|
|Commons =
}}
'''Касцёл Узвышэння Святога Крыжа і кляштар кармелітаў''' — помнік архітэктуры [[Віленскае барока|віленскага барока]], які існаваў у [[Гродна]] ў пачатку XVIII ст — 1903 годзе. Комплекс касцёла і кляштара кармелітаў быў пабудаваны паміж 1738 і 1765 гадамі. УСтанам цяперашніна 2021 часгод ад помніка захаваліся падмуркі і часткі сцен касцёла, на якіх пабудаваны адміністрацыйны будынак па адрасе: г. Гродна, вул. Маставая, 37.
== Гісторыя ==
Гісторыя ордэнаОрдэн кармелітаў пачаласяз'явіўся ў [[Палестына|Палестыне]], а пасля выгнання ў 13 стагоддзі крыжакоў з [[Святая зямля|Святой зямлі]] ў XIII ст. кармеліты пасяліліся ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]]. У [[Каталіцтва|Каталіцкім касцёле]] ордэн лічыўся «жабрацкім», і яго сябры павінны былі займацца місіянерствам, адукацыяй і дабрачыннасцю. ЗДля мэтай распаўсюджванняраспаўсюду каталіцкай веры ў пачатку [[XVII стагоддзе|XVIIст. стагоддзя]] манахікармеліты пачалі шлях у [[Персія|Персію]], а ў якасці сваёй базы яныбазай абралі [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. На тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] дзейнічала не менш за 10 манастыроўкляштароў, гродзенскі быў адным з найбуйнейшых.
Упершыню босыя кармеліты з’явіліся ў Гродне ў [[1650]] годзе, калі [[Кашталяны віленскія|віленскі кашталян]] [[Андрэй Францішак Катовіч|А. Катовіч]] падараваў ордэну ўчастак зямлі насупраць праваслаўнай Часнахрэсцкай царквы., Апошняяякая належала цэху гарбароў, іа ў XVII стагоддзіст. стала уніяцкай. Першы драўляны касцёл кармелітаў знаходзіўся направа ад моста праз [[Нёман]] на нізкай падпоймавай тэрасе. Кляштар атрымаў дадатковыя ахвяраванні ў 17XVII ст. і паступова пашыраў свае ўладанні ў тым ліку і за кошт уніяцкай абшчыны.
Новыя каменныя будынкі былі ўзведзены насупраць старога манастыра,кляштара яныі ўяўлялі сабойбылі адзіныадзіным архітэктурныархітэктурным ансамбльансамблем. Касцёл быў прамавугольнай ў плане трохнефавая [[базіліка]]й без трансепта, да заходняга тарца касцёла прымыкаў трохпавярховы корпус манастыракляштара. Алтар касцёла быў арыентаваны на захад, апорныя слупы мелі складаную канфігурацыю у выглядзе лацінскага крыжа. Страга прамавугольны абрыс [[прэзбітэрый|прэзбітэрыя]] быў скарэктаваны пышным мураваным алтаром з дынамічнай групоўкай калон. Агульная дынаміка архітэктурных формаў падкрэслівалася цэнтральна-восевым праёмам, які вёў у светлае памяшканне за алтаром. Галоўны фасад касцёла, на думку даследчыкаў, быў адным з напрыгажэйшых бязвежавых («брамкавых») фасадаў стыля віленскага барока. Астатнія фасада касцёла і кляштара былі пазбаўлены аздобы і ў параўнанні з галоўным фасадам выглядалі асабліва сурова і манументальна. Трохпавярховы будынак кляштара стаяў на адным узроўні з двухпавярховым аб’ёмам [[Рызніца|санкрысцій]] і быў накрыты агульным з ім двухсхільным дахам. Гэтыя адбывалася таму, што вышыня санкрысцій была большая, а ў сваю чаргу кляштар быў пастаўлены ніжэй па узроўню мясцовасці. На трох паверхах кляштара рытмічна паўтораныя келлі перакрываліся мураванымі скляпеннямі і злучаліся светлымі [[калідор]]амі. На першым паверсе калідор вёў да аднапавярховай прыбудовы трапезнай з кухняй, пякарні і кладовак, апошняя мела асобны выхад да Маставой вуліцы. Комплекс быў распрацаваны з улікам супрацьпажарных мераў, калі памяшканні рознага прызначэння знаходзіліся ў розных будынках, што на той час была вельмі рэдкай, амаль адзінкавай з’явай.
У XVIII стагоддзіст. ордэнкармеліты вёўвялі уў горадзе актыўную асветніцкую дзейнасць, бібліятэка кляштара налічвала звыш за 1000 кніг. Аднак да канца стагоддзя колькасць манахаў зменшылася, і ў пачатку XIX стагоддзяст. іх было ўсяготолькі 4. У сувязі з гэтым трэці паверх манастыракляштара стаў нежылым: у ім не было ніводнага цэлага акна, падлогі, печы. МанастырКляштар быў пашкоджаны падчас [[Напалеонаўскія войны|Напалеонаўскіхнапалеонаўскіх войнаў]] і так ужоўжо не быў адноўленыаднаўляўся. Пасля роспуску манастыракляштара босых кармелітаў, у [[1843]] годзе маёмасць ордэна перайшлоперайшла да ваеннага ведамства, адначасова былі зробленыязроблены абмеры будынкаў. У [[1875]] годзе планаваласяпланавалі перарабіць комплекс пад акруговы суд, у гэтай сувязі абмерытаму былі зроблены паўторнапаўторныя абмеры, напаводле апошніхіх абмерах часткачасткі будынкаў і памяшканняў ужо не існавалабыло. У [[1881]] годзе комплекс перадаеццаперадалі гораду, а ў памяшканнях знаходзіццаразмяшчалася гаўпвахта і перасыльная турма. У [[1901]] годзе ў Расійскай імперыі адмяняецца спасылкассылка ў [[Сібір]], у сувязі з гэтымтаму узніклаўзнікла патрэба ў новых турмах, адна з іх павінна была з’явіцца ў Гродне. У тым жа годзе1901 створаягодзе дзяржаўная камісія ацэнілаацаніла будынкі комплекса ў 41 тысячу рублёў, а гарадская Дума разглядала прапанову губернатара абпра пераробцыпераробку пад турму былога кармеліцкага кляштара, але будынкі прызналі непрыдатнымі для гэтых мэтаў. Аднак замест турмы было вырашана пабудаваць казармы…
Касцёл быў разабраныразабралі ў 1903 годзе, ад яго засталіся толькі падвалы і невялікая частка сцен. У 1904—1906 гадах па праекце гродзенскага губернскага інжынера У. Небальсіна на месцы касцёла і кляштара былі пабудаваныяпабудаваны казармы Гродзенскага прыгоннагакрэпастнога батальёна. У 1920-301930-ыяя гады у будынку знаходзіліся казармы 81-га пахотнага палка. У ліпені 1937 года прадстаўнікі кармелітаў звярнуліся да польскіх уладаў з просьбай аб вяртаннівяртання казармаў, аднак улады вырашылі перадаць кармелітам зямельны участак у іншым месцы, а таксама грашовую субсідыю. Аднак будоўля новага кляштара так і не наступіла —пачалася гэтаму— парашкодзіла [[Другая сусветная вайна]]. У 1994 годзе праведзена рэстаўрацыя будынка, падчас якой будынку былых казармаў пабудаваныдабудаваны стылізаваны франтон, які аддалена нагадвае сваімі абрысамі фасад некалі стаяўшага тутколішняга касцёла кармелітаў.
== Літаратура ==
|
