молодая гвардия|год=1965 |старонкі=34—40 |ref=Акимушкин}}
* {{СДЭС|Василиск|аўтар=Белова О. В.|том=1|старонкі=292–293 |ref=Белова }}
* {{кніга|аўтар=[[Борхес Х. Л.]] |спасылка частка= |частка=Василиск |загаловак=Книга вымышленных существ}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Васіліск"